Ηρακλείτου και Σκουφά γωνία: Oι ευαίσθητες μανιχαϊστικές εκλάμψεις του Γιάννη Σπυρόπουλου

Το να ανηφορίσει κανείς την Σκουφά προς το ύψος του Κολωνακίου ένα ζεστό μεσημέρι Ιουνίου είναι ένα συμβάν, μια κάποια δράσις: ως τέτοια δεν μπορεί παρά να προκαλέσει αντίδραση.

Στην περίπτωσή μου συμπυκώνθηκε στην ενόχληση από ένα απτό σχεδόν μίγμα υγρής ζέστης της ψημένης ασφάλτου και κλαξόν, μίγμα φρικτά πεπηγμένο- μένει το φως ωστόσο να συγκρούεται στα εναπομείναντα μάρμαρα και να σπάει την υδαρή στατικότητα της αθηναϊκής Μέρας της Μαρμότας.

Ειρωνικά ιδανική η συγκυρία για την επαφή με το συγκεντρωμένο έργο κάποιου που δήλωνε ότι άπλωσε το σκοτάδι, για να βρει μέσα του το φως· μια, για να δανειστώ τα λόγια της καθηγήτριας Λαμπράκη-Πλάκα, φαιά ημέρα που οδήγησε στα πιο φωτερά σκοτάδια:

Ο λόγος για τον μεγάλο Έλληνα καλλιτέχνη Γιάννη Σπυρόπουλο, αναδρομική έκθεση ζωγραφικής του οποίου εγκαινιάστηκε εχθές στη Γκαλερί Ευριπίδη -έναν νέο, πλην πολλά υποσχόμενο χώρο Τέχνης που άνοιξε εχθές τις πόρτες του στο κοινό.

Το επεισόδιο No. 37, λάδι σε καµβά [The episode No. 37,oil on canvas], 1961, 97 x 130 cm (photo: Katoufas Bros)

Στην συνέντευξη τύπου για την έκθεση ζωγραφικής «Γιάννης Σπυρόπουλος 1943-1984» μίλησαν οι Κωνσταντίνος και Νάσια Ευριπίδη, στην ιδιωτική συλλογή των οποίων στηρίχθηκε η έκθεση. Η αγάπη και η αφοσίωση στο έργο του Σπυρόπουλου ήταν παραπάνω από εμφανής, ενώ την εξέχουσα σημασία του έργου του ζωγράφου τόνισε ο Ιστορικός Τέχνης και Σημειολόγος-μέλος της Academia Europaea Χάρης Καμπουρίδης.

Το έργο του Σπυρόπουλου, μια απειροελάχιστη ιδέα του οποίου παίρνετε από τις φωτογραφίες που συνοδεύουν το παρόν, έχει στο επίκεντρο το φως· το φως όχι με τρόπο πομπώδη και προφανή αλλά υπαινικτικό, κατανυκτικό, το φως αυτό που καταφέρνει, αδήριτο, να διαρρυγνύει όλα τα σχήματα και τα υλικά στοιχεία που συμπυκνώνονται στις σκοτεινές επιφάνειες των έργων του για να φανερωθεί σχεδόν δραματικά, συγκινητικά, εγγράφοντας τελικά αφηγήσεις για την πάλη του με το σκότος: σχηματικές εγγραφές της πάλης του καλού με το κακό.

Λόγος Β, µικτή τεχνική σε καµβά [Logos B mixed media on canvas], 1965, 162 x 130 cm (photo: Katoufas Bros)

Ο βραβευμένος στην 30η Biennale της Βενετίας με το Βραβείο UNESCO για το έργο του «Χρησµός» του 1960 Γιάννης Σπυρόπουλος, είναι υπεύθυνος - μεταξύ άλλων- για την καθιέρωση της Αφαίρεσης στη συλλογική συνείδηση καλλιτεχνών και κοινού.

Γεννημένος το 1912, σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών από το 1930 έως το 1936, όπου μαθήτευσε μεταξύ άλλων υπό τους Επαμεινώνδα Θωμόπουλο, Ουμβέρτο Αργυρό και Σπυρίδωνα Βικάτο. Το 1938 ο Σπυρόπουλο, υπότροφος μετά από διαγωνισμό της Ακαδημίας Αθηνών, έφυγε για το Παρίσι και την École Supérieure des Beaux-Arts με δάσκαλό τον Charles Guérin.

