"Η Ιστορία επαναλαμβάνεται." Πόσες φορές έχει ακουστεί αυτή η φράση ως κατακλείδα και επίλογος στους ισχυρισμούς κάποιου συνομιλητή μας για να μας αποδείξει την αδιαμφισβήτητα ορθή τοποθέτηση των επιχειρημάτων του! Τί αντιλέγουμε στο άκουσμα αυτού του αξιώματος; Πώς επιστρατεύουμε τη λογική μας απέναντι στις θέσεις του συνομιλητή μας ; Και κυρίως, αυτή η κρυπτώδης και "σκοτεινή" φράση, πόσα αδιέξοδα και σιωπή δημιουργεί; Μήπως εδώ αρχίζει η ακραία Μεταφυσική του Λόγου που μπορεί να συνοψιστεί στην φράση- αξίωμα του Wittgenstein: "Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, για αυτά πρέπει να σωπαίνει"; (Τractatus Logico Philosophicus, θέση 7, η τελευταία και συμπερασματική πρόταση στη φιλοσοφική αυτή πραγματεία.)
Η Ιστορία δεν είναι μια φυσική επιστήμη. Δηλαδή δεν έχει σταθερούς και ακλόνητους νόμους που διέπουν σαν μηχανισμός τη ροή της.Δεν κανονίζεται από φυσικά αξιώματα. Εκεί που μια προσωπική δράση μπορεί να ανατρέψει ισορροπίες και να αναποδογυρίσει τη φυσική πορεία, δεν υπάρχουν νόμοι.
Ένα μεγάλο πρόβλημα στη Φιλοσοφία είναι οι ορισμοί των λέξεων. Δηλαδή το νόημα που έχουν, και αυτό που τους αποδίδουμε. Διότι η σχέση μας με τη γλώσσα είναι αμφίδρομη. Επηρεαζόμαστε από την ήδη προϋπάρχουσα δύναμη της χρήσης της, και, με τη σειρά μας την επηρεάζουμε,εφ'όσον μπορούμε να την χρησιμοποιούμε συνεχώς για καινούργιες καταστάσεις που απαιτούν τη χρήση της. Τα προβλήματα στη συγκεκριμένη περίπτωση της φράσης " Η Ιστορία επαναλαμβάνεται " είναι δύο: Πρώτον τι σημαίνει "Ιστορία" και, δεύτερον, τι σημαίνει "επαναλαμβάνεται". Εδώ η προσπάθεια ορισμών είναι πάρα πολύ δύσκολη. Διότι δεν προσπαθούμε να ορίσουμε μια στατική κατάσταση πραγμάτων ούτε κάτι σίγουρο. Και ακόμα πιό δύσκολη γίνεται, επειδή είναι μια φράση με δύο απαιτούμενους ορισμούς.
Η Ιστορία δεν είναι μια φυσική επιστήμη. Δηλαδή δεν έχει σταθερούς και ακλόνητους νόμους που διέπουν σαν μηχανισμός τη ροή της. Δεν κανονίζεται από φυσικά αξιώματα. Εκεί που μια προσωπική δράση μπορεί να ανατρέψει ισορροπίες και να αναποδογυρίσει τη φυσική πορεία, δεν υπάρχουν νόμοι. "Ο Windelband δίδαξε πως αντίθετα στα φυσικά φαινόμενα που προβάλλουν κανονικά, το ιστορικό παρουσιάζεται μια φορά μόνο. Η ιστορία λοιπόν έχει για αντικείμενο αυτό που γίνεται μια φορά, το εποπτικό, το ατομικό, είναι, όπως λέγει, επιστήμη "ιδιογραφική", αντίθετα στις φυσικές επιστήμες, που είναι "νομοθετικές". (Χ.Θεοδωρίδης, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, 1955, σελ.397) Ακόμα και η μελέτη της δεν είναι στατική. "Καθώς μεταβάλλεται το εκάστοτε παρόν, μεταβάλλεται μαζί και το εκάστοτε παρελθόν, γιατί μεταβάλλονται τα ζητούμενα της ιστορίας."(Αντώνης Λιάκος, Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία, εκδ.Πόλις, 2007, σελ.179). Γι' αυτό γράφονται συνέχεια καινούργια βιβλία ιστορίας, επειδή αλλάζουν τα δεδομένα και τα ζητούμενα, συνεπώς, η επανατοποθέτηση των προβλημάτων είναι επιτακτική.
Η Ιστορία εντάσσεται στις ανθρωπιστικές ή κοινωνικές επιστήμες. Δηλαδή, είναι επιστήμες που προσπαθούν να ερμηνεύσουν, να κατανοήσουν και να εξηγήσουν την πορεία του ανθρώπου πάνω σε τούτον τον κόσμο. Μπορεί καποιος να αναλύσει τα δεδομένα που έχει για τον άνθρωπο και να τον αναλύσει κατά προσέγγισιν, αλλά δεν μπορεί να αναλύσει τον Άνθρωπο. Ο άνθρωπος αποτελεί ένα αίνιγμα, ένα "στατιστικό σφάλμα", μια έκπληξη. Όπως και η Ιστορία, που γεννιέται από τις δραστηριότητές του.
