"Καλαφάτη, το 1908 έδωσες νόημα στη ζωή μας", γράφει ένα graffity στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Απευθυνόμενη στον ιδρυτή του Παναθηναϊκού, αυτή η διακήρυξη κάνει κάτι περισσότερο από το να υπερβάλει ή να παραδοξολογεί: λέει την, ασυνείδητη ίσως, όχι εντελώς συνειδητοποιημένη πάντως, αλήθεια για τη σχέση πολλών οπαδών με την ομάδα τους. Δεν πρόκειται για τυχαίο περιστατικό. Πότε σεξιστικά, πότε ποιητικά και πότε βάρβαρα, τα συνθήματα των γηπέδων είναι γεμάτα από μοτίβα του στυλ "είσαι θρησκεία", "είσαι θεός", "ζω για σένα", "είσαι ο λόγος που υπάρχω", "είσαι η αιτία που είμαι στον κόσμο". Ας το πούμε ήδη από τώρα: Η ομάδα γεμίζει ένα κενό κι αυτό το κενό είναι της τάξης του νοήματος.
Οι περισσότερες κοινωνιολογικές προσεγγίσεις που αφορούν τον οπαδισμό πιάνουν το ζήτημα από τη σκοπιά του ανήκειν-κάπου, της ασφάλειας και της ταυτότητας που δίνει η ένταξη σε μια ομάδα ή κοινότητα, η ταύτιση με τους στόχους της και το μίσος για τους εχθρούς της. Δεν είναι λανθασμένες οι σχετικές παρατηρήσεις, κοντά δε σε αυτές μπορεί κανείς να προσθέσει ότι η οπαδική βία προσφέρεται για τη διοχέτευση της επιθετικής ενόρμησης του ανθρώπου, ο οποίος σήμερα, κυρίως στις πόλεις της Δύσης, δεν έχει και πολλές διεξόδους για την επιθετικότητα που στοιβάζεται μέσα του. Νομίζω, όμως, πως, αν θέλουμε να συλλάβουμε το φαινόμενο του οπαδισμού στην ουσία του, δεν μπορούμε παρά να μιλήσουμε για το νόημα. Γιατί, αν το σκεφτούμε καλά, θα παρατηρήσουμε πρώτον, ότι οι άνθρωποι πράγματι αγωνιούν για την πορεία της ομάδας τους και δεύτερον, ότι το μίσος για τους αντίπαλους οπαδούς ή ακόμη και η βία απέναντί τους δεν είναι ωμή βία, απογυμνωμένη από κάθε σημασία, όπως συμβαίνει στο Fightclub, αντιθέτως κάτι σημαίνει για το υποκείμενο, γίνεται στο όνομα μιας ιδέας, ενός στόχου, εκφράζει ακριβώς την προσήλωσή του στο νόημα.
Όμως ας πιάσουμε πρώτα τα πράγματα στη γενικότητά τους: ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ψυχής που την κάνει να διαφέρει ριζικά από τη ζωική είναι η ανάγκη της για νόημα, η ανάγκη να επενδύσει τον κόσμο με νόημα. Το νόημα αυτό είναι πάντα τεχνητό, δεν κυκλοφορεί κάπου στον αέρα, δεν υπάρχει πέρα από εμάς όπως οι ιδέες του Πλάτωνα. Στην πραγματικότητα, στη θέση του νοήματος της ζωής υπάρχει ένα κενό, το οποίο οι κοινωνίες και οι άνθρωποι πρέπει οπωσδήποτε να καλύψουν. Οι κοινωνίες το πετυχαίνουν αυτό θεσμίζοντας, δημιουργώντας για τον εαυτό τους μια παράσταση του κόσμου και των πραγμάτων του, μια παράσταση που την ντύνουν με νόημα, καθώς και με αξίες, ιδέες, στόχους, αισθήματα που απορρέουν από αυτή και τη συνοδεύουν. (Παραδείγματος χάρη, μια αγελάδα δεν είναι ποτέ απλώς ένα ζώο, αλλά μπορεί, κατά καιρούς και κατά τόπους να είναι ο Δίας ή κάτι που τρώμε ή κάτι ιερό το οποίο σεβόμαστε. Το ίδιο ισχύει και για τα Χριστούγεννα, που δεν είναι απλώς η 25η μέρα του δωδέκατου μήνα κ.λπ.) Από τη μεριά τους οι άνθρωποι, ως κοινωνικά άτομα, καλούνται να βρουν μια θέση μέσα σε αυτήν την παράσταση, καλούνται να ενταχθούν σε κάποια απ' όλες τις δυνατότητες που τους δίνει η κοινωνία και να γίνουν, αν μιλάμε, λόγου χάρη, για την αρχαία Αίγυπτο, φαραώ ή μέλη του ιερατείου ή δούλοι, ή, αν μιλάμε για σήμερα, πρωθυπουργοί ή DJ ή επιστήμονες. Κι έτσι η ανθρώπινη ψυχή γίνεται κατά καιρούς μουσουλμάνα ή χριστιανή ή καπιταλίστρια ή κομμουνίστρια κ.λπ.. Παρεμπιπτόντως, τα παραπάνω δείχνουν την ανεπάρκεια των εξελικτικών ή (νεο)δαρβινικών εξηγήσεων όταν μιλάμε για τον άνθρωπο: γιατί η εν λόγω ανάγκη της ψυχής, υπό μία έννοια δεν είναι λειτουργική: ο τζιχαντιστής σκοτώνει το σώμα του για χάρη του νοήματος.