Ο Γιάννης Σπυρόπουλος πέθανε το 1990 οπότε με Προεδρικό Διάταγμα συστάθηκε το Ίδρυμα Γιάννη και Zωής Σπυροπούλου με την υποχρέωση της μελέτης, παρουσίασης και δημοσίευσης του έργου του Γιάννη Σπυρόπουλου και την ετήσια βράβευση νέων Ελλήνων καλλιτεχνών με τα Έπαθλα Γιάννη Σπυρόπουλου.

Το επεισόδιο No. 37, λάδι σε καµβά [The episode No. 37 oil on canvas], 1961, 97 x 130 cm (photo: Katoufas Bros)

Ο ίδιος ο χώρος, η νεόδμητη Γκαλερί Ευριπίδη, στεγάζεται στο νεοκλασικό κτήριο στο πάντρεμα των οδών Ηρακλείτου και Σκουφά που για περισσότερα από 20 χρόνια φιλοξένησε το «Σπίτι της Κύπρου». Μετά την ριζική ανακαίνιση, δια χειρός του αρχιτέκτονα Δημήτρη Ρίζου, το σε πολλαπλά επίπεδα χωρικό σύνολο που συνιστά την γκαλερί καταφέρνει να φιλοξενήσει το έργο του Σπυρόπουλου με τρόπο που βρήκα εξαιρετικό. Οι άνθρωποι του χώρου "...φλερτάρουν άφοβα με το αφηρημένο", όπως σημείωσε ο Χάρης Καμπουρίδης σε ερώτηση σχετικά με μελλοντικές εκθεσεις, και αυτό ίσως αποτυπώνεται στην επιμέλεια και την προσοχή που δόθηκε στην παρουσίαση των έργων του Σπυρόπουλου.

Στενά και αφοσιωμένα ερασι-τέχνης, θα δανειστώ καταληκτικά μέρος της ανάλυσης της Μαρίνας Λαµπράκη-Πλάκα, Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, από τον καταλόγο της έκθεσης:

(...) "Μέσα στη “νύχτα” που συσκοτίζει την επιφάνεια του πίνακα τα ζωγραφικά δρώµενα γίνονται µυστηριώδη. Βήµατα σιωπηλά, ίχνη µισοσβησµένα, σπαράγµατα άλλης ζωής, που σοφιλιάζουν αξεδιάλυτα µε τη νύχτα. Γιατί ο Σπυρόπουλος, ιδιαίτερα στα ώριµα έργα του, σβήνει τα ίχνη της παλίµψηστης και εργώδους τεχνικής του : αποτυπώµατα, κολληµένα χαρτιά, τυπογραφικά στοιχεία, σχήµατα αφήνουν ένα αχειροποίητο ίχνος πάνω στην επιφάνεια χάνουν την υλική τους υπόσταση, όπως στην παλιά ζωγραφική όταν ο ζωγράφος προσπαθούσε να σβήσει το σηµάδι του πινέλου του. Η σχεδόν αχειροποίητη τεχνική του Σπυρόπουλου τον διαστέλλει από άλλους οµοτέχνους του που υπογραµµίζουν την υλική υφή των ξένων στοιχείων στο έργο τους. Ο άυλος χαρακτήρας των υλικών συµβάντων που εγγράφονται ως ίχνη στους πίνακες του ζωγράφου εντείνουν το µεταφυσικό τους κλίµα. Η επιφάνεια µεταβάλλεται σε µυστική οθόνη όπου προβάλλονται δρώµενα του επέκεινα.

Πρωταγωνιστής και ρυθµιστής σ’ αυτά τα δρώµενα είναι το φως. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόµη και το χρώµα σ’ αυτές τις νυχτερινές συµφωνίες ταυτίζεται µε το φως ή ακριβέστερα µε τη φωτιά. Το κόκκινο είναι η φωτιά, το κίτρινο είναι η φλόγα, το λευκό, σπάνιο και ακριβό, είναι η εκπύρωση της πυρκαγιάς, το καθαρό φως, η κάθαρση. Η συµβολική πάλη σκότους και φωτός δεν µπορεί να διεξάγεται ήρεµα. Εκρήξεις, εντάσεις, αστραπές “ξεσκίζουν” ή διατρέχουν την σκοτεινή επιφάνεια. Τα “φωτερά σκοτάδια” είναι έργα δραµατικά, φορτισµένα. Όλα όµως βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο του ζωγράφου, που παραµένει κλασικός. Και κλασικός είναι µονάχα όποιος ξέρει να δαµάζει τις συγκινήσεις του και τις δικές µας."