Ο προβληματισμός για το κείμενο αυτό ήρθε μετά από μια συζήτηση που είχα με έναν καλό μου φίλο σχετικά με τα στερεότυπα που δίνει η κοινωνία για να στιγματίσει τα μέλη της. Αφού αναλύαμε τα στερεότυπα με μία μεγάλη δόση χιούμορ και αμφισβήτησης πολλών από αυτών για την ορθότητά τους, φτάσαμε στο στερεότυπο του «φυτού» στο σχολείο, ή του αλλιώς λεγόμενου «γυαλάκια». Οδηγούμασταν σιγά σιγά στο συμπέρασμα πως αυτός που φοράει γυαλιά συνδέεται σε πάμπολλες περιπτώσεις με τον καλλιεργημένο άνθρωπο που διαβάζει. Στον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το θέατρο ο πνευματικός άνθρωπος, επιστήμονας ή καλλιτέχνης, ενσαρκώνεται από έναν χαρακτήρα τρελό, με ατημέλητο στυλ, και τις περισσότερες φορές με τεράστια γυαλιά που πάσχει από 800 βαθμούς μυωπίας. Φυσικά, αυτά είναι στερεότυπα. Δεν είναι επαρκής αλλά ούτε καν και αναγκαία συνθήκη ένας μορφωμένος άνθρωπος, καλλιεργημένος που διαβάζει, να φοράει γυαλιά και να έχει μια απεριποίητη αφάνα. Θέλοντας όμως να εμβαθύνω σε ιστορίες και παραδόσεις που μου φαίνονταν κάπως σχετικές, άρχισα να ανακαλώ περιστατικά της μυθολογίας που μου άνοιξαν το ενδεχόμενο ερμηνείας ενός μεγάλου μυθολογικού συμβολισμού. Και αυτός ο συμβολισμός που σκάλιζα ήταν η σύνδεση της τυφλότητας και της απόκτησης της γνώσης.
Τίποτα δεν χαρίζεται. Ο προσωπικός μόχθος θα δώσει τους καρπούς της προσπάθειας. Οι διεκδικήσεις έχουν ένα τίμημα, ένα κόστος. Ανάλογα με την αξία του πράγματος διακυμαίνεται και το εκάστοτε κόστος. Στην περίπτωση της γνώσης, που είναι το μεγαλύτερο απόκτημα της ανθρώπινης συνείδησης, το κόστος είναι τραγικό. Η πνευματική γνώση οδηγεί στην θέαση των πραγμάτων και του κόσμου στην καθολικότητά τους, στην «καθ' όλου γνώσιν», σε αντίθεση της μερικής γνώσης που προσφέρουν οι αισθήσεις, την «κατά μέρους γνώσιν». Δεν είναι αντίθετες οι αισθήσεις με το πνεύμα. Κάθε άλλο. Είναι συμπληρωματικές και πρέπει απαραιτήτως να συνδυάζονται, αν θέλει το πνεύμα να ανεβαίνει τους αναβαθμούς της ολοκλήρωσης. Όμως οι αισθήσεις δίνουν περιορισμένη πρόσβαση στα μυστικά της ζωής, και γι' αυτό και θεωρούνται «κατώτερες» από την πνευματική διάσταση σε σχέση με μια ανώτερη, σχεδόν «ιερή» γνώση.
Η ιδέα πως η απόκτηση της Γνώσης απαιτεί την απώλεια της όρασής μας, σαν να υπάρχει μια συμφωνία μεταξύ αυτών, να έρθει η μία και να φύγει η άλλη, είναι αρχαιότατη
Μόλις αποκαλύψαμε τι θέλουμε να πραγματευτούμε. Γιατί η «γνώση» και το «ιερό» στους παλαιότερους καιρούς θεωρούνταν μια δυάδα σε συνεχή επικοινωνία μεταξύ τους. Υπήρχε μία μυστηριακή σχέση, που σχεδόν άγγιζε τα όρια της θρησκείας. Το θέμα είναι πως η κατάκτηση του πνεύματος συνεπάγεται μια παραχώρηση, μία «θυσία», για να μπορεί κάποιος να γίνει βαθύς γνώστης των πραγμάτων. Ξέρω πως ακούγονται ύποπτες οι λέξεις «θρησκεία», «ιερός», «θυσία». Αλλά καθεαυτές δεν είναι παρα πλαστελίνες που παίρνουν το σχήμα που τους δίνουμε. Aν έχουν γίνει αντιπαθητικές οι έννοιες τους είναι επειδή έχουμε μάθει να τις σκεφτόμαστε μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο πνευματικής παράδοσης, που μας θυμίζει καταπιεστικές φιγούρες και υποκριτικές συμπεριφορές.
