Παρασκευή βράδυ. Σελίδες βιβλίων που κλείνουν απότομα, στοπ στο πρώτο ταξί που περνάει, βεβιασμένο άναμμα τσιγάρου που η γόπα του θα σβήσει έξω από το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, λίγο πριν την πρεμιέρα της παράστασης Αυτοενοχοποίηση. Ή αλλιώς, όπως θα ακούσω σε λίγα λεπτά : "Κινήθηκα. Έπρεπε να κινηθώ".
Αναιρώντας την παράδοση που θέλει τα φώτα να κλείνουν και τους ηθοποιούς να εμφανίζονται, η θεατρική ομάδα Μετά-φραση μας υποδέχεται ντυμένη στα λευκά , συγχρονίζοντας τις κινήσεις της με τον ήχο των δεικτών ενός ρολογιού, πριν ακόμη τοποθετηθούμε όλοι στις θέσεις μας. Μοιράζοντας το χρόνο της παράστασης στα τρία μέρη της δεύτερης τοπικής θεωρίας του Freud : στο Εκείνο, το Εγώ και στο Υπερεγώ μας μιλά για όλα εκείνα που το άτομο μαθαίνει και δεν μαθαίνει. Για διδαχές και απαγορεύσεις. Για υπερβάσεις και υποταγές. Για την επίκτητη συνήθειά μας να τρώμε με μαχαιροπίρουνα, για την κοινωνικά θεσμοθετημένη «Αυτό-ενοχοποίηση» μας.
Το Κaboom πήρε συνέντευξη από τη Δέσποινα Γιαρίμπαμπα, τη Φαίη Ιωαννίδου και τη Λυδία Ξουράφη, μέλη της θεατρικής ομάδας Μετα-Φραση:
Θεατρική ομάδα «Μετα-φραση». Πώς προκύψατε μαζί και πού αποδίδετε το όνομά σας;
Δέσποινα: Είμασταν όλοι, ως φοιτητές, μέλη της ίδιας πανεπιστημιακής ομάδας. Επομένως ήμασταν ήδη φίλοι και θέλαμε να δουλέψουμε πάνω σε ένα κομμάτι, με το οποίο δύσκολα καταπιάνεσαι: τον λόγο. H "Μετα-φραση" ξεκίνησε ως αστείο της ομάδας, εξελίχθηκε σε λογοπαίγνιο και κατέληξε ως το όνομά μας. Είναι η δύναμη και η ελευθερία της γλώσσας.
Αυτοενοχοποίηση. Τι σας οδηγεί εκεί; Τι σας χειραφετεί από αυτή;
Δέσποινα: Οι σύγχρονες, δυτικές, και κυρίως χριστιανικές κοινωνίες, έχουν δομηθεί πάνω στην ενοχή. Υπάρχουν κανόνες για τα πάντα. Κανόνες για την συμπεριφορά, ιστορικοί κανόνες, κανόνες γραμματικής, κανόνες παιχνιδιών, κανόνες και εξαιρέσεις κανόνων. Επομένως μια πράξη θα είναι πάντα η αποδοχή ή η απόρριψη κάποιου κανόνα. Αυτό το δίπολο καλής πράξης-κακής πράξης είναι καθαρά ενοχικό. Είναι απίστευτο πως υπάρχουν κανόνες για "ορθές" πρακτικές ακόμη και στα, φαινομενικά, ακίνδυνα μέρη: Έλξατε-Ωθήσατε. Ανακινήστε καλά την λοσιόν για τα μαλλιά πριν την χρήση, μην μιλάτε στον οδηγό κατά την διάρκεια της διαδρομής. Ο στόχος, επομένως του καθένα μας είναι να αποδεχθεί την ύπαρξη κοινωνικών πλαίσιων και να βρει την δική του κάθαρση μέσα σε μια κοινωνία κανόνων και απαιτήσεων. Για εμάς αυτή είναι το Θέατρο.
