Το Αυτοδιαχειριζόμενο Κυλικείο της Νομικής έχει πια μπει στον τρίτο χρόνο λειτουργίας του. Στεγαζεται στον χώρο όπου παλιότερα βρισκόταν το κυλικείο της σχολής, το οποίο στα χρόνια της κρίσης έμεινε άδειο, αφού ο ιδιώτης που το εκμεταλλευόταν αποφάσισε να μην συνεχίσει την επιχειρηματική του δραστηριότητα.
Οι φοιτητές που το κατέλαβαν έθεσαν τη λειτουργία του υπό τη διεύθυνση μιας νεοσυσταθείσας ανοιχτής συνέλευσης, η οποία έχει πια την αποφασιστική αρμοδιότητα. Έκτοτε, παραμένουν άοκνοι, όχι μόνο φτιάχνοντας τους καφέδες και τα υπόλοιπα ροφήματα, αλλά και διοργανώνοντας πολιτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Οι πεζογράφοι Βασίλης Αλεξάκης και Δημοσθένης Παπαμάρκος, ο εκδότης Νίκος Κατσιαούνης, ο ψυχαναλυτής Ρεζινάλντ Μπλανσέ, οι νομικοί από το Δίκτυο για την Ψηφιακή Απελευθέρωση, οι ιταλοί συμμετέχοντες στο κοινωνικό κέντρο Laboratorio Crash στην Μπολόνια είναι μερικοί μόνο από τους ανθρώπους που έχουν μιλήσει στο ΑΚΝ. Παράλληλα, λαμβάνουν χώρα και συλλογικές αναγνώσεις έργων πολιτικής φιλοσοφίας.
Το kaboom έθεσε μερικές ερωτήσεις στα παιδιά που αυτή τη στιγμή διαχειρίζονται τον χώρο. Οι απαντήσεις δόθηκαν με τον ίδιο τρόπο που λαμβάνονται και οι αποφάσεις: συλλογικά, μέσω της συνέλευσης.
1) Πώς ξεκίνησε το εγχείρημα; Πόσοι συμμετέχουν;
Το ΑΚΝ αποτελεί ένα εγχείρημα το οποίο λειτουργεί από τις 23 Οκτωβρίου 2012. Ξεκίνησε με τη κατάληψη του χώρου του παλιού κυλικείου της ΝΟΠΕ από ομάδα φοιτητών-φοιτητριών της σχολής. Επιδιώκει να αποτελέσει ένα χώρο-αντιπαράδειγμα για τη διαχείριση της καθημερινότητας μας και να στεγάσει ευρύτερους προβληματισμούς για κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά ζητήματα. Παράλληλα, η πρωτοβουλία αυτή προσπαθεί να απαντήσει σε άμεσες υλικές ανάγκες των φοιτητών.
Η συμμετοχή ποικίλει. Στην αρχή λόγω του ενθουσιασμού ο κόσμος που ασχολούνταν με το εγχείρημα ήταν εντυπωσιακά πολύς. Μετά υπήρξε μια καθοδική πορεία στο ζήτημα της συμμετοχής. Σιγά σιγά όμως η κατάσταση σταθεροποιήθηκε και δημιουργήθηκε ένας πυρήνας 15 ατόμων, τα οποία τρέχουμε το ΑΚΝ σε εβδομαδιαία βάση. Ο πυρήνας αυτός δεν είναι κλειστός, αλλά τα πρόσωπα που τον απαρτίζουν εναλλάσσονται. Επίσης, υπάρχουν φοιτητές και φοιτήτριες που, αν και δεν συμμετέχουν συστηματικά, βοηθούν κατά καιρούς.
2) Όσοι συμμετέχετε έχετε κάποιο κοινό πολιτικό προσδιορισμό;
Ο καθένας και η καθεμία που συμμετέχει στο ΑΚΝ διατηρεί την διακριτή πολιτική του/της ταυτότητα. Προφανώς όμως, για να συγκροτηθεί ένα συλλογικό σώμα απαιτείται ένα μίνιμουμ κοινών παραδοχών. Οι παραδοχές που μας συνέχουν είναι οι εξής: η λειτουργία του εγχειρήματός μας στη βάση της αυτοδιαχείρισης, της άμεσης δημοκρατίας, του αντιφασισμού και του αντισεξισμού προς μια γενική αντικαπιταλιστική κατεύθυνση. Σίγουρα αυτά προσιδιάζουν περισσότερο σε ένα σύνολο αξιών και άρα σε κάποιες απλές θεωρητικές παραδοχές. Οι παραδοχές αυτές δεν θα είχαν απολύτως κανένα νόημα, εάν δεν συνοδεύονταν από την αντίστοιχη (προς την θεωρία) πράξη. Γι΄ αυτό το λόγο η άμεση δράση αποτελεί και αυτή βασικό συστατικό του ΑΚΝ.
