Ένα ερώτημα κατακλύζει καθημερινά κανάλια, ιστοσελίδες, εφημερίδες και social media, κοντράροντας στα ίσα τις ενημερώσεις για τη διαπραγμάτευση της κυβέρνησης με τους δανειστές, τα νέα από την καινούρια, δυστοπική Αμερική και τα άρθρα περί των καθημερινών επιστημονικών καινοτομιών που βελτιώνουν ακατάπαυστα τις ζωές μας: γιατί ο Spinoza; Αν παρουσιάζεται αρχικά ως περιττό κι ανάρμοστο, κατά βάθος συνιστά το μοναδικό αληθινά σημαντικό ερώτημα των καιρών μας, το έδαφος επάνω στο οποίο φύονται όχι μόνο κάθε μία εκ των πιθανών απαντήσεων στα κοσμοϊστορικά συμβάντα που παρακολουθούμε χάσκοντας σαν χάνοι, μα επιπλέον τα ίδια τα συμβάντα. Γι’ αυτούς και άλλους λόγους θα επιχειρηθεί εδώ μια σκιαγράφηση της οριστικής απάντησης.
1. Ο Spinoza ήταν ένας πολύ ωραίος και φίνος τύπος. Όπως αναφέρει μια πρώιμη βιογραφία του, κανείς ποτέ δεν τον είχε δει να χαίρεται ή να λυπάται. Μπορεί να ακούγεται σαν απάνθρωπο τέρας δίχως ίχνος ενσυναίσθησης, αλλά δεν ήταν· ήταν ένας πολύ ωραίος και φίνος τύπος, με υπέροχο γούστο, κι έγραψε και την Ηθική. Όταν γράψετε κι εσείς την Ηθική, ελάτε να μου πείτε. Ένας πρώτος, λοιπόν, λόγος για να διαβάζουμε Spinoza είναι για να γίνουμε κι εμείς ωραίες τύπισσες και πραγματικά φίνοι τύποι. Για πρώτη φορά στη μίζερη ζωή σου, είναι στο χέρι σου! Ή ίσως στο χέρι του Θεού, όπως αυτός εκφράζεται στο σύνολο των αιτιακών πλεγμάτων των επηρεασμών του, οι οποίοι, εφόσον έχουν καθοριστεί από αυτόν να πράξουν κάτι, αδυνατούν να καταστήσουν τον εαυτό τους ακαθόριστο!
2. Με τον Spinoza μπορεί κανείς να συμμετέχει εις βάθος σε όλα τα θεωρητικά μπρα ντε φερ και σε κάθε πιθανό επίπεδο θεματοποίησης, με τον Spinoza παίζεις την αλφαβήτα των πιο στοιχειωδών προβλημάτων της ουσίας και της ύπαρξης στα δάχτυλα σαν σκληρός κομπάρσος σε καλογυρισμένο γουέστερν! Αναφερόμαστε εδώ σε αυστηρότητα σκέψης, σ’ ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που ξεκινάει από τον ορισμό του αυταίτιου για να μας πιάσει από το χέρι και να μας οδηγήσει στη γνώση του ανθρώπινου πνεύματος και της ύψιστης ευδαιμονίας του! Γιατί να αρκείσαι σε ημίμετρα, όταν μπορείς να χώσεις τα κουλά σου στην ύψιστη ευδαιμονία;
3. Εάν δεν είχε γίνει φιλόσοφος, ο Spinoza θα είχε σίγουρα γίνει υπουργός ποιητής. Πώς αλλιώς να αιτιολογηθούν φράσεις όπως:
Διάρκεια είναι η αόριστη συνέχιση της ύπαρξης.
Κανείς μέχρι τώρα δεν καθόρισε τι μπορεί ένα σώμα.
Αισθανόμαστε και βιώνουμε ότι είμαστε αιώνιοι.
Εξίσου εύκολα θα διέπρεπε ως κωμικός:
… αν θέλουν να συμπεράνουν ότι η εκτεταμένη υπόσταση πρέπει να είναι πεπερασμένη, δεν κάνουν, μα τον Ηρακλή, παρά ό,τι θα έκανε κάποιος που, φανταζόμενος ότι ο κύκλος έχει τις ιδιότητες του τετραγώνου, συμπεραίνει ότι ο κύκλος δεν έχει ένα κέντρο από το οποίο όλες οι ευθείες που άγονται προς την περιφέρεια είναι ίσες.
Όπως δεν πίστεψα πως επλανάτο κάποιος που τον άκουσα πρόσφατα να φωνάζει ότι η αυλή του πέταξε στην κότα του γείτονα…
Μα ίσως, εάν ζήσω αρκετά, να το συζητήσω μαζί σου σαφέστερα…
Ή κατά συρροή ριζοσπάστης:
Κανείς δεν κρίνεται λιγότερο κατάλληλος για τη διακυβέρνηση της πολιτείας απ’ ό,τι οι θεωρητικοί ή οι φιλόσοφοι.
Κάθε φυσικό πράγμα έχει έχει εκ φύσεως τόσο δίκαιο όση έχει και δύναμη να υπάρχει και να ενεργεί.
Αν το πολιτικό σώμα παραχωρήσει σε κάθε πολίτη την εξουσία να ζει σύμφωνα με την ιδιοσυγκρασία του, τότε καταστρέφεται.
