«Άδειασα και ξαναγέμισα τον ταξιδιωτικό μου σάκο. "Μόνον τα απαραίτητα", είπα. Κι ήταν αρκετά γι' αυτή τη ζωή - και για πολλές άλλες ακόμη. Βάλθηκα να τα καταγράφω ένα ένα». Γράφουμε για τα αγαπημένα μας βιβλία, για να βρούμε τι θα βάλουμε στον σάκο μας (και) αυτό το καλοκαίρι.
Διάβασα αυτό το βιβλίο προ αμνημονεύτων, στην κατασκήνωση μέσα στο κατακαλόκαιρο. Ίσως όχι το πιο ταιριαστό περιβάλλον αλλά έφτασα σε τέτοια επίπεδα δέους για τις γενεαλογίες και τις κουλτούρες της προϊστορίας της Μέσης-γης που άρχισα να βαφτίζω φίλους με ονόματα Τολκιν-ικής επινόησης. Το Σιλμαρίλλιον είναι το πλέον λόγιο έργο του συγγραφέα. Η αφήγηση ξεφεύγει από τα πλαίσια συγκεκριμένων ηρώων και επεκτείνεται σε ολόκληρες φυλές με βασικό άξονα το χρονικό της εποποιίας των Νόλντορ στο Μπελέριαντ. Τα 2 σχετικά αυτόνομα υποκεφάλαια (Μπέρεν και Λούθιεν, Τούριν Τουράμπαρ) ξεφεύγουν από αυτό το μοτίβο, ακολουθόντας πιο συμβατικά λογοτεχνικά μονοπάτια. Θα επιχειρήσω να συνοψίσω τα 5 μέρη του βιβλίου, συνοδεύοντας το κείμενο με έναν σύντομο, αλλά απαραίτητο, επεξηγηματικό πίνακα ονομάτων, σε πλήρη αναλογία με το βιβλίο.
Η μυθοπλασία ξεκινάει λοιπόν με τον Ιλούβαταρ και την Μουσική των Άινουρ, των παιδιών του. Αυτά τα πνεύματα εναρμόνισαν το θέμα του Ιλούβαταρ με σκοπό την κοσμογονία. Εξαιρουμένου του Μόργκοθ, ισχυρότερου των Άινουρ, που συμπεριελάμβανε θέματα από την δική του φαντασία. Στους Άινουρ φανερώθηκε το όραμα της σύνθεσής τους με τη μορφή της Άρντα, που θα κατοικούνταν από τα Ξωτικά και τους Ανθρώπους (αμφότεροι δημιουργήθηκαν από τον Ιλούβαταρ). Τότε οι Άινουρ πήραν υλική υπόσταση και κατέβηκαν στην Άρντα από τα Άχρονα Παλάτια· με πρωτοστάτες τον Μάνγουε, κύριο του αέρα, τον Ούλμο, κύριο του νερού, και τον Άουλε, κύριο της γης, μορφοποίησαν το βασίλειο του Ιλούβαταρ παρά τις προσπάθειες του Μόργκοθ να καταστρέψει τα έργα τους.
Το δεύτερο μέρος είναι η Βαλακουέντα, η ιστορία των Βάλαρ, που στη Γη είχαν 7 βασιλιάδες και 7 βασίλισσες, και των Μάιαρ, που ήταν πνεύματα κατώτερης τάξης (ένα από αυτά πήρε αργότερα το όνομα Γκάνταλφ). Εκτός από τους 3 Βάλαρ της προηγούμενης παραγράφου, αξίζει να αναφερθούν η Έλμπερεθ, κυρία των άστρων και η Γιαβάννα, κυρία της φύσης. Αυτό τον καιρό, ο Μόργκοθ πήρε με το μέρος του αρκετούς Μάιαρ (με ισχυρότερους τον Σάουρον και τους Μπάλρονγκ). Επίσης ο Άουλε, αψηφώντας το σχέδιο του Ιλούβαταρ και θέλωντας να μεταλαμπαδέψει τη γνώση του, δημιούργησε τους πρώτους Νάνους, τους οποίους όμως αναγκάστηκε να κοιμήσει μέσα στην πέτρα μέχρι τον ερχομό των Πρωτογέννητων.