Αυτό, λοιπόν, νομίζω ότι κάνει και η ομάδα για τα άτομα: επιπωματίζει το εγγενές κενό της ύπαρξής μας, γεμίζει τα άδεια, με τη βαθιά σημασία του όρου, απογεύματα των Κυριακών. Γεμίζει και την υπόλοιπη ζωή με σύμβολα (ας σκεφτούμε τις σημαίες και τα κασκόλ), στόχους, συζητήσεις και διαφωνίες, κάτι, τελοσπάντων, να περιμένεις και να αγωνιάς γι' αυτό. Το ποδόσφαιρο για τον οπαδό δεν είναι απλώς 22 αθλητές που προσπαθούν να βάλουν γκολ, αλλά είναι, όπως συχνά λέγεται με συντομία, τρόπος ζωής.
Αυτές οι παρατηρήσεις μπορεί να φαίνονται απαισιόδοξες, όμως δεν είναι. Η έλλειψη εγγενούς, δηλαδή έμφυτου, δοσμένου από τον θεό ή δεν ξέρω εγώ από ποιον άλλο, νοήματος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσει η εκάστοτε κοινωνία να δημιουργήσει τον δικό της κόσμο και για να μπορέσει ο άνθρωπος, αν βέβαια στοχαστεί πάνω στο ζήτημα, να δώσει στη ζωή του το νόημα που θέλει, αν και πάντα θα συναντά περιορισμούς φυσικούς και κοινωνικούς. Η απουσία μόνιμης και "αληθούς" απάντησης στο ερώτημα "ποιο είναι το νόημα της ζωής" είναι αυτή που επιτρέπει να τίθεται η ίδια ερώτηση ξανά και ξανά και να δίνονται τόσες διαφορετικές απαντήσεις.
Κλείνοντας, ίσως μένει κανείς με την εντύπωση ότι είμαι κατά των ποδοσφαιρικών ομάδων, συμβαίνει όμως το εντελώς αντίθετο. Υποστηρίζω μια ομάδα και μου αρέσει να πηγαίνω στο γήπεδο γα να τη βλέπω. Η κρίσιμη διαφορά είναι ότι έχω διαυγάσει τη σχέση μου μαζί της και ξέρω, όχι χωρίς προσωπικό κόστος, ότι όλο αυτό, οι φωνές, οι φασαρίες, ακόμη και τα νεύρα μου σε κάποια αμφισβητούμενη φάση είναι, κατά κάποιον τρόπο, τεχνητά. Άμεση, προφανής και απλουστευμένη ίσως συνέπεια συτής της επίγνωσης: Δε θα σκότωνα για την ομάδα. Πράγμα διόλου ασήμαντο, όχι μόνο επειδή άνθρωποι σκοτώνονται για τις ομάδες, αλλά και επειδή όλοι οι εθνικισμοί, οι θρησκοληψίες κ.λπ. είναι επίσης, στην ουσία τους, φαντασιακές ταυτότητες, τεχνητά καπάκια για να κλείνουν οι άνθρωποι το κενό.
