Ο Μοντιανό, οι Μοδιάνο και μια πόλη που χάθηκε
Η ιστορία του Μοντιανό ξεκινά ακριβώς την ώρα που τελειώνει ο πόλεμος, αλλά η λογοτεχνία του λειτουργεί αντίστροφα: στο κέντρο της βρίσκεται επίμονη και συστηματική μελέτη της “προϊστορίας” του συγγραφέα. Η Κατοχή, το Παρίσι του Βισύ και η καταδίωξη των Εβραίων από τους Ναζί επανέρχονται συνεχώς στο έργο του και τον χαρακτηρίζουν ως συγγραφέα της μνήμης και της αυτομυθοπλασίας.
Ο Πάτρικ Μοντιανό γεννήθηκε στις 30 Ιουλίου του 1945 κοντά στο Παρίσι. Πατέρας του ήταν ο Γαλλοεβραίος Αλμπέρτ Μοντιανό και μητέρα του η βελγικής καταγωγής ηθοποιός Λουίζα Κολπέιν. Στη διάρκεια του πολέμου, ο πατέρας του επιβιώνει συνεργαζόμενος με τη Γκεστάπο της οδού Lauriston και αναπτύσσοντας δραστηριότητα στη μαύρη αγορά. H “ατιμία” του πατέρα, δεν είναι για το έργο του Μοντιανό κάποιο σκοτεινό μυστικό ή ένα σκάνδαλο που περιμένει να το αποκαλύψουμε, αλλά ένα ακόμα από τα θέματά του. Ο Μοντιανό δε φέρεται ως ήρωας (ή ως απόγονος ηρώων) αλλά ως παρατηρητής ανθρώπων.
Από το 1953 και μετά ο Μοντιανό ζει μαζί με τον αδερφό του στο Παρίσι και από το 1956 βρίσκεται εσωτερικός στο μετέπειτα μυθιστορηματικό σχολείο “των καλών παιδιών” (De si braves garçons μτφ. Ηταν όλοι τους τόσο καλά παιδιά ). Το 1959 χάνει τον αδερφό του και το 1960 αποδρά για πρώτη φορά από το σχολείο. Στα επόμενα χρόνια τελειώνει το λύκειο και εγγράφεται στη Σορβόννη χωρίς κανένα σκοπό να συνεχίσει τις σπουδές του. Στην εποχή αυτή αρχίζει τη συγγραφική του διαδρομή.
Ο Μοντιανό εργάζεται πάνω σε μια μνήμη προσωπική και ενεργητική με στόχο όχι τόσο την παρουσίαση ενός εαυτού, όσο τη λογοτεχνική του ανάπλαση. Η διαδικασία αυτή βρίσκεται στον αντίποδα της όποιας θεσμικής μνήμης (θέλει να) παρουσιάζεται χωρίς ρωγμές και θολά σημεία. Η προσωπική και οικογενειακή ιστορία, σε αντιπαραβολή με μια μεγάλη εθνική Ιστορία βρίσκεται στο κέντρο του έργου του.
Ο Μοντιανό, από την πλευρά του πατέρα του έλκει την καταγωγή του από τη γνωστή οικογένεια Σεφαραδιτών Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Ό προ-πάπους του συγγραφέα μετακινήθηκε από τη Θεσσαλονίκη στην Αίγυπτο στα 1880 και απο εκεί πέρασε στη Γαλλία.
Ο Μοντιανό είναι Γάλλος συγγραφέας με κεντρικό σημείο αναφοράς του την γλώσσα του. Ο ίδιος δηλώνει πως “η (γαλλική) γλώσσα είναι αυτή που μου δίνει τη σιγουριά της εθνικότητας”. Οποιαδήποτε προσπάθεια να τον αρχειοθετήσουμε ως “δικό μας” θα ήταν αστεία. Ωστόσο η αναζήτηση της ιστορίας των Μοδιάνο της Θεσσαλονίκης έχει κάποια αξία σαν υπενθύμιση μέρους τουλάχιστον της ιστορίας των Σεφαραδιτών Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Οι Μοδιάνο της Θεσσαλονίκης και η πόλη που χάθηκε
“quien puedria ser como los Modianos
Y como los Nahoumim”
Οι Μοδιάνο υπήρξαν μία από τις μεγαλύτερες και δυνατότερες οικογένειες της εβραϊκής σεφαραδίτικης κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Μαζί με τους Αλλατίνη, τους Ναχούμ και μερικές ακόμα οικογένειες ήταν οι gente alta της Θεσσαλονίκης, η υψηλή εβραϊκή τάξη με σημαντική οικονομική δύναμη αλλά και έντονη οικογενειακή περηφάνια.
Από το 1991 και μέχρι το θάνατό του το 2012 ο Μάριο Μοντιάνο, δημοσιογράφος και ανταποκριτής των Times του Λονδίνου στην Αθήνα, ερεύνησε τη γενεαλογία της οικογένειας Μοδιάνο. Το υλικό της έρευνάς του βρίσκεται συγκεντρωμένο στο βιβλίο Hamehune Modilliano (The so called Modilliano), μαζί με στοιχεία για την καταγωγή και την ιστορία της οικογένειας.