Στη συνέχεια περιγράφεται η Κουέντα Σιλμαρίλλιον, η διήγηση για τα πετράδια Σίλμαριλ και τους Πολέμους του Μπελέριαντ. Τα Ξωτικά ξύπνησαν στη λίμνη Κουιβιένεν, προτού να υπάρξει ήλιος και σελήνη, και ο Μόργκοθ πρόλαβε να διαφθείρει αρκετά, φτιάχνοντας την ράτσα των Όρκ. Οι Βάλαρ ξαναπολέμησαν και φυλάκισαν τον Μόργκοθ και ήταν τόσο τρομερός ο πόλεμος που η Μέση-γη χωρίστηκε στο απομονωμένο δυτικό Βάλινορ και στην μεγάλη ήπειρο του Μπελέριαντ, με την Μεγάλη Θάλασσα να χωρίζει τις 2 περιοχές. Τα Ξωτικά, λοιπόν, έστειλαν αντιπροσώπους στο Βάλινορ, και τελικά τα περισσότερα πείστηκαν να ταξιδέψουν και να ζήσουν εκεί, κάτω από την προστασία των Βάλαρ· όμως πολλά επέλεξαν να μείνουν στη Μέση-γη και να χωρίσουν απ' τα αδέλφια τους. Οι σημαντικότερες ομάδες ήταν οι Νόλντορ, με αρχηγό τον Φίνγουε, και οι Τελέρι, με αρχηγό τον Θίνγκολ. Κοντά στις δασωμένες εκτάσεις του Ντόριαθ, ο Θίνγκολ άκουσε την φωνή της Μέλιαν της Μάια, που περιπλανιόταν μακριά από το σπίτι της. Μαγεμένος, την ερωτεύτηκε παράφορα και μείνανε μαζί εκεί, με ένα μέρος του λαού των Τελέρι, χτίζοντας πέτρινα ανάκτορα με τη βοήθεια των Νάνων που ήταν ξακουστοί τεχνίτες. Οι υπόλοιποι έφτασαν μετά από μεγάλες κακουχίες στο Βάλινορ κι εκεί έχτισαν πόλεις και ζούσαν αρμονικά για πολλά χρόνια. Οι πιο σοφοί απ' τα Ξωτικά ήταν οι Νόλντορ και περισσότερο ο οίκος του Φίνγουε. Είχε 3 γιούς: τον Φέανορ, τον Φινγκόλφιν και τον Φινάρφιν που έδεσαν αναπόδραστα την ιστορία του λαού τους με τη δικιά τους, καταραμένη, μοίρα, γιατί ο Φέανορ ήταν ο κατασκευαστής των Σίλμαριλ, των λαμπρότερων και ομορφότερων πετραδιών που αντίκρυσαν ποτέ μάτια, θνητά ή αθάνατα. Έτσι κι ο Μόργκοθ, που απελευθερώθηκε εκείνη την εποχή με ψεύτικες υποσχέσεις μεταμέλειας, λαχτάρησε τα Σίλμαριλ και, σπέρνοντας τη διχόνοια ανάμεσα στα Ξωτικά, κατόρθωσε να τα κλέψει με τη βοήθεια της αράχνης Ουνγκόλιαντ, προγόνου της Σέλομπ. Ο Φέανορ ορκίστηκε να πάρει πίσω τα πετράδια με κάθε κόστος και μίσησε τος Βάλαρ που δεν τον βοήθησαν – έπεισε το λαό του να καταδιώξουν τον Μόργκοθ στο Μπελέριαντ με πλοία, που άρπαξαν με τη βία από τους Τελέρι· και αυτή η αδελφοκτονία πάντα βάραινε τις σχέσεις ανάμεσα στα Ξωτικά.
