Τον Απρίλη του 2013 στην Μανωλάδα Ηλείας, 200 μετανάστες, όλοι τους εργάτες γης των θερμοκηπίων καλλιέργειας φράουλας, αποφασίζουν να ζητήσουν από τους επιστάτες- μπράβους τα δεδουλευμένα τους. Μετά από εντόνους διαπληκτισμούς οι δεύτεροι αποχωρούν, για να επιστρέψουν λίγο αργότερα, οπλισμένοι με καραμπίνες, και να ανοίξουν πυρ τραυματίζοντας 35 εργαζόμενους, κάποιους εκ των οποίων μάλιστα σοβαρά.
Περίπου ένα χρόνο μετά, συγκεκριμένα στις 6 Ιουνίου, ξεκίνησε η δίκη της υπόθεσης στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Πατρών. Τα σημαντικά σημεία είναι δυο: Πρώτον, η κατηγορία που βάραινε τον παράγωγο και τους επιστάτες, η απόπειρα ανθρωποκτονίας, έχει μετατραπεί σε αυτήν της βαριάς σκοπούμενης βλάβης και δεύτερον, η δικογραφία που έχει σχηματιστεί δεν αφορά όλους τους παρόντες μετανάστες στο περιστατικό, αλλά μόνον εκείνους οι όποιοι τραυματίστηκαν.
Αυτό τον ένα χρόνο ελάχιστα έχουν βελτιωθεί οι ζωές των εμπλεκόμενων θυμάτων. Παρά τις διαβεβαιώσεις των τότε Υπουργών κ.κ. Βούρτση και Δένδια ότι «η χώρα μας δε πρόκειται να απελάσει τα θύματα της Μανωλάδας», από τους 154 μετανάστες που βρίσκονταν στο επεισόδιο, μόλις στους 35 δόθηκε έγγραφο για την ασφαλή παραμονή τους μέχρι την δίκη. Μάλιστα από τον Νοέμβρη είναι γνωστό ότι 4 από αυτούς κρατούνται υπό διαδικασία απέλασης με τον έναν να έχει ήδη απελαθεί1. Οι «προστατευόμενοι» μετανάστες ακόμα και σήμερα παραμένουν απλήρωτοι, ενώ στα αξιοσημείωτα εντάσσεται ότι, συμφώνα με καταγγελίες2, η ΔΕΗ είχε προχωρήσει στην διακοπή του ρεύματος του καταυλισμού όπου και διέμεναν σχεδόν αναγκαστικά, καλώντας τους να συζητήσουν το θέμα με τους εργοδότες τους. Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν όλα αυτά στην Ελλάδα της Ευρώπης εν έτει 2014 και ποια η οργανική τους σχέση με την σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνιση των κέντρων κράτησης μεταναστών;
.jpg)
Ο εύκολος στόχος: οι μετανάστες στην Μανωλάδα
Ανατρέχοντας στην άκρως ενδιαφέρουσα δουλειά του ιταλού Τζ. Αγκάμπεν, «Homo Sacer»3, μπορούμε να βρούμε πολλά υλικά ώστε να δώσουμε μια ικανοποιητική επεξήγηση. Ξεκινώντας, ο συγγραφέας καθώς προσπαθεί να «συνομιλήσει» με το έργο της Χ. Άρεντ, θέτει τις βάσεις της σκέψης του παραδεχόμενος το ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης ως έναν αξεπέραστο βιοπολιτικό χώρο. Εκεί το αναλώσιμο και ανώνυμο σώμα, χωρίς πολιτικά και νομικά δικαιώματα, έγκειται στην εξουσία μιας ανεξέλεκτης δύναμης, περιχαρακωμένο ουσιαστικά σε ένα «μη-τόπο», όπου μπορεί να του συμβεί πραγματικά οτιδήποτε. Το στρατόπεδο ορίζεται λοιπόν ως μια κεφαλαιώδης στιγμή στην εξέλιξη της σύγχρονης ιστορίας.
