θεατρικές στιγμές της χρονιάς: "Ανεπίδεκτη διόρθωσης"

Ακολουθώντας τα χνάρια της έρευνας της Ρωσίδας δημοσιογράφου Άννα Πολιτκόφσκαγια, που δολοφονήθηκε για τα πιστεύω της, ο Iταλός θεατρικός συγγραφέας της νεότερης γενιάς Stefano Massini, ένας από τους πιο δραστήριους και ήδη αναγνωρισμένους θεατρικούς συγγραφείς στη Δυτική Ευρώπη, συνθέτει ένα θεατρικό πάζλ, αφιέρωμα στη μνήμη της Άννα Πολιτκόφσκαγια, με αφορμή τα γραπτά, τις συνεντεύξεις της, την ίδια της τη ζωή και την πορεία της προς τον προδιαγεγραμμένο θάνατό της.

Το Κaboom βρέθηκε στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων και συνομίλησε με τους συντελεστές της παράστασης, Δημήτρη Αλεξάκη και Μιχάλη Κοιλάκο:

Ο Δημήτρης Αλεξάκης, πέραν της μετάφρασης που έκανε για το κείμενο της παράστασης «Ανεπίδεκτη Διόρθωσης», αποτελεί και βασικό συντελεστή-εμπνευστή της ιδέας για την αναδιαμόρφωση του Κ.Ε.Τ. ως θεάτρου και εν γένει πολιτιστικού χώρου. «Εκεί ακριβώς συνίσταται και η πρόκληση που παρουσιάζει ο χώρος για τον κάθε καλλιτέχνη που έρχεται να παρουσιάσει το έργο του, και εν προκειμένω μια θεατρική παράσταση. Ο χώρος δεν αποτελεί την τυπική θεατρική σκηνή με αυλαία, πλατεία κλπ⋅ είναι ένα τυπικό ημιυπόγειο κτίριο με δύο επίπεδα, το οποίο ο καλλιτέχνης καλείται να αφουγκραστεί, να αναδιαμορφώσει τα δωμάτια, να αλλάξει τις θέσεις των θεατών, και γενικότερα να προσαρμοστεί στην ιδιομορφία τόσο του Κ.Ε.Τ. ως χώρου όσο και της Κυψέλης ως γειτονιάς».

Ως προς την κεντρική ιδέα πίσω από τις παραστάσεις και τις λοιπές πολιτιστικές δραστηριότητες του Κ.Ε.Τ. αναφέρει ότι «Το πρόγραμμα των παραστάσεων που παρουσιάζονται διαμορφώνεται έτσι ώστε αφενός να περιλαμβάνει έργα εμπνευσμένα από σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα, που να ανα-διατυπώνονται μέσω της θεατρικής παρουσίασής τους, και αφετέρου έργα που να εμπεριέχουν μία πολιτική διάσταση, μακριά όμως απ' την κυρίαρχη ή την εργαλειακή προσέγγιση του πολιτικού. Γενικότερα θέλουμε να δώσουμε βήμα στο νέο καλλιτέχνη, ηθοποιό, μουσικό, λογοτέχνη ή φωτογράφο, που έχει να παρουσιάσει κάτι το ανήσυχο και καινοτόμο»

Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη και ηθοποιό, Μιχάλη Κοιλάκο:

Το σημερινό έργο έχει μία επικαιρότητα, αφού παρουσιάζεται για πρώτη φορά και αφορά πρόσφατα γεγονότα, ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ως κειμένου και ως έργου;

Πρόκειται για ένα κείμενο που ουσιαστικά αποτελείται από 20 εικόνες, για τις οποίες ο συγγραφέας σου δίνει μία νοητή εντολή ‘Κούνησέ τες όπως θες, πάρε τη μία ή βγάλε την άλλη’, χωρίς να υπάρχει αρχή, μέση και τέλος. Αλλά και χωρίς συγκεκριμένα πρόσωπα αφού έχει ανέβει από θίασο δέκα ατόμων, έχει παιχτεί από δύο άτομα, έχει ανέβει και ως μονόλογος με συνοδεία άρπας.

Άρα το κείμενο αποτελεί έναν οδικό χάρτη που αφήνει όμως στους ηθοποιούς την ελευθερία να το διαμορφώσουν και να το προσαρμόσουν κατά βούληση;

Ακριβώς, και αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, γιατί από τη μία έχουμε ένα ανοιχτό κείμενο, από την άλλη όμως υπάρχει αναφορά σε συγκεκριμένο πρόσωπο με συγκεκριμένη ιστορία και εκεί ακριβώς έγκειται η δυσκολία, στο να ξεφύγεις από το συγκεκριμένο κείμενο και να περάσεις ένα καθολικό μήνυμα, όπως για την γενικότερη τροπή που έχει πάρει η δημοσιογραφία στις μέρες μας.