Οι Βάλαρ τότε προφύλαξαν το βασίλειό τους και η Έλμπερεθ κατασκεύασε τον ήλιο και η σελήνη, σημάδι του ερχομού των Ανθρώπων που τους δόθηκε το δώρο του θανάτου. Εντωμεταξύ, στη Ντάγκορ-νούιν-Γκίλιαθ, οι Μπάλρογκ σκότωσαν τον Φέανορ και ο βαρύτιμος όρκος του πέρασε στους 7 γιούς του. Αφότου έφτασε ο Φιλγκόλφιν στο Μπελέριαντ, και μετά από κάποιες νικηφόρες μάχες, ο Μόργκοθ τράπηκε προσωρινά σε φυγή στην Άνγκμπαντ και επικράτησε ευημερία. Τότε ο Ούλμο έστειλε μηνύματα στον Τούργκον και στον Φίνροντ, έτσι ώστε να προετοιμαστούν με μυστικότητα σε περίπτωση που ο εχθρός σπάσει την πολιορκία· ο μεν έχτισε την κρυφή πόλη Γκοντόλιν και ο δε το υπόγειο φρούριο Νάργκοθροντ. Ο Φίνροντ ήταν ο πρώτος από τα Ξωτικά που ήρθε σε επαφή με τους Ανθρώπους που έγιναν φίλοι και σύμμαχοι με όλους τους Νόλντορ – βέβαια δεν θαύμαζαν όλοι τους Πρωτογέννητους· άλλοι αυτονομήθηκαν και άλλοι μπήκαν στην υπηρεσία του Μόργκοθ, ο οποίος έδωσε τέλος στην προσωρινή ειρήνη με την βοήθεια του δράκου Γκλάουρουνγκ, προετοιμάζοντας το έδαφος για την τραγωδία της Νίρναεθ Αρνοέντιαντ, της μάχης των Αμέτρητων Δακρύων όπου με την προδωσία των Ανθρώπων ήρθε η τελειωτική ήττα για τους Νόλντορ. Ο μόνος θνητός που γύρισε ποτέ από τον κόσμο των νεκρών ήταν ο Μπέρεν, που ερωτεύτηκε την Λούθιεν, κόρη του Θίνγκολ, ο οποίος βέβαια δεν συμπαθούσε καθόλου τους Ανθρώπους. Έτσι ο Μπέρεν ορκίστηκε να του φέρει ένα Σίλμαριλ από την κορώνα του Μόργκοθ με αντάλλαγμα το χέρι της κόρης του· με την βοήθεια της Λούθιεν τα κατάφερε και ο δεσμός τους κατέληξε τελικά στον Έλροντ και τον Έλρος, την συνένωση Βάλαρ, Ξωτικών και Ανθρώπων. Ο επίλογος γράφεται με την πτώση του Ντόριαθ, της Γκοντόλιν και του Νάργκοθροντ (εδώ έπαιξε ένα ρόλο και ο τραγικός ήρωας Τούριν), των τελευταίων οχυρών των Ξωτικών στο Μπελέριαντ. Τότε ο Εαρέντιλ, κάτοχος του Σίλμαριλ που έκλεψε ο Μπέρεν, άνοιξε πανιά για τη Δύση για να ζητήσει βοήθεια απ' τους Βάλαρ. Κι αυτοί έστειλαν στρατό και με τον Πόλεμο της Οργής έδωσαν τέλος στην κυριαρχία του Μόργκοθ στη Μέση-γη. Το Μπελέριαντ καταποντίστηκε και το Νούμενορ αναδύθηκε, και τα Σίλμαριλ χάθηκαν για πάντα, το ένα στη φωτιά της γης, το άλλο στα βάθη της θάλασσας, και το τρίτο στα άστρα του ουρανού.