Η ιδέα πως η απόκτηση της Γνώσης απαιτεί την απώλεια της όρασής μας, σαν να υπάρχει μια συμφωνία μεταξύ αυτών, να έρθει η μία και να φύγει η άλλη, είναι αρχαιότατη. Στην ελληνική μυθολογία για παράδειγμα, ο μάντης Τειρεσίας, ο σπουδαιότερος μάντης του κόσμου, ήταν τυφλός. Είδε λέει την Αθηνά γυμνή, και η τιμωρία του ήταν να χάσει το φώς του. Είδε την Αθηνά ( την απόλυτη Γνώση και Σοφία), γυμνή, και έχασε το φώς του. Και απόκτησε την γνώση του μέλλοντος χρόνου, αυτών που ακόμα δεν έχουν γίνει, του ανύπαρκτου. Φοβερός μυθολογικός συμβολισμός. Σε μια άλλη περίπτωση, πάλι παρμένη απ' το ελληνικό μυθολογικό σύμπαν, ο Όμηρος ήταν τυφλός. Μάλιστα, η (παρ)ετυμολογία του ονόματος δίνει αυτό το χαρακτηριστικό του. Όμηρος= Ο μη ορών. Αυτός που δεν βλέπει. Κι όμως, αυτός που δεν έβλεπε, που περιέβαλλε σκότος τα μάτια του και δεν είχε όραση, ήταν ο ραψωδός που ήξερε τον επικό κύκλο. Ήταν φωτισμένος πνευματικά, κι ας μην είχε το φώς του πραγματικά. Δεν έχει σημασία αν υπήρξε ποτέ ο Όμηρος κι αν έγραψε τα έργα του, αν ήταν τυφλός ή αν είχε μάτι αετού. Σημασία έχει πως η παράδοση θέλει να μας υπενθυμίζει πως ήταν τυφλός, και ωστόσο, ο μεγαλύτερος ποιητής του αρχαίου κόσμου. Ένας θρύλος.
Πηγαίνοντας σε μιαν άλλη μυθολογική παράδοση, πιο σκοτεινή και μυστηριώδη, τη Σκανδιναβική, θα δούμε πως και εκεί η απόκτηση της γνώσης απαιτεί θυσίες. Ακόμα κι ένας θεός όπως ο Όντιν, που επιθυμεί να μάθει τους ρούνους (αυτά τα μυστήρια γλωσσικά σύμβολα με μαγικές ιδιότητες) και να πιεί απ' το νερό της Γνώσεως, θα πρέπει να δώσει κάτι ως αντάλλαγμα. Αυτό το κάτι ήταν το ένα του μάτι. Επίσης, θα έπρεπε να κρεμαστεί 9 μέρες και 9 νύχτες απ' το Δέντρο της Ζωής (Το Ίγκντρασιλ ).Ένα είδος δοκιμασίας που οδηγεί τον δοκιμαζόμενο σε οριακές καταστάσεις. Αυτή η εθελούσια θυσία του τού ανοίγει τον δρόμο για την προσωπική του ολοκλήρωση και την κατανόηση του Σύμπαντος.
Οι μυθολογίες, απανταχού της γής, αποτελούν την προσπάθεια νοηματοδοσίας του κόσμου από τους λαούς που τις δημιουργούν. Ο άνθρωπος είναι ένα όν που κάποια στιγμή μέσα στην αυγή της Ιστορίας ύψωσε το ανάστημά του πάνω από την ίδια την Φύση που τον μεγάλωσε, και ανέπτυξε ξέχωρη, μοναδική και τραγική συνείδηση. Η αιτιότητα, η προσπάθεια ερμηνείας των πεπραγμένων, ακόμα κι αν είναι τυχαίων και αποσπασματικών, είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της νόησής του. Οι μυθολογίες είναι η πρώτη σοβαρή, ποιητική προσπάθεια να βάλει τάξη στο Χάος. Κάθε λαός έχει την δική του μυθολογική παράδοση, που ποιος ξέρει πόσες χιλιετίες πλαθόταν στο φαντασιακό των προγόνων του, και αποτελεί ταυτόχρονα και μια ταυτότητα ιδιοπροσωπείας και αυθεντικότητας. Όμως, η κοινή ανθρώπινη φύση ( και φυσικά η αντίληψη), μαζί με την σιγανή, ανεπαίσθητη επιρροή του ενός λαού απ' τον άλλο μέσα σε αυτό το καρυδότσουφλο που λέγεται Γή , δημιουργεί ομοιότητες και αναλογίες που σχεδόν σε όλες τις παραδόσεις συμφωνούν. Μια απ' τις πιο συνήθεις και σοβαρές είναι αυτή που θέλει την Γνώση να συμπορεύεται ουσιαστικά με την απώλεια, την θυσία, την δοκιμασία για να αποκτηθεί. Γιατί ό, τι αξίζει, κοστίζει.