Έτσι, ως κομμάτι του πολύμορφου κινήματος του κοινωνικού ανταγωνισμού,
στεκόμαστε αλληλέγγυοι στα διάφορα κομμάτια των καταπιεσμένων θεωρώντας ότι αποτελούμε μέρος τους, αντιστεκόμενοι από κοινού στην κεφαλαιο-κρατία. Έχουμε επιλέξει να στεγάσουμε το εγχείρημά μας σε έναν κατειλημμένο/απελευθερωμένο χώρο, όχι γιατί αποτελεί μονόδρομο, αλλά ως μια από τις δυνατές πρακτικές του πολύμορφου κινήματος.
Εν ολίγοις δεν έχουμε μια σαφώς ορισμένη πολιτική ταυτότητα, αλλά αφήνουμε το πεδίο ανοικτό για τον διαρκή επανακαθορισμό του ΑΚΝ από τα υποκείμενα εκείνα που κάθε φορά μετέχουν σ’ αυτό, στο πλαίσιο των πολιτικών μίνιμουμ που αναφέραμε προηγουμένως.
3) Έχετε διοργανώσει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Ποια είναι η λογική πίσω από αυτές;
Αντιλαμβανόμαστε το πανεπιστήμιο ως κατ' εξοχήν κοινωνικό χώρο και απέναντι στη λογική που το θέλει ως περιβάλλον στείρου ακαδημαϊσμού, το νοηματοδοτούμε σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Σε αυτή, λοιπόν, τη βάση επιδιώκουμε στο βαθμό που είναι δυνατόν, παράλληλα με την λειτουργία του χώρου ως αυτοδιαχειριζόμενου κυλικείου, να διοργανώνουμε και να φιλοξενούμε εκδηλώσεις που καλύπτουν μεγάλο φάσμα θεμάτων, ενδιαφερόντων και προβληματισμών. Έτσι, με θεατρικές παραστάσεις, συλλογικές αναγνώσεις βιβλίων, πολιτικές εκδηλώσεις ιστορικού ή επίκαιρου χαρακτήρα, ακόμα και με προβολές ταινιών, φιλοδοξούμε να ανοίξει ένας πολυδιάστατος διάλογος στο εσωτερικό του πανεπιστημίου και της κοινωνίας ευρύτερα. Ωστόσο, οι εκδηλώσεις αυτές δεν αποτελούν απλά μέσο αναπαραγωγής μιας προϋφιστάμενης γνώσης, αλλά νοητικά ερεθίσματα και εργαλεία για την αμφισβήτηση του παρόντος και την οικοδόμηση του μέλλοντος. Είναι και ένας τρόπος, για να εθιστούμε στην διαδικασία παραγωγής ή στην προσπάθεια παραγωγής της αντι-γνώσης. Για το σκοπό αυτό, σε μια προσπάθεια συνεχούς αναζήτησης και εξέλιξης, τον τελευταίο καιρό δημιουργούνται ομάδες αυτομόρφωσης, ανοιχτές σε άτομα εντός και εκτός του ΑΚΝ, ενώ επανοικοδομούμε τη λειτουργία της βιβλιοθήκης με δημιουργικότερο και πιο οργανωμένο τρόπο.
4) Η αυτοδιαχείριση είναι μια έννοια που τη συναντάει κανείς με ιδιαίτερο τρόπο σε στοχαστές και θεωρητικές παραδόσεις τελείως διαφορετικές. Στον Καστοριάδη, στον Πουλαντζά, σε διάφορους αναρχικούς. Εσείς πώς τη βλέπετε;
Είναι αδύνατο να ασχοληθεί κανείς με όλους τους προαναφερθέντες στοχαστές στο πλαίσιο μιας συνέντευξης. Θα αρκεστούμε στην μεταφορά της αντίληψης του Καστοριάδη, ο οποίος έχει προσφέρει μια από τις πιο εκλεπτυσμένες αναλύσεις πάνω στο θέμα αυτό. Διαβάζουμε μεταξύ άλλων ότι: «για εμάς το περιεχόμενο του επαναστατικού προτάγματος είναι να γίνουν οι άνθρωποι ικανοί, να πάρουν τις υποθέσεις στα χέρια τους και το μόνο μέσο για να αποκτήσουν αυτή την ικανότητα είναι να παίρνουν τις υποθέσεις στα χέρια τους όλο και περισσότερο». Χωρίς να ταυτιζόμαστε απαραίτητα ούτε με το παραπάνω απόσπασμα ούτε με διάφορες αναρχικές ή αριστερές αντιλήψεις για την αυτοδιαχείριση, θα εξηγήσουμε εν συντομία πως εμείς την αντιλαμβανόμαστε.