Το νησί Νούμενορ ετοιμάστηκε σαν δώρο από τους Βάλαρ στους Ανθρώπους για την βοήθεια που παρείχαν στα Ξωτικά στους Πολέμους της Πρώτης Εποχής. Και όταν στον Έλρος, αδελφό του Έλροντ, δόθηκε η δυνατότητα να διαλέξει την μοίρα του, επέλεξε αυτή των Ανθρώπων και έγινε ο πρώτος βασιλιάς του Νούμενορ. Βέβαια έζησε 500 χρόνια, πολλά περισσότερα από το συνηθισμένο, γιατί στην Δεύτερη Εποχή η ακμή των Ανθρώπων ήταν μεγάλη. Στην Ακάλλαμπεθ εξιστορείται τόσο η ακμή, όσο και η παρακμή του βασιλείου, μέχρι την τελική πτώση του (σε αυτό συνέβαλαν τα απομεινάρια των δυνάμεων του Μόργκοθ στη Μέση-γη και κυρίως ο Σάουρον). Αυτοί που επιβίωσαν ήταν ο Ελέντιλ και οι γιοι του, απόγονοι του Έλρος και πρόγονοι αυτού που αργότερα ονομάστηκε Άραγκορν.
Το τελευταίο μέρος αναφέρεται στην Τρίτη Εποχή και τα Δαχτυλίδια της Δύναμης. Η συμμετοχή του Σάουρον στην κατασκευή τους υπήρξε σημαντική και φρόντισε το Ένα να εξουσιάζει όλα τα άλλα. Σαν τον αφέντη του άλλαξε μορφή και έπεισε τα Ξωτικά που είχαν απομείνει στη Μέση-γη ότι είναι φίλος τους. Όταν τελικά αποκαλύφτηκαν οι προθέσεις του ο Ελέντιλ και ο Γκιλ-γκάλαντ σχημάτισαν την Τελευταία Συμμαχία και κατάφεραν να τον νικήσουν. Ο Ισίλντουρ, γιος του Ελέντιλ, πήρε το Ένα για τον εαυτό του και σε μια ενέδρα Όρκ το έχασε για πάντα. Δεν θα πέρναγε πολύς καιρός προτού εμφανιστούν στα δυτικά της Μέσης-γης οι Ιστάρι, που τους έστειλαν οι Βάλαρ για να αντιταχθούν στον Σάουρον σε περίπτωση που ξαναέβρισκε τις δυνάμεις του. Η συνέχεια της ιστορίας είναι λίγο-πολύ γνωστή.
Παρά τις εμφανείς χριστιανικές/πατριαρχικές προεκτάσεις όσων αφορά τη δημιουργία του κόσμου (ο ίδιος ο Τόλκιν δεν θεωρούσε πως υπήρχαν), μια διάκριση του εκλεκτού λαού των Ξωτικών από τους άλλους με κριτήρια που αγγίζουν την φυλετική καθαρότητα (παρότι ο συγγραφέας ήταν πολέμιος του Χίτλερ) και μια διπλή σχέση θεοποίησης της Δύσης/δαιμονοποίησης της Ανατολής που ξεπερνάει το γεωγραφικό επίπεδο, το Σιλμαρίλλιον αποτελεί έναν θησαυρό για τους μελετητές του Τόλκιν και φανερώνει τις ρίζες ενός κόσμου για τον οποίο πραγματική εικόνα είχε ουσιαστικά μόνο η Γκαλάντριελ, κόρη του Φινάρφιν, από τους χαρακτήρες του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Αυτή η περίληψη, με την αναφορά αρκετών βασικών ονομάτων, έγινε στοχευμένα, αφού την γοητεία του βιβλίου την εντοπίζω, σε μεγάλο βαθμό, στην γλωσσοπλασία· άλλωστε ο Τόλκιν ήταν, πρωτίστως, ένας ενθουσιώδης γλωσσολόγος. Το Σιλμαρίλλιον έχει χαρακτηριστεί πομπώδες, στρυφνό και πολλά άλλα από τους κριτικούς. Σίγουρα δεν θα δεθείτε με τους περισσότερους χαρακτήρες και είναι πιθανό να σας ξενίσουν οι λογοτεχνικές ελλείψεις σε σχέση με το Χόμπιτ ή τους Άρχοντες. Τώρα, αν σας ενδιαφέρει μια σφαιρικότερη εικόνα της Μέσης-γης μπορείτε, εκτός από το Σιλμαρίλλιον που προτείνω ανεπιφύλακτα, να διαβάσετε επίσης τα Παιδιά του Χούριν και τις Ατέλειωτες Ιστορίες.
