Με την εντυπωσιακή νίκη στις βουλευτικές εκλογές της περασμένης Κυριακής του κόμματος της ριζοσπαστικής αριστεράς στην Ελλάδα, διακόπτεται ένας μεγάλος κύκλος σαράντα ετών της πολιτικής ζωής. Η τακτική εναλλαγή στην εξουσία της φιλελεύθερης δεξιάς του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας και του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος ΠΑΣΟΚ ανήκει πια στο παρελθόν. Οι δύο τελευταίες φάσεις του κύκλου που κλείνει (αλλά για πόσο καιρό;) θα μπορούσαν να συνοψίσουν το σύνολο της πολιτικής ζωής της χώρας μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974. Κατά την διάρκεια των πέντε τελευταίων ετών, η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου (2009-2011) πρώτα, και του Αντώνη Σαμαρά στη συνέχεια, εκλέγονται και οι δύο πάνω στη βάση της πιο έντονης εκλογικής δημαγωγίας. Το ΠΑΣΟΚ στηρίχθηκε στην εξαγγελία ότι «λεφτά υπάρχουν», και ότι αρκούσε να τα αναζητήσει εκεί όπου υπήρχαν για να ωφεληθούν οι πιο πολλοί. Η κρίση του χρέους όμως είχε ήδη ξεσπάσει και το κράτος ήταν αναξιόχρεο. Γνωρίζουμε τη συνέχεια. Η Τρόικα των δανειστών πήρε την διαχείριση της οικονομίας και ο Παπανδρέου αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Μετά ήρθε ο Σαμαράς εξαγγέλλοντας ότι θα δώσει τέλος στην πολιτική της επιβληθείσας λιτότητας από την Τρόικα. Έγινε ακριβώς το αντίθετο. Για αυτό ακριβώς ηττήθηκε στις πρόσφατες εκλογές της 25ης του Γενάρη.
Αυτές οι εκλογές αποτέλεσαν τη «στιγμή του συμπεράσματος» για το εκλογικό σώμα. Του χρειάστηκε πρώτα ο χρόνος για να διαπιστώσει ότι δεν υπήρχαν τα λεφτά που υποσχόταν ο Παπανδρέου, μετά ο χρόνος για να αντιληφθεί ότι τα μέτρα λιτότητας δεν μπορούσαν να τροποποιηθούν όπως είχε δεσμευτεί ο υποψήφιος Σαμαράς. Ο κύκλος κλείνει τώρα κάτω από τα μάτια μας με μια εξαγγελθείσα δράση ρήξης με τις προηγούμενες πολιτικές και την εκφρασθείσα θέληση για νέες ενέργειες.
Αξιοπρέπεια
Το πρόγραμμα που ανακοινώθηκε στη Θεσσαλονίκη από τον ΣΥΡΙΖΑ (Σεπτέμβρης του 2014) προτείνει, στην ουσία, μέτρα κατά της λιτότητας απόλυτα στοχευμένα. Περιλαμβάνει πριν από όλα μια δέσμη μέτρων προορισμένων να βοηθήσουν τους πιο στερημένους, εκείνους που τους άγγιξε πιο σκληρά η πολιτική της βίαιης λιτότητας κατ’ εντολή της Τρόικας. Το κύριο σημαίνον που συνοψίζει η ψήφος στον ΣΥΡΙΖΑ είναι η διεκδίκηση της αξιοπρέπειας- αξιοπρέπεια του να έχει κανείς την δυνατότητα να κερδίζει περίπου ικανοποιητικά τη ζωή του και να αυτοπροσδιορίζεται πολιτικά. Όλα μοιάζουν να το αποδεικνύουν, ήταν ένα από τα πιο ισχυρά κίνητρα της εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ. Οι σφυγμομετρήσεις δείχνουν ότι δεν υπάρχει πια κανείς που να πιστεύει στην ύπαρξη θαυματουργών συνταγών για την οικονομική κρίση. Κανείς πια δεν περιμένει την έλευση μιας εποχής αφθονίας με φθηνά επιτόκια και αλόγιστη υπερχρέωση, όπως στην ευλογημένη δεκαετία του 1990. Αυτό που οι άνθρωποι απαιτούν στην μεγάλη τους πλειονότητα είναι απλώς να μην αντιμετωπίζονται σαν παρίες. Να μην είναι αναλώσιμοι και δουλοπάροικοι. Ο Αλέξης Τσίπρας δεν αναμένεται σαν σωτήρας. Έχει επενδυθεί ως ο πειστικός εκπρόσωπος μιας πολιτικής υπεράσπισης της αξιοπρέπειας ενός βασανισμένου λαού.