Ο Θουκυδίδης είναι ο πρώτος ιστορικός που κάνει μια περίφημη νύξη στις Ιστορίες του για την ιστορία και τον άνθρωπο: "Θα μου είναι όμως αρκετόν, εάν το έργον μου κρίνουν ωφέλιμον όσοι θελήσουν να έχουν ακριβή αντίληψιν των γεγονότων, όσα έχουν ήδη λάβει χώραν, και εκείνων τα οποία κατά την ανθρωπίνην φύσιν μέλλουν να συμβούν περίπου όμοια."
Από πολύ νωρίς όμως, ο άνθρωπος θέλησε να βάλει μια τάξη στο χάος που έβλεπε να κυριαρχεί τριγύρω του. Ο λόγος (ενδιάθετος και προφορικός), είναι η προσπάθειά του να εκφράσει τον εαυτό του και τις προσδοκίες του. Μέσα από την εκφραστική δυνατότητα έρχεται και η κριτική ικανότητα, εφ'όσον είναι ώριμος να αντιπαραβάλει τα δεδομένα της αντιληπτικής του ικανότητας με την αφηρημένη σκέψη που έχει ως είδος. Και έτσι, από την θέαση των επιμέρους ανάγεται στην θεώρηση των καθ'όλου. Από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο. Φυσικά, δεν μπορεί να υπάρξει επι-κοινωνία δίχως κοινωνία. Δηλαδή, δίχως άλλες αυτόνομες υπάρξεις που μοιράζονται τον ίδιο επικοινωνιακό κώδικα με εμάς.
Από τα αρχαία χρόνια επίσης, και με επισταμένο τρόπο, θέλησε να μάθει αν υπάρχει κάποιος σκοπός στην παρουσία του, και αν ναι, πού οδηγείται μέσα από τόσες ιστορικές προσπάθειες. Η κυκλικότητα είναι μια θεμελιακή θέση όλων των αρχέγονων θρησκευτικών συστημάτων. Αυτή η κυκλικότητα όμως είναι περισσότερο μια παρατήρηση στα φυσικά φαινόμενα που μας περιβάλλουν, και όχι στον άνθρωπο. Εμείς είμαστε υποκείμενα και ο κόσμος αντικείμενο (κείται αντί). Ο άνθρωπος αλλάζει κατά βούλησιν. Μπορεί ακόμα και να πάψει να υπάρχει αν το θέλει, να αυτοκτονήσει. Έχει δηλαδή το ελεύθερο να υπογράψει την τελευταία πράξη ελευθερίας του- τον αυτομηδενισμό του.
Ο Θουκυδίδης είναι ο πρώτος ιστορικός που κάνει μια περίφημη νύξη στις Ιστορίες του για την ιστορία και τον άνθρωπο: "ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ σαφὲς σκοπεῖν καὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖθις κατὰ τὸ ἀνθρώπινον τοιούτων καὶ παραπλησίων ἔσεσθαι, ὠφέλιμα κρίνειν αὐτὰ ἀρκούντως ἕξει. κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται." Mετάφραση: "Θα μου είναι όμως αρκετόν, εάν το έργον μου κρίνουν ωφέλιμον όσοι θελήσουν να έχουν ακριβή αντίληψιν των γεγονότων, όσα έχουν ήδη λάβει χώραν, και εκείνων τα οποία κατά την ανθρωπίνην φύσιν μέλλουν να συμβούν περίπου όμοια. Διότι την ιστορίαν μου έγραψα ως θησαυρόν παντοτεινόν και όχι ως έργον προωρισμένον να υποβληθή εις διαγωνισμόν και ν' αναγνωσθή εις επήκοον των πολλών, διά να λησμονηθή μετ' ολίγον."(Ιστορίες, Α,22, Μετάφραση Ελ.Βενιζέλου).Ο Θουκυδίδης λέει πως γράφοντας αυτό το έργο του, παραδίδει στην αιωνιότητα τα γραφέντα περί του πελοποννησιακού πολέμου. Αρκετά αλαζονικό για κάποιον της εποχής του να ισχυρίζεται πως θα μείνει αυτός ο μόνος άρχοντας του χρόνου. Αυτό σημαίνει πως ο ίδιος έχει συναίσθηση της αξίας του έργου του. Και πόσο δίκαιο είχε! Πολλοί χάθηκαν μέσα στις δίνες του Χρόνου, όμως ο Θουκυδίδης έμεινε ανέπαφος απ'την καταστροφική του δύναμη.
Η φράση αυτή άραγε "και παραπλησίων έσεσθαι" σημαίνει πως θα επαναληφθούν ακριβώς τα ίδια; Δε νομίζω. Όπως σκέφτεται και ένας δεινός μελετητής του Θουκυδίδη: "Δεν υποστηρίζει ότι θα γίνει ακριβής επανάληψη των γεγονότων του καιρού του στο μέλλον, αλλά υπονοεί ότι αυτά που θα γίνουν μπορεί να είναι παρόμοια ή απλώς ανάλογα."(John H. Finlay, Θουκυδίδης, εκδ.Παπαδήμα, 2010, σελ.297)
Η απόσταση μεταξύ παρόμοιου και ίδιου είναι τεράστια.