Συνεχίζοντας την συλλογιστική του ο Αγκάμπεν, προχωραεί και διατυπώνει ριζοσπαστικά ότι οι σύγχρονες νεωτεριστικές κοινωνίες αντιλαμβάνονται το στρατόπεδο συγκέντρωσης σαν ένα οριακό για αυτές, παράδειγμα διακυβέρνησης. Οι τωρινές «δημοκρατίες» έτσι, δεν εφαρμόζουν πλέον μια μορφή κυριαρχίας αμιγώς πολιτική με τον νομική-δικαιϊκή έννοια του όρου, αλλά μέσα από ένα «αόρατο» πλέγμα τεχνικών, στρατηγικών και τεχνολογιών επεμβαίνουν ωμά στο ιδιωτικό και δημόσιο σώμα. Πρόκειται για τον φυσιολογικό συνεχιστή του ολοκληρωτισμού, ο όποιος διαρκώς κοπιάζει να προσεγγίσει τις ρίζες του.
Η κοινωνία λοιπόν παρεμβαίνει βιοεξουσιαστικά σε όλες τις εκφάνσεις της πραγματικότητας. Από τις φύλακες και τους θεσμούς εγκλεισμού των μεταναστών μέχρι την ιδία την ιατρικοκοποίηση και την «σιωπηλή» πειθάρχηση της καθημερινότητας συναντάμε ακριβώς την ιδία προσπάθεια: τον σχεδιασμό και την αρχειοθέτηση του μέλλοντος μέσα από την εγγραφή των ζωών μας πάνω σε ένα «κανονικό», στερεοτυπικό και ακίνδυνο μοτίβο. Είναι εκεί, στην συνάντηση του Αγκάμπεν με τον αριστοτελικό διαχωρισμό της φυσικής και της πολίτικης ζωής, και την προσπάθεια κατάργησης του, που ο στοχαστής τοποθετεί οντολογικά την έννοια της γυμνής ζωής. Όπως χαρακτηριστικά γραφεί η Αθ. Αθανασίου4 «η γυμνή ζωή δεν ανήκει ούτε στη φυσική ούτε στην πολιτική ζωή, αλλά ενοικεί στο σύνορο μεταξύ των δυο. [...]. Αυτό που την καθιστά πολιτική είναι ο αποκλεισμός της από την πόλη –περικλείεται μόνο δυνάμει του αποκλεισμού της. […] έτσι εκτίθεται στον θάνατο απογυμνωμένη από κάθε πολιτική διακύβευση. Είναι το εξοντώσιμο σώμα που βρίσκεται στην διάθεση μιας απολυτής εξουσίας να αποφασίσει επί αυτού» και καταλήγει «το πεδίο της γυμνής ζωής τείνει να συμπίπτει με το πεδίο του πολίτικου και η εξαίρεση να μετατρέπεται σε κανόνα».
Ποιο είναι λοιπόν το καλύτερο πειραματόζωο για την εφαρμογή όλων αυτών των «καινοτομιών» που έφερε ο 20ος αιώνας συμφώνα και με τον Αγκάμπεν; Ποιο είναι το χαρακτηριστικότερο ίσως δείγμα της σύγκλισης της πολίτικης με την γυμνή ζωή; Μα φυσικά ο εργάτης -μετανάστης στην Μανωλάδα, και στην κάθε Μανωλάδα, που «τολμάει» να έχει απαιτήσεις ενώ δε διαθέτει πολλές φορές ούτε τα χαρτιά να αποδείξει νομικά την ιδία του την ύπαρξη.
Τα κέντρα κράτησης μεταναστών και οι εξεγέρσεις
Κινούμενοι σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε όσα αναφέρονται παραπάνω σε έναν ολοκαίνουργιο χώρο για τα ελληνικά δεδομένα, τα κέντρα κράτησης μεταναστών. Οι καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων5 και οι πάμπολλες μαρτυρίες6 καταδεικνύουν εμφατικά τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης για τους έγκλειστους εκεί. Στην πράξη έχουμε να αντιμετωπίσουμε τον συγγενέστερο θεσμό με το ναζιστικό στρατόπεδο που έχει εμφανιστεί ποτέ στην Ελλάδα. Έναν θεσμό όπου το στοιχείο του ανθρωπινού χάνει παντελώς την σημασία του.