Στην Ελλάδα του 2015, στον οικείο μας χωρόχρονο, ποια είναι όλα εκείνα τα στοιχεία που μας αυτοενοχοποιούν;
Λυδία: Αρχικά, η προδιαγεγραμμένη πορεία ενός ανθρώπου από την γέννησή του μέχρι την ενηλικίωση. Σίγουρα υπάρχουν στιγμές ελευθερίας όμως σαν παιδιά ερχόμαστε σε ένα κόσμο που όλα είναι φτιαγμένα και επιλεγμένα για εμάς. Τα κοινωνικά πρότυπα στον δυτικό κόσμο είναι πάνω κάτω ίδια με μικρές αποκλίσεις. Από την σχολική εκπαίδευση μέχρι την εύρεση εργασίας και την οικογενειακή κατάσταση, η πορεία προς την υποτιθέμενη επιτυχία-αυτό που κάποιοι ονομάζουν «φυσιολογικό» -είναι μία. Ο καθένας έχει την δυνατότητα να ακολουθήσει αυτό το πρότυπο ζωής ή να το απορρίψει. Η απόρριψη αυτού του προτύπου ζωής σε όλες του τις εκφάνσεις είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει το άτομο στην περιθωριοποίηση ή τουλάχιστον στην απόκλιση του από το κοινωνικό σύνολο. Σε αυτήν την περίπτωση ενοχοποιείται το άτομο για αποκλίνουσα συμπεριφορά. Όμως και στην περίπτωση που το άτομο ακολουθεί έναν τρόπο ζωής που συνάδει περισσότερο με τα κοινωνικά στερεότυπα συχνά αυτοενοχοποιείται γιατί καταλήγει να μην ζει την ζωή που θα ήθελε παρά ακολουθεί μοτίβα ζωής που άλλοι επέλεξαν για αυτό. Η οικονομική κατάσταση στην οποία είναι η Ελλάδα συμβάλλει όλο και περισσότερο στην δημιουργία ενός τέτοιου δίπολου, που ενώ προϋπήρχε εντείνεται λόγω του φόβου των ανθρώπων και της οικονομικής ανασφάλειας.
Τι γεύση έχει η ενοχή;
Λυδία: Μάλλον πικρή.
«Έγινα», «Κινήθηκα», « Έμαθα να τρώω με τα ίδια μου τα χέρια». Ποιες είναι όλες εκείνες οι κοινωνικά αναπτυξιακές κλίμακες από τις οποίες πρέπει να περάσει το υποκείμενο για να ενηλικιωθεί;
Λυδία: Το κείμενο το ίδιο βασίζεται πάνω στην διαδικασία της ενηλικίωσης και της ωρίμανσης. Υπάρχουν υποενότητες που έχουν να κάνουν με την ανάπτυξη των αισθήσεων και την χρήση του σώματος και του νου. Κάποιες από αυτές είναι η συναίσθηση του σώματος, η κίνηση, η ομιλία, η ακοή, η όραση και η αντίληψη. Στην συνέχεια, το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με τους κανόνες της κοινωνίας, επίσημους και ανεπίσημους κανόνες, μαθαίνει «να πρέπει» και κάπως έτσι αρχίζουν όλα.
Εν τέλει, ενηλικιώνεται ποτέ και αν ναι, μπορεί να αποκτήσει άμυνες για να προστατευτεί από την ενοχή του;
Φαίη: Σίγουρα ενηλικιώνεται κάποια στιγμή, όταν ωριμάσει η σκέψη και όταν συνειδητοποιεί το άτομο τι θέλει και πράττει αναλόγως με αυτό και ανεξάρτητα από ετεροκαθορισμένες ανάγκες και επιταγές- όταν δηλαδή καταφέρει να αποκτήσει άμυνες για την ενοχή. Ταυτόχρονα, βέβαια, η διαδικασία της ενηλικίωσης νομίζω ότι δεν σταματάει κάπου, μιας και το στοίχημα είναι να μπορούμε να ανανεώνουμε συνεχώς τις άμυνες μας όσο μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε, να "διαμορφώνουμε αυτοπροσδιοριζόμενοι τη ζωή μας", όπως λέει και ο ίδιος ο Χάντκε.
Στην παράστασή σας δεν υπάρχουν χαρακτήρες και πλοκή. Με το να γίνεστε ορατοί-αόρατοι αποσκοπείτε στην γενίκευση του «ρόλου» σας σε κάθε θεατή και συνθήκη;
Δέσποινα: Το έχει λύσει ήδη ο Χάντκε για μας! Η "Αυτοενοχοποίηση" είναι στην ουσία ένας κατάλογος πράξεων και συμπεριφορών που αναφέρονται σε όλες τις συνειδήσεις και αναφέρουν όλες τις συνειδήσεις. Ο καθένας μπορεί να βρει τον εαυτό του μέσα σε αυτή την παράσταση και, αν θέλετε την γνώμη μου, αυτή είναι η μαγεία. Έχουμε κουραστεί να βλέπουμε παραστάσεις με υπερβολικό συναίσθημα, υπερβολικό στόμφο, υπερβολικά σκηνικά. Τι μπορεί να συμβεί όμως αν απλά δώσουμε βάση στον λόγο; Ο θεατής θα διαμορφώσει τις σκηνές, τα συναισθήματα, την παράσταση με βάση τις δικές του θύμισες. Δεν θα του "φορέσουμε" κανένα συναίσθημα. Μπορεί να φύγει από το θέατρο χαρούμενος, δυστυχισμένος, προβληματισμένος, αδιάφορος. Όμως θα έχει συμβάλλει ενεργά.