Η δική σας προσέγγιση για την παρουσίαση του κειμένου ήταν λοιπόν η αναπαράσταση με δύο ηθοποιούς, από την μία την Άννα και από την άλλη έναν ήρωα που μεταμορφώνεται συνεχώς ανάλογα με την περίσταση της ζωής της που παρουσιάζεται;

Πράγματι εδώ έχουμε δύο πρόσωπα, την Πολιτκόφσκαγια και έναν σύνθετο ρόλο, αφού ναι, μπορεί να υποδύομαι 10 διαφορετικούς χαρακτήρες (γέλια) ,ωστόσο η προσέγγισή μας είναι δίνοντας λίγα στοιχεία να αφήνεται στο θεατή το περιθώριο να φτιάξει το υπόβαθρο της παράστασης με τη φαντασία του. Θέλαμε δηλαδή μέσα από την εναλλαγή των ηρώων από το ίδιο πρόσωπο να αλλάζουν οι σχέσεις και τα συναισθήματα που προκαλούνται από αυτές, άρα η φιγούρα αυτή λειτουργεί πιο πολύ ως μεταφορέας του λόγου του κειμένου και δεν παρουσιάζει κάποιο πολύ συγκεκριμένο ρόλο.

Από τις πιο δυνατές σκηνές του έργου είναι αυτή του βασανισμού της Άννας από στρατιώτες την οποία μας παρουσιάζετε υπό τη μουσική και τη κίνηση στο ρυθμό ενός βαλς, σε τι εξυπηρετεί αυτή η αντίστιξη;

Το έργο έχει ιδιαίτερα σκληρό περιεχόμενο και αφηγηματικό τόνο, σε σημείο που λόγω της βίας και των περιστατικών που περιέχει το έργο, όπως τους βιασμούς γυναικών ή την αναπαράσταση των βασανιστηρίων της Άννας αν αυτό αποτυπωνόταν με εξίσου σκληρό και βίαιο τρόπο θα κατέληγε δύσπεπτο για το θεατή. Προσπαθήσαμε λοιπόν κάπως να το αντισταθμίσουμε για να παρακολουθείται πιο ευχάριστα, εξάλλου δεν πιστεύω μόνο στο θέατρο του λόγου, αλλά και στην ταυτόχρονη συμμετοχή εικόνων, της μουσικής και του χορού , και ακριβώς μέσω αυτών αποφορτίζεται ο θεατής, αλλά ταυτόχρονα κρατάει ένα στοιχείο από το καθετί για να σχηματίσει μέσα του την ιστορία της Άννας.

Αντίστοιχα καθηλωτική σκηνή έχουμε με την αναπαράσταση μιας μέρας της Άννας στο Γκρόζνυ, με συνεχόμενο επιτόπιο τρέξιμο, υπάρχει και εδώ κάποια σημειολογία;

Πρόκειται για μία εικόνα στην οποία ο συγγραφέας στο κείμενό του έχει δώσει τίτλο ‘Το ρολόι του Γκρόζνυ’, ουσιαστικά το πειράξαμε ώστε να απεικονίζεται ως «μέρα της μαρμότας», αφού η δημοσιογράφος στην πολιορκημένη Τσετσενία ζει και πρέπει να ξαναζεί καθημερινά την ίδια ακολουθία πραγμάτων και την ίδια ένταση. Ωστόσο όπως είπα δεν θέλαμε να έχουμε εξάρσεις ιδιαίτερα θεατρικές, αλλά να αφήσουμε χώρο στο κοινό να σκεφτεί.

Η ταύτιση με την Άννα Πολιτκόφσκαγια ως πρόσωπο – φιγούρα – δημοσιογράφο πόσο απαραίτητη μπορεί να θεωρηθεί για την κατά το δυνατό πληρέστερη προσέγγιση του έργου;

Δεν νομίζω ότι είναι απαραίτητη, περισσότερο θα έλεγα ότι η ταύτιση δεν υπάρχει με την Άννα ως πρόσωπο, παρόλο που στο έργο η Τάνια (σ.σ. πρωταγωνίστρια) της φέρνει στο λουκ με τα γυαλιά και το κοντό μαλλί (γέλια), αλλά με την πίστη στις ιδέες της και αυτό είναι ουσία, αυτή η γυναίκα είχε ένα πιστεύω και το κράτησε μέχρι τέλους κόντρα σε όλους όσους την πολεμούσαν και προσπαθούσαν να την βγάλουν τρελή.

Έχει κάποια επικαιρότητα το έργο σχετικά με τη δημοσιογραφία και ειδικά για την Ελλάδα σήμερα, όπου σύμφωνα με έρευνες η δημοσιογραφική ανεξαρτησία καταβαραθρώνεται;

Ναι, το πιστεύω απόλυτα, γιατί ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι της δημοσιογραφίας σήμερα αντιμετωπίζει λογοκρισία, έχει σαφείς κατευθυντήριες γραμμές που υποδεικνύουν το τι θα πρέπει να συνιστά επικαιρότητα, για παράδειγμα κανείς δεν θα γράψει π.χ. για την τράπεζα που έχει χρέη γιατί όλοι έχουν διαφημίσεις της τράπεζας! Παράλληλα έχουμε και δημοσιογράφους που έχουν απειληθεί λόγω της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας που ασκούν, ενώ υπάρχει και αυτή η παραπληροφόρηση που προκαλεί η πληθώρα και ο αριθμός των μέσων, κυρίως μέσω του ίντερνετ, που τελικά αντί να διευκολύνει την πληροφόρηση μάλλον αποπροσανατολίζει και προκαλεί σύγχυση. Ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση όμως νομίζω πως προκαλεί και το ότι εμείς ως πολίτες έχουμε χάσει την πίστη μας την πίστη που μπορεί να είχαμε παλιότερα στη δημοσιογραφία, για αυτό έχουν παρακμάσει οι εφημερίδες και γενικότερα τα ΜΜΕ.