Πραγματισμός
Ακόμη και χωρίς να τον πιστεύουν εντελώς, πολλοί ψηφοφόροι ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ. Δεν είναι πεπεισμένοι για την επιτυχία της προτεινόμενης πολιτικής, ούτε καν για την ορθότητά της. Είναι απλώς πραγματιστές. Έχουν δει, ομολογούν, τι είναι οι άλλοι που διοίκησαν την χώρα, γιατί λοιπόν να μην δοθεί η ευκαιρία σε αυτούς που ποτέ δεν είχαν την εξουσία; Τι θα είχαμε να χάσουμε που δεν έχουμε ήδη χάσει; Ο πραγματισμός των ψηφοφόρων είναι ανάλογος εκείνου του ΣΥΡΙΖΑ. Με σταθερό τρόπο μετά τις εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου του 2012, οι επικεφαλής του, στην πλειονότητά τους, έχουν έναν λόγο παράτολμο μεν, αλλά ισορροπημένο. Δεν επιδιώκουν –το επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά– καμία κίνηση σύγκρουσης με τους Ευρωπαίους εταίρους μας και είναι έτοιμοι για συμβιβασμό. Θα καταπιάνονται με την μετασχηματισμό της υπάρχουσας κατάστασης των πραγμάτων στο μέτρο του δυνατού. Η επιμονή που δείχνουν στις ανακοινώσεις τους για την μεγάλη δυσκολία των διαπραγματεύσεων που πρέπει να κάνουν με την Ευρώπη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν έχει άλλο νόημα. Πιο ρητά, το ενδεχόμενο μιας αποτυχίας της καινούργιας πολιτικής –προφανώς για να την αποσοβήσουν)– αναφέρεται καθαρά από τους επικεφαλής του κόμματος. Με αποφασιστικότητα, αλλά όχι χωρίς την αίσθηση των πραγματικών συσχετισμών δυνάμεων, η νέα εξουσία προσεγγίζει την εντολή της. Εξ ου και το γεγονός ότι ο Paul Krugman βρίσκει το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ κατά της λιτότητας ακόμα πολύ άτολμο.
Μπορεί κανείς, από αυτή την άποψη, να αναρωτηθεί για τις προθέσεις της νέας κυβέρνησης. Τι θα κάνει σε περίπτωση παρατεταμένης εμπλοκής με τις Βρυξέλλες; Θα δεχθεί την αναθεώρηση του προγράμματός του από την αρχή, και επομένως θα υπαναχωρήσει στις τις προεκλογικές δεσμεύσεις του; Θα ήθελε, αντιθέτως, να πιέσει τις καταστάσεις, να επικαλεστεί τον κυρίαρχο λαό, να αλλάξει πορεία, να ανατρέξει σε δημοψήφισμα όπως είχε απειλήσει πριν από τρία χρόνια ένας Παπανδρέου πάνω στην απελπισία του; Έχει κανείς την αίσθηση, αυτή την ώρα, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει αποφασίσει τι θα κάνει σε τέτοια περίπτωση. Στοιχηματίζει. Κάποιοι μιλούν για πόκερ. Θα δούμε. Εδώ θα χρειασθεί όλη η δύναμη του χαρίσματος του Τσίπρα. Αυτός μέχρι τώρα δείχνει μια εδραιωμένη αίσθηση πολιτικής τακτικής. Θα διαψευσθείε; Γεγονός είναι πως η πιο πρόσφατη από τις πρωτοβουλίες του στην πολιτική σκηνή, η συμμαχία με τους Ανεξάρτητους Έλληνες, κόμμα της εθνικιστικής δεξιάς, λαϊκίστικο, ξενοφοβικό και διεφθαρμένο το αποδεικνύει. Τονίζει ότι για εκείνον , το κυρίαρχο ζήτημα είναι το οικονομικό. Η κύρια διαχωριστική γραμμή χαράσσεται κατά συνέπεια ανάμεσα στους οπαδούς της συνέχισης της πολιτικής της λιτότητας και στους αντιπάλους της. Οι ιδεολογικές τοποθετήσεις είναι δευτερεύουσες. Η συμμαχία με τους Ανεξάρτητους Έλληνες, εγγεγραμμένη σε αυτή τη λογική, θεωρείται ως το μικρότερο κακό. Πιο ακανθώδης θα ήταν η συμμαχία με το κεντρο-αριστερό Ποτάμι, το οποίο είναι σίγουρα προσανατολισμένο σε πιο φιλο-ευρωπαϊκές πολιτικές, αν και είναι ιδεολογικά πιο ευυπόληπτο.