Για το όνομα και την καταγωγή της οικογένειας, υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Διαλέγοντας την πιο πιθανή, το όνομα Μοδιάνο φαίνεται να είναι παραφθορά του Modigliano και να προέρχεται από την ιταλική πόλη Modigliana, όπου κατοικούσαν οι πρόγονοι των Μοδιάνο. Στη Θεσσαλονίκη, οι Μοδιάνο βρέθηκαν περίπου το 1550.
Τον 20ο αιώνα οι Μοδιάνο είχαν ιταλικό διαβατήριο, μιλούσαν ladino και γαλλικά ενώ πολλές φορές επέλεγαν για τα παιδιά τους ιταλικό σχολείο. Οι Μοδιάνο δραστηριοποιήθηκαν στο εμπόριο, έγιναν δικηγόροι, τραπεζίτες, δημοσιογράφοι και πρωταγωνίστησαν στην οικονομική και κοινωνική ζωή της προπολεμικής Θεσσαλονίκης.
Η ιστορία των Μοδιάνο γίνεται ιστορία διωγμών. Πριν ακόμα αρχίσει ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος παρατηρείται κύμα μετανάστευσης στην οικογένεια. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, μαζί τους και οι Μοδιάνο, αρχίζουν να βρίσκονται σε όλο και δυσκολότερη θέση σε σχέση με το χριστιανικό πληθυσμό. Στη Θεσσαλονίκη των μπαγιάτηδων (αλλά και των προσφύγων!) ο αντισημιτισμός φουντώνει. Το πογκρόμ του Κάμπελ τον Ιούνιο του 1931 είναι το αποκορύφωμα μιας εποχής. Στις 29 Ιουνίου 1931, περίπου 200 άτομα επιτίθενται στον εβραϊκό συνοικισμό Κάμπελ. Ο συνοικισμός, που βρισκόταν στην περιοχή Ντεπώ, στέγαζε φτωχό πληθυσμό που είχε μετακινηθεί εκεί μετά τη φωτιά του 1917.
Στις 11 Ιουλίου του 1942 οι Γερμανοί στρατιώτες συγκεντρώνουν 9000 άνδρες από 18-45 χρονών στην Πλατεία Ελευθερίας. Η συγκέντρωση έχει ως στόχο το δημόσιο εξευτελισμό και τη σωματική εξόντωση. Ο χριστιανικός πληθυσμός δεν αντιδρά.
Το 1943 οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης περιορίστηκαν σε γκέτο. Το πρώτο τραίνο για το Άουσβιτς έφυγε το Μάρτιο του 1943.
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, όσοι γύρισαν, δε βρήκαν τίποτε από τις περιουσίες που είχαν αφήσει. Από τους 46.091 Εβραίους της Θεσσαλονίκης που εστάλησαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη μόλις 1.950. Στην Ελλάδα, σήμερα, μένουν ακόμα περίπου 35-40 μέλη της οικογένειας Μοδιάνο.
Ωστόσο, ακόμα και στη σημερινή Θεσσαλονίκη, μπορεί κανείς να ακολουθήσει τα ίχνη της οικογένειας. Η Αγορά/Στοά Μοδιάνο, σχεδιασμένη το 1925 από τον Ελί Μοδιάνο χτίστηκε στο σημείο που βρισκόταν παλαιότερα η συναγωγή Ταλμούδ Τορά. Η περιοχή ανήκε στην “πυρίκαυστο ζώνη”, στα “καμένα” της μεγάλης πυρκαγιάς της Θεσσαλονίκης το 1917. Έργο του Ελί Μοδιανό είναι επίσης το Τελωνείο και το Σιτέ Σαούλ/Στοά Σαούλ.
Σε σχέδιο του Ελί Μοδιάνο έχει χτιστεί και η βίλλα Μοδιάνο το 1906. Το κτήριο είναι γνωστό και ως “παλαιό κυβερνείο” και σήμερα στεγάζει το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας- Θράκης.
Τι μένει λοιπόν ως εθνικό κλέος από αυτό το νόμπελ που απονεμήθηκε στον συγγραφέα που μέρος του εγχώριου Τύπου χαρακτήρισε “δικό μας”; Αναμφίβολα η οικειοποίηση (sic) των ντουβαριών και η πλειοψηφική άλλοτε ανοχή άλλοτε σύμπραξη στο συστηματικό διωγμό των προγόνων και συγγενών του. Μαζί και η επιτακτική ανάγκη να δούμε χωρίς προκατάληψη, διαυγασμένες στο φως του δημόσιου λόγου, τις σκοτεινές σελίδες της πρόσφατης ιστορίας μας.
πηγές:
(1) http://lereseaumodiano.blogspot.fr/p/reperes-biographiques.html%20
(2) http://www.histoire.presse.fr/
(3) http://www.themodianos.gr/The_Story.pdf
(4) http://rednotebook.gr/2014/10/istories-ap-ti-skia-tis-istorias/