Ευτυχώς έχουν αρχίσει να ακούγονται οι πρώτες φωνές εναντίωσης. Η εξέγερση πέρσι στην Αμυγδαλέζα, η χθεσινή απόφαση των προσφύγων στο κέντρο της Κορίνθου να αρχίσουν απεργία πείνας, η σύσταση ομάδων πολιτικών ακτιβιστών, οι εκδηλώσεις και οι διαμαρτυρίες, είναι μια αρχή για την ενημέρωση της κοινής γνώμης και την συγκρότηση ενός μαχητικού μετώπου. Το πόσο εύκολο βέβαια είναι αυτό, θα φανεί εν μέρει στην επικείμενη δίκη της Μανωλάδας, με τα πρώτα συμπεράσματα να είναι δυσοίωνα.
Η αποφαση της ελληνικης δικαιοσυνης
Αντικρίζοντας αναστοχαστικά το παράδοξο κάθε νομικού συστήματος παρατηρούμε ότι οι κινήσεις, οι δυνάμεις εκείνες που θεσπίζουν τους νόμους και αποφασίζουν τι είναι δίκαιο και τι όχι, ουσιαστικά αποφασίζουν για την κοινωνική και πολιτική ορθολογικότητα ενός τόπου. Τόσο κατά την δημιουργία και κατά την παύση της εφαρμογής ενός νόμου, όσο και διαχρονικά κατά την λειτουργία του, οι δυνάμεις αυτές βρίσκονται σε θέση πραγματικής ισχύος. Σε αυτό το πλαίσιο μόνο τυχαία δεν μπορεί να θεωρηθεί η προαναφερθείσα επιλογή του συγκεκριμένου κατηγορητηρίου στην υπόθεση της Μανωλάδας. Το δικαστικό σύστημα κινούμενο σε ένα πεδίο με τόσες ερμηνείες όπως το ελληνικό Σύνταγμα, διακλαδίστηκε και αποφάσισε: Η ρίψη μολότωφ μπορεί να θεωρηθεί απόπειρα ανθρωποκτονίας αλλά οι σφαίρες στους μετανάστες όχι, είναι απόπειρα σωματικής βλάβης.
Η «κάλυψη» των γνήσιων τέκνων της κυριαρχίας δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Οι πιο «αγνοί» εκφραστές της βαρβαρότητας των νέων συνθηκών συγκρότησης του συνόλου, οι πιστότεροι ακόλουθοι των ταυτοτήτων της ελληνικής –και όχι μόνο- κοινωνίας (πατριαρχία, εθνική υπερηφάνεια, ετερoνομία και ανταγωνισμός) πολλές φορές κάνουν ένα μοιραίο λάθος. Δρουν πολύ πιο ανοιχτά, πολύ πιο φανερά από ότι αρμόζει, θέτοντας σε κίνδυνο την όμορφη βιτρίνα του ανθρωπισμού. «Πρέπει» λοιπόν να τιμωρηθούν, με τον ηπιότερο όμως δυνατό τρόπο. Όσο για τους κολασμένους, τους αμφισβητίες και τους εξεγερμένους, εκεί πάντοτε εμφανίζεται το σκληρό πρόσωπο του κράτους και η στυγνή βία, είτε αυτοί είναι μετανάστες είτε όχι.
Κάτσαμε με ένα φίλο μου φοιτητή νομικής και σημειώσαμε επιγραμματικά τι μπορεί να σημαίνει αυτή η δίκη που ξεκίνησε, πρακτικά και θεωρητικά:
- Η απόπειρα ανθρωποκτονίας υπόκειται σε ποινή φυλάκισης δια βίου ενώ η απόπειρα σωματική βλάβης, αν ο υπαίτιος επιδίωξε το αποτέλεσμα, τιμωρείται με δεκαετή κάθειρξη.
- Από όλους τους μετανάστες-θύματα μόνο οι 35 ενδέχεται να δικαιωθούν.
- Όλα έχουν αρχίσει να μας προϊδεάζουν πως θα αντικρίσουμε άλλη μια δική παρωδία να στιγματίζει και να καταδεικνύει την χυδαιότητα της ελληνικής πραγματικότητας.
1. Περισσότερες πληροφορίες δες εδώ.
2. Η καταγγελία εδώ.
3. Εκδόσεις Scripta, 2005.
4. Από το βιβλίο «Ζωή στο όριο: δοκίμια για το σώμα, το φύλο και την βιοπολιτική», εκδόσεις Εκρεμμές, 2007.
5. Μερικές αποφάσεις που βρήκα εδώ. 6. Ένα ενδιαφέρον ρεπορτάζ για την Αμυγδαλέζα εδώ.