Η Πολιτκόφσκαγια αποτελεί λοιπόν κατά κάποιο τρόπο εξαίρεση στη γενικότερη παρακμή της δημοσιογραφίας;

Σίγουρα, αν και δεν είναι η μόνη, αλλά είναι ιδιαιτέρως γνωστή και με βραβεία σε Ευρώπη και Αμερική και έτσι έγινε παγκόσμια γνωστή η ιστορία της, και φυσικά δεν είναι η μόνη που έχει πεθάνει για τα ρεπορτάζ της, αφού από έρευνα που κάναμε ήδη από την εποχή του Γιέλτσιν καταγράφονται 5-10 δολοφονίες δημοσιογράφων ετησίως στη Ρωσία με χτυπήματα τύπου μαφίας, με πυροβολισμούς εν ψυχρώ, σακούλες στο λαιμό κλπ.. Και έτσι διαπιστώνουμε πως τέτοια περιστατικά δε συνιστούν μυθοπλασία αλλά συμβαίνουν κατά κόρον στην πραγματική ζωή, απλά στην παράσταση παρουσιάζονται συμπυκνωμένα μέσα σε 80 λεπτά.

Το έργο αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ντοκιμαντέρ, πώς σχετίζεται με αυτό στη φόρμα και τη μορφή του; Επίσης στο έργο βλέπουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τη χρήση πληθώρας δημοσιογραφικών μέσων, εντάσσονται σε ένα γενικότερο inception αναπαράστασης της δημοσιογραφίας;

Υπήρξε μια κοινή γραμμή να μη χρησιμοποιηθεί ακριβώς θεατρική φόρμα, για αυτό μπήκε και ο προτζέκτορας με προβολές μέσα στο έργο, δεν μας χώραγαν ήδη γνωστά θεατρικά μοντέλα που μας είναι ήδη γνωστά , προσπαθήσαμε να βρούμε ένα καινούργιο είδος επειδή πρόκειται για κείμενο που αφορά υπαρκτό πρόσωπο που ζούσε μέχρι πρόσφατα, προκειμένου να βγει μια αμεσότητα. Αρχικά υπάρχει ένα τρικ απόστασης που χρησιμοποιούμε , δηλαδή αρχικά σε ενδιαφέρει περισσότερο τι συμβαίνει στην Τσετσενία, ακούς το χρονικό των γεγονότων, παρά επικεντρώνεσαι εξαρχής στην Άννα. Αργότερα αναδύεται η αγωνία της Άννας, καθώς εξωτερικεύεται η προσκόλλησή της να ακουστεί, να πάει κόντρα στο καθεστώς, να πληροφορήσει για την αλήθεια. Στο πλαίσιο αυτό βλέπουμε επί σκηνής προτζέκτορα με κινηματογραφική οθόνη, παρακολουθούμε τηλεόραση, ακούμε ραδιόφωνο, διαβάζουμε εφημερίδα, με όλα να συμμετέχουν σε αυτή την αγωνία για μετάδοση της αλήθειας.

Στην πολιτική διάσταση του έργου, υπάρχει μια καταγγελία, ότι η επίκληση στο εθνικό μπορεί δηλαδή να αποτελέσει ξέπλυμα για όλα;

Υπάρχει ναι. Το θέμα είναι να μη φτάσεις εκεί, γιατί αν η κοινωνία πιστέψει, αν εσύ πιστέψεις ότι μπορείς στο όνομα μιας πατρίδας να σκοτώνεις να γίνεσαι κτήνος κλπ το παιχνίδι έχει χαθεί. Οι στρατιώτες βλέπετε έχουν δικαιολογία μέσα τους, ότι ο πόλεμος έχει κανόνες, έχουν αναγκαστεί όμως να φτάσουν σε αυτό τον τρόπο σκέψης, όταν πχ ο άλλος λέει ότι αναγκάστηκα να καταταγώ επειδή δεν είχα να φάω. Έχουν συμβεί και σε άλλες χώρες αυτά και είναι γνωστά, όπως στο Βιετνάμ και αλλού, όμως δεν θέλαμε να τα πούμε ωμά. Με αφορμή αυτή τη δημοσιογράφο και αυτό τον πόλεμο μπορεί να περάσει ένα οικουμενικό μήνυμα για άλλους αντίστοιχους πολέμους και αντίστοιχους δημοσιογράφους.

_________________________

*στη συνέντευξη εκ μέρους του Kaboom συνεργάστηκε ο Αναστάσης Πετρολέκας