Συνοπτικός Πίνακας Ονομάτων
Άινουρ – Τα πρώτα όντα που δημιούργησε ο Ιλούβαταρ. Χωρίζονται σε Βάλαρ και Μάιαρ. Οι Βάλαρ ήρθαν στην
Άρντα στην αρχή του χρόνου για να αναλάβουν την διακυβέρνησή της.
Άουλε – Ένας απ' τους ισχυρότερους Βάλαρ· μεταλλουργός και σύζυγος της Γιαβάννα.
Άρντα – Όνομα της Γης ως βασίλειο του Μάνγουε.
Βάλινορ – Η χώρα των Βάλαρ στα δυτικά του κόσμου.
Γιαβάννα – ''Η Δότρια των Καρπών''· μία από τις ισχυρότερες Βάλιερ.
Γκιλ-γκάλαντ – ''Ακτινοβόλο Αστέρι''· εγγονός του Φινγκόλφιν και ο τελευταίος βασιλιάς των Νόλντορ στη Μέση-γη. Έφτιαξε με τον Ελέντιλ την Τελευταία Συμμαχία και σκοτώθηκε πολεμώντας τον Σάουρον.
Γκλάουρουνγκ – Ο πρώτος από τους δράκους του Μόργκοθ. Μάγεψε τον Τούριν, από τον οποίο και σκοτώθηκε.
Γκοντόλιν – ''Ο Κρυμμένος Βράχος''· η κρυφή πόλη του βασιλιά Τούργκον.
Εαρέντιλ – ''Ο Εραστής της Θάλασσας''. Εγγονός του Τούργκον και αγγελιοφόρος στο Βάλινορ. Οι Βάλαρ τον έβαλαν να ταξιδεύει στον ουρανό έχοντας το Σίλμαριλ του Μπέρεν και της Λούθιεν.
Ελέντιλ – Τελευταίος άρχοντας του Νούμενορ που ίδρυσε με τους γιους του τα βασίλεια των Ανθρώπων στη Μέση-γη. Σκοτώθηκε με τον Γκιλ-γκάλαντ στο τέλος της Δεύτερης Εποχής.
Έλμπερεθ – ''Η Αρχόντισσα των Άστρων''· η σπουδαιότερη Βάλιερ και σύζυγος του Μάνγουε.
Έλρος – Γιος του Εαρέντιλ που διάλεξε την μοίρα των Ανθρώπων σε αντίθεση με τον αδελφό του τον Έλροντ. Ο πρώτος βασιλιάς του Νούμενορ.
Θίνγκολ – ''Γκριζοντυμένος''. Αρχηγός των Τελέρι που τελικά δεν πήγε στο Βάλινορ και κυβέρνησε το Ντόριαθ με τη Μέλιαν. Έλαβε το Σίλμαριλ απ' τον Μπέρεν και σκοτώθηκε από Νάνους.
Ιστάρι – Οι Μάγοι· πριν έρθουν στη Μέση-γη ήταν Μάιαρ στο Βάλινορ.
Κουιβιένεν – ''Το νερό της αφύπνισης'', η λίμνη στα ανατολικά της Μέσης-γης όπου ξύπνησαν τα πρώτα Ξωτικά.
Λούθιεν – Κόρη του Θίνγκολ και της Μέλιαν που μετά τον θάνατο του Μπέρεν διάλεξε να γίνει θνητή.
Μάνγουε – Ο πρώτος των Βάλαρ και κυβερνήτης της Άρντα.
Μέλιαν – Μία Μάια που έφυγε από το Βάλινορ και βασίλεψε με τον Θίνγκολ στο Ντόριαθ.
Μόργκοθ – Αρχικά γνωστός ως Μέλκορ· ο μεγάλος επαναστάτης Βάλαρ. Ονομάστηκε Μόργκοθ, που σημαίνει Μαύρος Εχθρός, απ' τον Φέανορ όταν έκλεψε τα Σίλμαριλ.