Τι σας ενέπνευσε από τον Πέτερ Χάντκε προκειμένου να ενσαρκώσετε το κείμενό του;
Φαίη: Από την πρώτη κιόλας ανάγνωση του έργου, όλοι συμφωνήσαμε αμέσως πως πρόκειται για ένα κείμενο που μας αφορά όλους ξεχωριστά, στο σύνολο της καθημερινότητας και της ύπαρξης μας και αυτό λειτούργησε ως βασικό μας κίνητρο. Αναγνωρίσαμε στις φράσεις του Χάντκε σκέψεις, καταστάσεις και συμπεριφορές που όλοι μας έχουμε βιώσει, κάτι που μας τρόμαξε και μας ενθουσίασε την ίδια στιγμή ως προς την αλήθεια του κειμένου. Η ίδια αυτή αλήθεια μας έβαλε παράλληλα και σε μια διαδικασία προβληματισμού για το πόσο ενοχικούς μας κάνει τελικά τόσο ο τρόπος που μεγαλώνουμε μέσα σε μια προσχεδιασμένη κοινωνία όσο και η προσωπική συνέπεια απέναντι στα δικά μας θέλω.
Στην παράστασή σας υπήρχαν κομμάτια αυτοσχεδιασμού; Και αν ναι, πώς προσδιορίζετε τον αυτοσχεδιασμό ως θεατρική πράξη;
Λυδία: Ναι, υπάρχουν αυτοσχεδιαστικά κομμάτια που όμως έχουν δουλευτεί για να φτάσουν σε ένα επίπεδο ομοιομορφίας και οργανικότητας την κίνησης της ομάδας. Ο αυτοσχεδιασμός σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έχει πολύ πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα από μία στημένη κίνηση-χορογραφία. Το μυστικό κρύβεται στην αρμονική συνύπαρξη του σώματος με το νόημα του λόγου. Οι αυτοσχεδιασμοί που υπάρχουν στην παράσταση έχουν προκύψει από τον λόγο ακόμα και αν πραγματοποιούνται σε άλλο χρόνο από αυτόν που ακούγεται ο λόγος. Με αυτόν τον τρόπο η είκονα συνάδει με το νόημα της παράστασης και δημιουργει μία συνέπεια μετάξυ κίνησης και λόγου.
---
Η παράσταση «Αυτό- ενοχοποίηση» συνεχίζεται το Σάββατο 13 Ιουνίου στις 20.45 και την Κυριακή 14 Ιουνίου 22.00 στο θέατρο «Επί – Κολωνώ» στα πλαίσια του 7ου OFF- OFF Athens Festival.
Διάρκεια παράστασης: 60'
Είσοδος 5 ευρώ
Κρατήσεις θέσεων: 210-5138067
Προπώληση εισιτηρίων: στο ταμείο του θεάτρου & ηλεκτρονικά e-ticket στο www.epikolono.gr
---
Συντελεστές:
Διδασκαλία / Μετάφραση / Σκηνοθεσία: Κ. Αλέξης Αλάτσης
Σκηνικά - Κοστούμια: Η Ομάδα, μέσα από μια δημιουργική συνομιλία με τον σκηνογράφο/ενδυματολόγο Θάνο Βόβολη
Φωτισμοί: Κ. Αλέξης Αλάτσης
Ερμηνεύουν:
Δέσποινα Γιαρίμπαμπα, Στέλλα Ελματζόγλου, Φαίη Ιωαννίδου, Ρούλα Καλαβρυτινού, Σοφία Καψάλα, Λυδία Ξουράφη, Βάγκυ Φουσέκη, Zviad Esatia
Φωτογραφίες: Στέλιος Χουστουλάκης
Video-Trailer: Λουκάς Παλαιοκρασάς
