Δημοσιεύουμε τη μετάφραση μιας μικρής συνέντευξης για τη ZAD που έδωσε η Isabelle Stengers στον Eric Aeschimann για το γαλλικό περιοδικό L’obs. Νομίζουμε ότι ο προβληματισμός που αναπτύσσει η Stengers συνομιλεί με την ιδέα μιας άλλης ανθρωπολογίας, την οποία αναπτύσσουμε στο έκτο τεύχος μας, ενάντια στη νεοφιλελεύθερη προσπάθεια αλλαγής των νοοτροπιών, των ηθών, των ίδιων μας των εαυτών.
Η Isabelle Stengers είναι βελγίδα φιλόσοφος της επιστήμης. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία της Τάξη μέσα από το Χάος (γραμμένο μαζί με τον Ilya Prigogine, μτφρ. Μ. Λογιωτάτου, Κέδρος, 2008) και Ιστορία της Χημείας (γραμμένο μαζί με την Βensaude-Vincent Bernadette, μτφρ. Ι. Μπιτσάκης, Τραυλός, 1999). Μεταξύ άλλων έχει γράψει τα Τhe Invention of Modern Science (University of Minnesota Press, 2000), Capitalist Sorcery: Breaking the Spell (γραμμένο μαζί με τον P. Pignarre, Palgrave Macmillan, 2011) και In Catastrophic Times. Resisting the Coming Barbarism (Open Humanities Press, 2015).
Συναφές με την προβληματική των κοινών και του δικαίου και τη δυναμική μιας νέας πολιτικής δημιουργίας, που θέτει και στη συνέντευξη που ακολουθεί, είναι το μεταφρασμένο στα ελληνικά άρθρο που συνυπογράφει με τον Serge Gutwirth, «Η επανάκαμψη των commons θέτει το δίκαιο σε δοκιμασία», (μτφρ. Β. Νασούλη, επιμ. Ε. Σπυρίδου) διαθέσιμο εδώ.
Πώς θα αντιδρούσατε στο άκουσμα της είδησης ότι το σχέδιο για την κατασκευή του αεροδρομίου στη Notre-Dame-des-Landes εγκαταλείφθηκε και ότι η αστυνομία θα αναλάβει την εκδίωξη των Ζαντιστών (των καταληψιών της ZAD) από την περιοχή;
Δεν πρέπει να σταλούν οι αστυνομικές δυνάμεις, αλλά αντίθετα πρέπει να τιμήσουμε τους Ζαντιστές, ο αγώνας των οποίων συνέβαλε στο να μπει ένα τέλος σε αυτό το παράλογο σχέδιο. Δεν θα έπρεπε μόνο να τους αναγνωριστεί η αντίσταση σε αυτό το σχέδιο, αλλά και το ότι πειραματίστηκαν με νέες μορφές ζωής. Οπότε όλο το ερώτημα σήμερα είναι πώς θα μπορούσαμε να διασώσουμε αυτή την εμπειρία.
Πήγατε και εσείς η ίδια εκεί το φθινόπωρο.
Πήγα εκεί μαζί με την αμερικανίδα ακτιβίστρια του οικοφεμινισμού Starhawk. Συμμετείχαμε σε μια συνάντηση με θέμα το «μετά» και τις εντάσεις που αυτό το ζήτημα έχει προκαλέσει στη ZAD. Ελλείψει του αγώνα που μέχρι τώρα τους έδινε συνοχή, οι καταληψίες θα πρέπει να αναμετρηθούν με τις μεταξύ τους διαφορές και διαφωνίες. Επινόησαν έναν τρόπο ζωής και δράσης από κοινού που τους έδεσε με τον συγκεκριμένο τόπο. Πώς μπορεί λοιπόν αυτή η εμπειρία να διατηρηθεί και να συνεχίσει; Χρειαζόμαστε στ’ αλήθεια προτάσεις που να επιτρέπουν στο κράτος να έρθει και να περισώσει την αξιοπρέπεια του εγχειρήματος; Το ερώτημα έχει συνέπειες που πηγαίνουν πέρα από τον συγκεκριμένο αγώνα και πρόκειται να γίνει ακόμη πιο σημαντικό στο μέλλον. Για μήνες οι Ζαντιστές δουλεύουν και σκέφτονται πάνω στο μέλλον της ZAD και μου φαίνεται ότι σύντομα θα ακούσουμε περισσότερα πάνω στις προτάσεις τους. Οπότε το γαλλικό κράτος δεν πρέπει να στείλει τους μπάτσους.
