Η κρίση συσσωρεύει αφάνταστα πολλά προβλήματα στις πλάτες όλων μας. Ευθύνες που δεν έχουμε,προβλήματα που δεν θέλουμε, χρέη που δεν μπορούμε να αποπληρώσουμε. Όλα αυτά συνδυασμένα με την ψυχολογική κατάπτωση συνθέτουν τον μαυροπίνακα των ταλαιπωριών μας. Μπροστά στα οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, ιστορικά και υπαρξιακά αδιέξοδα βρισκόμαστε εξουθενωμένοι. Το κρίσιμο ερώτημα αν η Ποίηση έχει χώρο στη ζωή μας φαίνεται περιττό.
Η Ποίηση έχει περάσει στη συνείδηση των πολλών ως ακαταλαβίστικη αερολογία. Στην καλύτερη περίπτωση είναι μια ωραία δικαιολογία φυγής από την πραγματικότητα, και στη χειρότερη περίπτωση είναι σπατάλη δυνάμεων και τάση ελιτισμού. Η παρεξήγηση δεν είναι ακατανόητη. Είναι όμως αδικαιολόγητη. Γιατί δεν πρέπει να συγχέονται τα κίνητρα των ανθρώπων και η χρησιμοποίηση του υλικού με το ίδιο το υλικό και την πηγή. Αυτό που ίσως διαφεύγει απ'τον σύγχρονο πολύπαθο άνθρωπο είναι πως έχει ανάγκη τη δημιουργικότητα,την αισθητική ευχαρίστηση και τη φαντασία για να αντιμετωπίσει το απρόσωπο πλήθος των προβλημάτων και των απειλών. Η Ποίηση είναι απαραίτητο ψυχοκινητικό υλικό που θρέφει τον νου με τους συμβολισμούς της.
Το 2014, μέσα στην παραζάλη των χτυπημάτων για τις κοινωνίες, τους ανθρώπους και τη συλλογική μοίρα, γιορτάζονται τα 450 χρόνια απ'τη γέννηση του Σαίξπηρ. Την ίδια ημερομηνία γεννήθηκε και πέθανε ο Βάρδος, 23 Απριλίου, του Αγίου Γεωργίου, εθνικού προστάτη της Αγγλίας. Στα 52 του χρόνια έκλεισε τα μάτια του και ο ήλιος έχασε για πάντα το βλέμμα του παιδιού του. Πίσω του άφησε μια ανυπολόγιστη κληρονομιά για τον Άνθρωπο-κοντολογίς, το πιο πιστό αντίγραφο του αθέατου εαυτού του. Δεν ξέρω αν είναι τυχαίο που την ίδια ημερομηνία η Αγγλία γιορτάζει τα δύο συμβολικά της θεμέλια: Toν Άγιο Γεώργιο και τον Σαίξπηρ. Πάντως στον δεύτερο οφείλει την μεγαλύτερη διεύρυνση του πνευματικού της ορίζοντα. Ο Σαίξπηρ με τα θεατρικά του έργα κατέστησε τον Άγγλο συνειδητοποιημένο πολίτη που άκουγε την αλήθεια χωρίς περίπλοκες εκζητήσεις και σχολαστικές φιλοσοφίες.
Όταν τα έργα του παίζονταν στα θέατρα του Λονδίνου, ο χώρος ήταν γεμάτος από παντός είδους ενδιαφερόμενους: αριστοκράτες και διπλωμάτες συνωστίζονταν στον ίδιο όροφο με τους σιδεράδες και τους ψαράδες, και πιo κάτω, στην πλατεία του θεάτρου, που πωλούνταν τα πιό φτηνά εισιτήρια, ήταν κάθε καρυδιάς καρύδι. Σταυλίτες, πράκτορες από άλλους θιάσους που ήθελαν να κλέψουν την πλοκή και τους διαλόγους του έργου με το να τα αποστηθίσουν, έμποροι και μικροπραγματευτάδες. Όλοι είχαν ωστόσο την ίδια αγωνία. Αν θα μπορέσει αυτή η παράσταση να αρθεί στο ύψος των προσδοκιών τους. Δεν υπάρχει τίποτε πιο επικίνδυνο για έναν άνθρωπο που δημιουργεί: Ελάχιστα του συγχωρούνται και πολλά του καταλογίζονται. Αλλά φοβερότερη είναι η προσδοκία των τρίτων. Μη γνωρίζοντας τη δημιουργική διαδικασία, στέκονται βλοσυροί και τρομεροί κριτές. Ακόμα κι αν δεν πολυκαταλαβαίνουν.
Ήταν ένα είδος άμεσης δημοκρατίας το θέατρο. Πάνω στη σκηνή ο κόσμος παίρνει άλλη μορφή και μεταμφιέζεται σε ρόλο. Αυτός που παίζει δεν είναι ο Μήτσος, ο Κώστας, ο Βαγγέλης, αλλά ο Λήρ, ο Άμλετ, ο Ρωμαίος, η Κλεοπάτρα. Το πρόσωπο χάνει για 2 ώρες την υπόστασή του και γίνεται ένα μέγεθος απείρων δυνατοτήτων, μια νέα προσωπικότητα με προκαθορισμένο αλλά ταυτόχρονα τελείως άγνωστο μέλλον. Δεν υποκύπτει σε μια θεία βούληση, αλλά η ελευθερία του πολλές φορές στέκεται η αφορμή της καταστροφής του. Η γλώσσα και η σκέψη του είναι ποιητική πέρα ως πέρα, ίσως γιατί με αυτόν τον τρόπο εκδηλώνονται στην εντέλεια οι ψυχικές και διανοητικές δυνατότητες του ανθρώπου. Ως επιτυχία, ως αποτυχία, ως υπόσχεση και ως διάσταση. Πιστεύω πως αν ήμουν ένας θεατής στη Σφαίρα, την ημέρα που πρωτοπαίχτηκε ο Βασιλιάς Λήρ, δεν θα μπορούσα να μιλήσω για 1 μέρα. Αυτή είναι μια έκρηξη ατομικής βόμβας, όχι παράσταση μιας τραγωδίας!