Ιεροσύνη
Ο Αλέξης Τσίπρας δείχνει ότι χειρίζεται καλά τα κατ’ επίφασιν. Κατάφερε να κατακτήσει το αξίωμα του πρωθυπουργού υπό το έμβλημα μιας ορισμένης θέλησης για εκκοσμίκευση. Δεν έδωσε τον καθιερωμένο θρησκευτικό όρκο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως το θέλει η παράδοση, άφησε όμως την επιλογή σε εκείνους τους Υπουργούς που ήθελαν να ορκισθούν στο ευαγγέλιο παρόντος του ιερατείου. Επιφυλάχθηκε όμως να ζητήσει την ευλογία του Αρχιεπισκόπου ιδιωτικά. Ομοίως πήρε μέρος σε θρησκευτικές παραδοσιακές γιορτές και επισκέφθηκε τους μοναχούς του Αγίου Όρους κατά την προεκλογική περίοδο. Πώς να πούμε καλύτερα ότι ο Τσίπρας παρουσιάζεται σαν την ζωντανή ενσάρκωση του έθνους μέσα στην ποικιλομορφία του; Κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει για δογματισμό και για μισαλλοδοξία. Εκεί εντοπίζεται αναμφίβολα μια άλλη άποψη του πολιτικού του χαρίσματος. Δηλωμένος άθεος, έχοντας απαξιώσει να κάνει θρησκευτικό γάμο και να βαφτίσει τα παιδιά του, δεν παραλείπει να αποδίδει τον σεβασμό που ταιριάζει στη θρησκεία και στα ιδρύματά της. Θα μπορέσει όμως να είναι αυστηρός, όπως το θέλει η κοσμική λογική της ισότητας όλων μπροστά στον νόμο, απέναντι στην Ορθόδοξη Εκκλησία, δεύτερο σπουδαιότερο ιδιοκτήτη γης μετά το κράτος και με μεγάλο πλούτο γενικότερα, για να διεκδικήσει από αυτήν ένα δίκαιο μερίδιο, όπως ακριβώς με τους εφοπλιστές και άλλους προνομιούχους, στην φορολογική προσπάθεια του έθνους; Η ερώτηση θα τεθεί. Ο χειρισμός των κατ’ επίφαση θα είναι ανεπαρκής, εκτός αν η κυβέρνηση διακινδυνεύσει να δυσαρεστήσει την αριστερή πτέρυγα του κόμματός του και την ουδόλως αμελητέα πτέρυγα του λαού που επιθυμούν τον διαχωρισμό Εκκλησίας και κράτους και τον περιορισμό των προνομίων της Εκκλησίας.