Τώρα που η νίκη επιτεύχθηκε, ποιο στοιχείο της ZAD έχει τόση αξία ώστε να πρέπει να διαφυλαχθεί;
Οι Ζαντιστές μπόρεσαν να συνάψουν συμμαχίες με τους αγρότες, να επανανακαλύψουν παλιές μεθόδους οικοδόμησης, να καλλιεργήσουν τη γη και να οργανώσουν κυκλώματα ανταλλαγών· έμαθαν πώς να δουλεύουν και πώς να πειραματίζονται με μορφές άμεσης δημοκρατίας. Αυτό περιελάμβανε και έναν συναρπαστικό αναστοχασμό πάνω στις δικές τους εσωτερικές συγκρούσεις, τις οποίες ποτέ δεν προσπάθησαν να αρνηθούν. Εν ολίγοις, επινόησαν από κοινού νέες σχέσεις· σκέφτηκαν, δημιούργησαν. Με κοινωνικούς και πολιτισμικούς όρους αυτό είναι μια αξιοσημείωτη επιτυχία. Πολλοί νέοι άνθρωποι, που δεν ταυτίζονται με την υπάρχουσα κοινωνία, βρήκαν στη ZAD ένα μέρος όπου αναπνέουμε έναν διαφορετικό αέρα, όπου μαθαίνουμε πράγματα με πραγματικό νόημα. Και αυτό είναι ακριβώς εκείνο που πρέπει να διαφυλάξουμε και να του επιτρέψουμε να ευημερήσει. Κατά βάση, αυτό που διακυβεύεται τώρα στη Notre-Damne-des-Landes είναι η ίδια η δυνατότητα της αναζωογόνησης αυτού που αποκαλούμε τα «κοινά».
Τι εννοείτε με τον όρο αυτό;
Τον Μεσαίωνα τα «κοινά» ήταν η γη που μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο καθένας ανεξαρτήτως ιδιοκτησίας. Για παράδειγμα, τα βοσκοτόπια ή τα δάση, που ανήκαν στον άρχοντα, αλλά οι χωρικοί είχαν ελεύθερο δικαίωμα να τα χρησιμοποιούν: δημιούργησαν τους δικούς τους κανόνες για το πώς θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν. Από τον 17ο αιώνα και έπειτα οι γαιοκτήμονες έβαλαν φραγμούς και μπλόκαραν την πρόσβαση σε αυτή τη γη· πρόκειται για αυτό που έχει ονομαστεί «περιφράξεις». Σήμερα, η πολιτική φιλοσοφία ενδιαφέρεται ξανά για το ζήτημα των κοινών: φερ’ ειπείν, το ίντερνετ μπορεί να θεωρηθεί ως παράδειγμα των κοινών. Αλλά όσον αφορά στην ιδιοκτησία της γης, το ζήτημα είναι μάλλον πιο πολύπλοκο. Αν η Notre-Dame-des-Landes πρόκειται να γίνει «κοινό», πρέπει να βρούμε μέσα με τα οποία όσοι έχουν δικαίωμα να αποβάλουν τους Ζαντιστές –δηλαδή οι ιδιοκτήτες– θα εμποδιστούν να το κάνουν. Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε το δικαίωμα των «κοινών» και το δικαίωμα όσων ζουν εκεί να οργανώσουν, να πειραματιστούν και να φροντίσουν συλλογικά τη γη στην οποία ζουν, όπως ακριβώς ισχυρίστηκε ο Bruno Latour.
Όμως κάτι τέτοιο δεν αποτελεί επίθεση στην ατομική ιδιοκτησία;
Αναμφίβολα είναι μια πρόκληση για τον τύπο δικαιωμάτων που στην εποχή μας σχετίζουμε με την ιδιοκτησία. Τα δικαιώματα στην ιδιοκτησία που επινοήθηκαν τη μοντέρνα εποχή έχουν μετατραπεί σε δικαίωμα στις καταχρήσεις. Σήμερα δίνουν στις πολυεθνικές εταιρείες το δικαίωμα να κερδοσκοπούν πάνω στη γη, να την ισοπεδώνουν, να την κάνουν μη κατοικήσιμη και να μας μετατρέπουν σε ανήμπορους θεατές που απλά παρατηρούν την «έκτη εξαφάνιση».[1] Ενάντια σε αυτό το δικαίωμα στις καταχρήσεις, τα «κοινά» ανοίγουν την προοπτική του δικαιώματος στο μοίρασμα.
Μετάφραση: Γιώργος Περτσάς
[1]Πιθανή αναφορά στο βιβλίο της Elizabeth Kolbert, The Sixth Extinction: An Unnatural History, Henry Holt and Co, 2014 – Σ.τ.Μ.