Μπελέριαντ – Οι αρχαίες ακτές στα βορειοδυτικά της Μέσης-γης. Όταν κομματιάστηκε στο τέλος της Πρώτης Εποχής, απέμεινε μόνο το ανατολικότερο κομμάτι του, τα Γαλάζια Βουνά.
Μπέρεν – Αφαίρεσε ένα Σίλμαριλ από το στέμμα του Μόργκοθ. Τον σκότωσαν οι υπηρέτες του εχθρού όμως επέστρεψε απ' τους νεκρούς και έζησε με τη Λούθιεν στη Μέση-γη.
Νάργκοθροντ – Το μεγάλο υπόγειο φρούριο που ίδρυσε ο Φίνροντ και αφάνισε ο Γκλάουρουνγκ.
Νίρναεθ Αρνοέντιαντ – ''Αμέτρητα Δάκρυα''· η καταστροφική πέμπτη μάχη των Πολέμων του Μπελέριαντ.
Νόλντορ – Τα Ξωτικά Γνώστες· μία από τις ομάδες των Ξωτικών που έκαναν το ταξίδι δυτικά από την Κουιβιένεν με αρχηγό τον Φίνγουε.
Νούμενορ – ''Δυτική Χώρα''· το μεγάλο νησί που ετοίμασαν οι Βάλαρ για τους Ανθρώπους μετά το τέλος της Πρώτης Εποχής.
Ντάγκορ-νούιν-Γκίλιαθ – ''Η Μάχη-κάτω-από-τ'-Αστέρια'' και δεύτερη στους πολέμους του Μπελέριαντ.
Ντόριαθ – Το Κρυμμένο Βασίλειο, προστατευμένο από την μαγική Ζώνη της Μέλιαν.
Ούλμο – Ένας απ' τους ισχυρότερους Βάλαρ· το όνομά του σημαίνει ''Ο Βροχοποιός''.
Ουνγκόλιαντ – Η μεγάλη αράχνη που βοήθησε τον Μόργκοθ στην αρπαγή των Σίλμαριλ. Η Σέλομπ ήταν το τελευταίο παιδί της.
Σίλμαριλ – Τα τρία πετράδια που κατασκεύασε ο Φέανορ, γεμάτα με το φως του Βάλινορ.
Τελέρι – Η μεγαλύτερη ομάδα των Ξωτικών που έκαναν το ταξίδι προς τη δύση με επικεφαλής τον Θίνγκολ. Πολλοί αποφάσισαν να μην φύγουν και να εγκατασταθούν σε διάφορες περιοχές του Μπελέριαντ.
Τούργκον – Γιος του Φινγκόλφιν που έχτισε και κυβέρνησε την πόλη Γκοντόλιν.
Τούριν – Ο βασικός ήρωας των 'Παιδιών του Χούριν'. Πρόδωσε την Νάργκοθροντ, σκότωσε τον Γκλάουρουνγκ και αυτοκτόνησε αφού έμαθε τις τραγικές συνέπειες της μαγείας του δράκου.
Φέανορ – ''Πνεύμα της Φωτιάς''· γιος του Φίνγουε και αρχηγός της ανταρσίας τους. Κατασκεύασε τα Σίλμαριλ. Πέθανε στην Ντάγκορ-νούιν-Γκίλιαθ.
Φινάρφιν – Ο τρίτος γιος του Φίνγουε που παρέμεινε στο Βάλινορ όταν έφυγαν τα αδέλφια του. Πατέρας της Γκαλάντριελ.
Φινγκόλφιν – Ο δεύτερος γιος του Φίνγουε και βασιλιάς τους στο Μπελέριαντ. Τον σκότωσε ο Μόργκοθ σε μονομαχία.
Φίνγουε – Αρχηγός των Νόλντορ στην πορεία τους προς το Βάλινορ. Τον σκότωσε ο Μόργκοθ.
Φίνροντ – Γιος του Φινάρφιν και βασιλιάς της Νάργκοθροντ. Συνάντησε τους πρώτους Ανθρώπους και σκοτώθηκε υπερασπιζόμενος τον Μπέρεν στην αποστολή του.