Λέγοντας αυτοδιαχείριση εννοούμε, όταν ένα υποκείμενο παίρνει «στα χέρια του» κάτι (π.χ. μέσα παραγωγής, έναν χώρο) και το διαχειρίζεται το ίδιο. Όμως σαν αλληλένδετο της αυτοδιαχείρισης θα πρέπει, κατά την γνώμη μας (διότι κάτι τέτοιο δεν είναι σύμφυτο της αυτοδιαχείρισης), να είναι η αυτό-οργάνωση και, όταν μιλάμε για αυτό-οργάνωση, εννοούμε εκείνη την δομή η οποία δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου εξωτερικού σχεδιασμού ή κάποιας κεντρικής αρχής. Έτσι, η κοινότητα θα πρέπει να ορίζει συλλογικά και αμεσοδημοκρατικά τους κανόνες και τους όρους συμμετοχής που θα εξασφαλίζουν την ύπαρξη και την αναπαραγωγή της. Συνεπώς, όταν μιλάμε για αυτοδιαχείριση δεν πρέπει μόνο να αναφερόμαστε σε κάποια αλλαγή της διεύθυνσης του χώρου με την δημιουργία κάποιων αντιεραρχικών – οριζόντιων διαδικασιών, αλλά σε μια ριζική αλλαγή στο περιεχόμενο, την λειτουργία και την οργάνωση του χώρου από τα άτομα που το διαχειρίζονται. Επίσης τα αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα θα πρέπει να ανοίγονται και να συνδέονται με τα κινήματα και τον κοινωνικό χώρο στον όποιο υπάρχουν. Ακόμη να εμπλέκουν και να ριζοσπαστικοποιούν όσο περισσότερο κόσμο μπορούν μέσα από την ιδία τη λειτουργία και την δράση τους.
Επομένως, η αυτοδιαχείριση, μέσα στο πλαίσιο που περιγράψαμε παραπάνω, μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο στον αγώνα για την κοινωνική και ατομική απελευθέρωση ενάντια στην αποξένωση και υποβάθμιση των ζωών μας. Και, γιατί όχι, να αποτελέσει το βήμα για να περάσουμε στη συλλογική δράση που θα μπορέσει να επιτρέψει την δημιουργία μια κοινωνίας, η οποία θα θεσμίζει μόνη τους κανόνες της αναδεικνύοντας την διαφορετικότητα και την μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Αρκεί μόνο να κατανοήσουμε το υπάρχον, να οργανωθούμε εναντίον του και να φανταστούμε την αλλαγή αυτής της πραγματικότητας, στην οποία ζούμε, και να παλέψουμε με κάθε μέσο για την ανατροπή της.
5) Πιστεύετε ότι είναι πράγματι δυνατή η ύπαρξη αυτόνομων νησίδων μέσα στον καπιταλισμό ή βλέπετε την προσπάθεια για τη δημιουργία τους ως μια πτυχή ενός πολύμορφου αγώνα;
Ενώ ο καπιταλισμός έχει κυριεύσει σχεδόν κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, η ύπαρξη αυτοοργανωμένων εγχειρημάτων διαταράσσει εν μέρει την σταθερότητά του, παράγοντας σ’ αυτό διάφορες ρωγμές. Είναι γεγονός ότι ο καπιταλισμός δημιουργεί ένα πεδίο πολλαπλών καταπιέσεων, εντείνοντας τις ανισότητες με αποτέλεσμα η ταξική διάρθρωση της κοινωνίας να προσλαμβάνει μια ιδιαίτερα βάρβαρη μορφή. Άμεση απόρροια αυτού είναι ότι όλο και περισσότερο οι καταπιεσμένοι/ες οργανώνονται προκειμένου να εναντιωθούν και να πολεμήσουν το υφιστάμενο καθεστώς και τις ολοκληρωτικές τάσεις του. Στο οπλοστάσιο του αγώνα τους περιλαμβάνεται και η αυτό-οργάνωση, η οποία όμως μπορεί να φτάσει μόνο σε μια μερική αυτονομία σε σχέση με τον καπιταλισμό. Μπορεί, δηλαδή, απλώς να δημιουργήσει ορισμένες ρωγμές στην καπιταλιστική κανονικότητα, μην μπορώντας όμως να διαφύγει εντελώς από αυτήν.
6) Και ας περάσουμε τώρα σε ένα δύσκολο ζήτημα. Εσείς δημιουργήσατε έναν καινούριο θεσμό. Ποια πιστεύετε ότι πρέπει να είναι η σχέση τους με τους υφιστάμενους θεσμούς; Το ρωτάω αυτό, γιατί, δυστυχώς κατά τη γνώμη μου, σε αντίστοιχα πολιτικά εγχειρήματα το ζήτημα συχνά παρουσιάζεται ως ένα δίπολο: είτε θα είμαστε πλήρως ανυπότακτοι και "καθαροί" είτε πλήρως ενσωματωμένοι στο σύστημα, θεσμοποιημένοι και άρα θα έχουμε χάσει τη ριζοσπαστικότητά μας.