Αυτό δεν είναι χωρίς σημασία. Πρόκειται για την μεταρρύθμιση του δημοσίου χώρου και, πιο πέρα, του κράτους γενικότερα. Η οικονομική κρίση θα μπορούσε να είναι πρόσφορη για τον περιορισμό της Εκκλησιαστικής εξουσίας. Γιατί όχι μια έξοδος από την κρίση που θα μπορούσε επίσης να είναι κατά κάποιον τρόπο και μια έξοδος από την θρησκεία; Μια τέτοια πρόοδος θα ήταν συνεισφορά στην προώθηση αρκετών κοινωνικών θεμάτων όπως γάμος μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, ομογονεϊκότητα, υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, κλπ., από τα οποία δοκιμάζονται συγκεκριμένες μειονότητες και που η Ορθόδοξη Εκκλησία τα διαχειρίζεται άσχημα. Σε αυτά τα θέματα ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μοιάζει να παίρνει πρωτοβουλίες. Τι θα γίνει αύριο; Σε ότι αφορά τις μειονότητες, το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται κυρίως στην μεταναστευτική πολιτική που θα ακολουθήσει. Ασφαλώς αυτό θα είναι ένα δύσκολο θέμα.
Δημοκρατική Ευρώπη
Το άλλο σύμβολο που ο Τσίπρας θέλησε να θέσει ως έμβλημα της ανάληψης καθηκόντων του υπήρξε το προσκύνημά του στους τουφεκισμένους της Καισαριανής, θύματα του στρατού κατοχής των Ναζί. Το μήνυμα δεν θα μπορούσε να είναι πιο καθαρό και πιο άμεσο. Απευθύνεται τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό και, ειδικότερα, στην Καγκελάριο. Διατυπώνει: πλησιάζουμε σήμερα, όπως λίγο παλαιότερα το ανυπόφορο, την θηριωδία. Δεν θα είμαστε τα θύματα της θυσίας στους νέους θεούς σας. Θεούς της «επιστημονικής σκληρότητας» χαρακτηριστικούς της διαχείρισης του νεοφιλελευθερισμού. Το μήνυμα περιέχει και την ανάποδη του: πρόκειται για την ζωή μας που παίζουμε όπως παλιά καθώς δεν διστάζαμε να την χάσουμε για να αντιμετωπίσουμε την βαρβαρότητα. Αυτό πρέπει να γίνει γνωστό.
Πρόκειται έτσι να κληθεί τρόπον τινά η Ευρώπη στην ώρα της αλήθειας της. Είτε θα μεταμορφωθεί σε πολιτική Ευρώπη, δρομολογούμενη πάντα προς την ολοκλήρωση και επομένως προς την αλληλεγγύη. Είτε θα πέσει θύμα του εαυτού της, αυτοκτονώντας όπως θορυβούνται στα επανειλημμένα δημοσιεύματά τους, ένας Jacques Attali ή ένας Paul Krugman, από λάθος, μεταξύ άλλων, μιας ορισμένης Γερμανικής ηγεμονίας. Η απόδοση τιμής του Τσίπρα, χρωματισμένη με σοβαρότητα, το διακηρύσσει με επισημότητα -, ίσως ξεπέρασε κατά κάποιον τρόπο τις προθέσεις του ίδιου. Είναι αδιευκρίνιστο όντως αν η καινούργια σελίδα την οποία οραματίζεται ο ΣΥΡΙΖΑ θα είναι ή όχι και η τελευταία της Ευρωπαϊκής περιπέτειας, μια σελίδα λοιπόν που ήδη προορίζεται για επιμνημόσυνη. Να εντοπίζεται εκεί αυτό που δίνει σε αυτή την πρωτόγνωρη κυβέρνηση στην ιστορία της Ελλάδος, έναν κάποιο χαρακτήρα επείγοντος; Μαντεία του ασυνειδήτου ως προς τον χρόνο που θα λείψει; Αίσθηση μιας εξουσίας η οποία δεν ήρθε για να μείνει; Που δεν ήρθε πάρα μόνο για να τελειώνει με αυτό που δεν μπορεί να διαρκέσει; Αυτό θα διαβαστεί στην πολιτική που θα αναπτυχθεί από εδώ και εμπρός.
Αθήνα, 27 Ιανουαρίου 2015.
Μετάφραση από τα γαλλικά: Φώτης Στελετάρης Επιμέλεια: Πολίνα Αγαπάκη Φωτογραφία: Αγγελική Παναγιώτου (scopic photo)