Ποιος και ποια δεν θα επιθυμούσε να ραντιστεί με ένα κλάσμα έστω από τα τάλαντα του γερο-Spinoza; (Όπου ραντίζομαι σημαίνει: διαβάζω την Ηθική δύο φορές τη μέρα μέχρι το πικρό τέλος.)
4. Σε κάποιους αρέσει ο λόγος: θέλουν να τα κάνουν όλα τάληρα, να συγκροτήσουν θεμελιώδεις αρχές, να κραδαίνουν απειλητικά την καθολικότητα στο δικαστήριο όπου νομοθετούν, δικάζουν και εκτελούν οι ίδιοι· άλλες, πάλι, αγαπούν τη δύναμη και διατείνονται πως ο λόγος είναι μεν τσίλικος, αλλά με δυο σφαλιάρες πάει από κει πούρθε. Ο Spinoza είναι ο πιο πονηρός: του αρέσουν και τα δύο, κι έτσι τερματίζει τα γκάζια της αρχής του αποχρώντος λόγου σε ένα βιβλίο γραμμένο με τη γεωμετρική μέθοδο, την ίδια στιγμή που ταυτίζει την ουσία του Θεού με τη δύναμή του και διατείνεται πως το δίκαιο και η δύναμη είναι εναλλάξιμες έννοιες.
Μην καταντάς μονόμπαντος. Γίνε λογοδυναμάκιας και κούφανέ τους όλους!
5. Πρόκειται για τον μόνο φιλόσοφο με την ολόδική του σειρά μπέιγκελ! Βέβαια αυτό το λαμόγιο ο Leibniz έχει βαφτίσει μια σειρά μπισκότων (αυτά με τη σοκολάτα ανήκουν δικαιωματικά στον καλύτερο των δυνατών κόσμων): για απειροστικά αυξανόμενη απόλαυση…
6. Στις ανίερες μέρες μας, οι φιλόσοφοι είναι συχνά χωμένοι στα πανεπιστήμια και φυτοζωούν εκεί μέσα σαν να μην υπάρχει αύριο. Ο Spinoza όχι μόνο δεν είχε θέση σε πανεπιστήμιο, αλλά τη μία φορά που του προσφέρθηκε –στη Χαϊδελβέργη–, την αρνήθηκε πάραυτα. Οι λόγοι ήταν δύο: πρώτον, οι βεβαιώσεις των ιθυνόντων περί πλήρους ελευθερίας στη διδασκαλία δεν τον έπειθαν και δεύτερον, προσπαθώντας να γράψει την Ηθική, δεν είχε χρόνο να σπαταλήσει διορθώνοντας εργασίες για τον Descartes, γράφοντας ανούσια papers που θα αποδείκνυαν πρωθύστερα τη σκαρταδούρα του Leibniz και τον εγελιανό τσαρλατανισμό και επιτηρώντας εξετάσεις στη Γνωσιολογία ΙΙ και τη Σχολαστική Φιλοσοφία IV. Αν σας αρέσουν οι πνευματικές περιπέτειες και οι ασθένειες που σχετίζονται με κακές εργασιακές συνθήκες σε σπιτικά εργαστήρια και που ίσως να κόστισαν τις ζωές επιφανών ολλανδοεβραίων φιλοσόφων σε σχετικά νεαρή ηλικία, είσαστε στο σωστό μέρος.
7. Αφορίστηκε στα 24, τον ψάχνανε σ’ όλη την Ευρώπη λόγω της Θεολογικοπολιτικής Πραγματείας στα 38, του λιντσάρανε τους φίλους στα 40 και πέθανε στα 45. Μέσα σ’ όλα αυτά, ο φίλος μας υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να χλευάσουμε, να περιφρονήσουμε ή να οργιστούμε, αλλά να κατανοήσουμε. Πραγματικά σωστός τύπος.
8. Όσο σκληροπυρηνικό δογματιστή κι αν προσπάθησαν να τον βγάλουν οι γερμαναράδες, ο Spinoza όχι απλά είναι εν κινήσει, αλλά κινείται χωρίς να αφήνει ποτέ το μέρος στο οποίο βρίσκεται, σαν να κάνει επιτόπιο γνωσιοντολογικό τζόκινγκ ή να σουλατσάρει με πραότητα ανάποδα από τη φορά της γης. Όποιος και όποια θέλει να τα δει όλα υπό όλα τα πρίσματα, να μιλήσει για τα πράγματα καθεαυτά στον ελεύθερό του χρόνο και να χοροπηδάει μεταξύ αιωνιότητας και διάρκειας όποτε της καπνίσει, δεν έχει παρά να ακολουθήσει την εξής απλή συνταγή: ο σοφός, καθόσον θεωρείται ως τέτοιος, μετά βίας συγκινείται.
9. Επειδή όλος ♫ ο κόσμος το ♭♪ κάνει! ♪
~
Υγ. Μπόνους μια ιστοσελίδα κομβικής βαρύτητας για την αυτογνωσία και την εφεξής πορεία της ζωής της καθεμιάς και του καθενός, ένας οδοδείκτης που θα παρέχει
ό,τι είναι δυνατόν
να ιδωθεί ως απαραίτητο
για πάντα.
Σπεύστε· με ευχαριστείτε, πιθανώς με δάκρυα στα μάτια, κάποια άλλη στιγμή.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο blog fragmentary program.