Η έννοια του θεσμού μπορεί να προσεγγιστεί με πολλούς τρόπους. Παρόλα αυτά θα περιοριστούμε σε μια αναγκαία διάκριση για εμάς: από την μια μεριά υπάρχουν οι κυρίαρχοι αστικοί θεσμοί και από την άλλη μεριά ένας αστερισμός αντιθεσμών. Το ΑΚΝ ως κομμάτι του κινήματος του κοινωνικού/ταξικού ανταγωνισμού κινείται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση προς τους κρατικούς/καπιταλιστικούς θεσμούς. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για μια εμπόλεμη ή αλλιώς εχθρική σχέση, για δύο κόσμους που βρίσκονται σε σύγκρουση. Αυτό όμως ενδεχομένως να είναι απλώς το βουλητικό στοιχείο, το οποίο μπορεί και να διαφέρει από την πραγματικότητα. Δηλαδή, παρά το γεγονός της θέλησής μας να αρνηθούμε στο σύνολό του το υπάρχον, οι διάφορες αντιδομές που στήνουμε ως κίνημα σε διάφορους τομείς της κοινωνίας περιορίζονται από το σύστημα. Κατά κύριο λόγο τα διάφορα εγχειρήματα αυτοoργάνωσης εξαρτώνται από την καπιταλιστική οικονομία (σ’ αυτήν περιλαμβάνεται και η «κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία»). Για να γίνει κατανοητό αυτό θα αρκεστούμε στην εμπειρία μας ως ΑΚΝ. Για να είναι το κυλικείο βιώσιμο πρέπει να αγοράζει διάφορα εμπορεύματα από εταιρίες (μικρές ή μεγάλες: αυτό δεν έχει ιδιαίτερη σημασία), να πουλάει τα ροφήματα και να διαμεσολαβεί αρκετές από τις δραστηριότητές του με το χρήμα. Απ’ την άλλη η ίδια η ύπαρξη του κράτους και της ένοπλης ισχύoς του είναι ένα διαρκές όριο που άλλοτε γίνεται πιο χαλαρό και άλλοτε πιο σφιχτό ανάλογα με το επίπεδο του κοινωνικού ανταγωνισμού. Όσον αφορά το τελευταίο σκέλος της ερώτησης, το «πλήρως υποταγμένοι ή ανυπότακτοι» είναι ψευδο-δίπολο γιατί αυτό καθορίζεται απ’ τη βούληση των συμμετεχόντων στο εκάστοτε εγχείρημα. Παρόλα αυτά πιστεύουμε, όπως και η ύπαρξή μας ως εγχείρημα έχει αποδείξει, και σύμφωνα με τις προσταγές της λογικής ότι η συνδιαλλαγή με την εξουσία (π.χ. πρυτανικές αρχές) σημαίνει βήματα και των δύο πλευρών προς ένα κοινό κέντρο. Η διαφορά, εντοπίζεται στο γεγονός ότι λόγω της ιδιόμορφης φύσης της αστικής εξουσίας, οι «από τα κάτω» τείνουν να διαγράφουν μεγαλύτερα βήματα.
7) Τέλος, ας κάνουμε μια προβολή στο μέλλον. Πώς βλέπετε το ΑΚΝ σε 10 χρόνια, όταν θα έχετε αποφοιτήσει;
Παρότι το μέλλον είναι επισφαλές, νομίζουμε, πως θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε σε αδρές γραμμές πώς εμείς το φανταζόμαστε. Για την ανάγκη της απάντησης παίρνουμε ως δεδομένο ότι δεν θα έχει συντελεστεί κάποια οξεία κοινωνική αλλαγή (π.χ. επανάσταση). Καταρχήν, θα θέλαμε το ΑΚΝ κόντρα σε πρυτανικές (και άλλες) αρχές να αποτελεί ακόμα έναν κατειλημμένο κοινωνικό χώρο που λειτουργεί με τον τρόπο που περιγράψαμε στην 2η ερώτηση. Το στοίχημα είναι να υπάρχει εκείνη η υποκειμενικότητα που μέσω της διαρκούς προσπάθειας θα βελτιώνει διαρκώς το ΑΚΝ στην κατεύθυνση της σύνδεσης του με όλο και ευρύτερα κομμάτια των καταπιεσμένων. Με τους τρόπους που λίγο πολύ μας είναι γνωστοί: αλληλεγγύη των «από τα κάτω», αποδόμηση της κυρίαρχης γνώσης, κατανόηση και διάδοση ριζοσπαστικών θεωρητικών εργαλείων, σύμπραξη σε τρέχοντες αγώνες κλπ.