Εκεί ακούγονταν όλα: Bωμολοχίες και θεολογίες, επιχειρηματολογίες και σοφιστείες, κατηγορίες και απολογίες. Η διαφθορά της εξουσίας παρήλαυνε ως άλλος αυτοκράτορας χωρίς ρούχα, ένα ρεζιλίκι και μια κατάπτωση. Διαφθορά δεν είναι μόνο ο χρηματισμός. Είναι κυρίως η αρχομανία, η αλαζονεία, η μικροπρέπεια, η σκληροκαρδία, η τύφλωση. Και όμως, τους ηθοποιούς που έθιγαν τα κακώς κείμενα της κοινωνίας (και βέβαια τους υπεύθυνους και τους άρχοντες) δεν μπορούσε να τους συλλάβει κάποιος για απρέπεια ούτε για επαναστατικάστοιχεία.Γιατί είχαν τη νοητή persona τους, μια παρεμβολή στον τρέχοντα χρόνο για την αναπαράσταση του παρελθοντικού ή/και του φανταστικού. Το πιο μεγάλο σχολείο είναι το θέατρο.
Καμιά δεκαριά συγγραφείς μπαίνουν στο πάνθεον της Αθανασίας. Οι υπόλοιποι είναι είτε ημίθεοι είτε ηρωϊκά αναστήματα. Αυτοί οι δέκα είναι για εμένα ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευρυπίδης, ο Θουκυδίδης, ο Δάντης, ο Σαίξπηρ, ο Θερβάντες, ο Ντοστογιέφσκυ, ο Γκαίτε και ο Μακιαβέλι. Το ξέρω πως φτιάχνοντας έναν τέτοιο κατάλογο αφήνω απ'έξω δεκάδες λαμπρά και αξιόλογα πνεύματα. Δεν γίνεται όμως να αμφισβητήσουμε την αξία αυτών των δέκα. Τα γραπτά τους είναι μέχρι τις μέρες μας οδηγοί για την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Ο Σαίξπηρ στέκεται ορόσημο γιατί μετά από αυτόν, όσοι ακολουθούν, διαβάζουν και θαυμάζουν τα λόγια του.
Έτσι όπως η ψυχολογία έχει εμπνευστεί πολλές ορολογίες της από τους ελληνικούς μύθους (Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, Σύνδρομο της Ηλέκτρας, Σύμπλεγμα της Άρτεμης κ.α.), ο Σαίξπηρ έδωσε χαρακτήρες που ανεβοκατεβαίνουν στις ψυχικές τους διαθέσεις και μπορεί να γνωρίσουν τα άκρα με σφοδρή δύναμη ή να συνθλιβούν κάτω από τις περιστάσεις. Λέμε "Ζηλιάρης σαν τον Οθέλλο", "Τόσο αίμα ούτε στον Μάκβεθ", "Αυτοί είναι Ρωμαίος και Ιουλιέτα"δηλαδή ερωτευμένα πιτσουνάκια, "Το βασίλειό μου για ένα άλογο" δηλαδή δίνω τα πάντα για να γλυτώσω. Οι χαρακτήρες είναι πασίγνωστοι, από τη στιγμή που γράφτηκαν στέκονται μεγέθη ανυπέρβλητα. Χάρη στην ποιητική του μεγαλοφυία εμπλούτισε τόσο πολύ την αγγλική, που ουσιαστικά μετά από αυτόν αλλάζει ύφος, πρόσωπο και λεξιλόγιο. Στο ερώτημα αν έχει χώρο και νόημα η Ποίηση στη ζωή μας, μια φωνή 450 χρόνων θα μας έλεγε: «Με το κλειδί αυτό, ανοίγεις όλες τις πόρτες. Μόνο που δεν το θυμόμαστε. Φίλε μου, έχεις ξεχάσει να ρωτάς σωστά, για ό,τι θα ήθελες σωστά να μάθεις.»
Κλείνοντας θέλω να γράψω πως για τον Σαίξπηρ ό,τι και να πείς είναι λίγο.Έχει εξαντληθεί το μελάνι των κριτικών για το άτομό του. Αυτός είναι μια κορυφή δίχως παγετό, μια θάλασσα δίχως αλάτι.Έκανε τη ζωή του καρβουνιάρη και μας έδωσε τα καλύτερα δώρα. Kατέβαινε στα βάθη της ψυχής μας και γύριζε μουντζουρωμένος με τα πάθη που έβγαζε από μέσα μας. Και τρίβοντας-τρίβοντας, βγάζοντας στο φώς και λέγοντας, το κάρβουνο γινότανε διαμάντι. Ορισμένες φορές τα λόγια του έχουν τη βαρύτητα μιας δήλωσης πολέμου. Αυτός μέσα από πολλά πρόσωπα προσπάθησε να μας πεί την αλήθεια, αλλά όχι με δασκαλίστικο τρόπο. Έτσι ποτέ δεν την ακούς. Ούτε θέλει μεγαλόστομες φιλοσοφίες και περίπλοκους αφηρημένους συλλογισμούς. Απλά να πείς: It is I,Hamlet the Dane...
