Το μεγαλύτερο σε έκταση μυθιστόρημα της ελληνικής λογοτεχνίας (8 τόμοι, 100 κεφάλαια, 2100 σελίδες), ένα έργο που χρειάστηκε σχεδόν μισό αιώνα για να φτάσει από τη συγγραφή (1945-1951) στην έκδοσή του (1990-1992) και συνεχίζει να αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αντιλεγόμενο για τους κριτικούς της λογοτεχνίας και το αναγνωστικό κοινό, ζωντανεύει ξανά, αυτή τη φορά στη θεατρική σκηνή του Κέντρου Ελέγχου Τηλεοράσεων, από τον Μπάμπη Γαλιατσάτο και την Κατερίνα Μαούτσου.
Οι δύο ηθοποιοί, που συνευθύνονται και για τη δραματουργική επεξεργασία, θεατρική διασκευή και σκηνοθεσία της παράστασης, αναμετρώνται με το έργο ζωής του Ανδρέα Εμπειρίκου -ενδεικτικό ότι δε σταμάτησε να το επανεπεξεργάζεται μέχρι το 1970, λίγα χρόνια πριν πεθάνει- και αναμφίβολα καταφέρνουν να σταθούν στο ύψος της πρόκλησης.
Η παράσταση βιώνεται απνευστί, οι θεατές γίνονται συνεπιβάτες, η σκηνή κατάστρωμα και οι ηθοποιοί ξεναγοί στα ιερότερα μυστήρια της ερωτικής ποικιλομορφίας. Ο θεατρικός λόγος άλλοτε σαγηνεύει άλλοτε σκανδαλίζει, αλλά δεν παύει να θέτει αμείλικτα ερωτήματα για την ανθρώπινη φύση, την ηθική και τη σχέση της με την επιθυμία.
Συναρθρώνονται ταυτόχρονα με δεξιοτεχνία δύο επίπεδα στο έργο, αφενός η περιδίνηση στα ακρότατα των μύχιων πόθων των ηρώων, αφετέρου μία αυστηρότατη κριτική στις κοινωνικές κατασκευές που κρατούν τον έρωτα δέσμιο της ενοχής, υποταγμένο σε νόρμες, υπόθεση ιδιωτική. Παρουσιάζεται δηλαδή στη σκηνή σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια αυτό που αναγιγνώσκει στο έργο ο Ελύτης «η δημιουργία μίας κινούμενη μονάδας-νησίδας όπου, χωρίς τους περιορισμούς της πιθανοφάνειας, θα συσσωρευθούν όλες οι παραλλαγές και οι εκφάνσεις της σαρκικής ομιλίας, αποβλέποντας στην ικανοποίηση του ερωτικού ενστίκτου», όσο και αυτό που θα διαγνώσει ο Σάββας Μιχαήλ στο “Μεγάλο Ανατολικό” «ένα μεσσιανικό όραμα για μια μέλλουσα ανθρωπότητα, μία ουτοπία στην οποία ο κόσμος θα μετασχηματιστεί σε μία νέα Εδέμ, μια ιμερική πολιτεία του πανελεύθερου έρωτα, χωρίς εκμετάλλευση και χωρίς τάξεις».
Η καθηλωτική ένταση των ερμηνειών, τα ευφυή σκηνικά ευρήματα σαρκώνουν τον τελετουργικό λόγο του Εμπειρίκου σε ένα διαρκώς μεταμορφούμενο θεατρικό σώμα που θα επιδιώξει τη δική του αυτόνομη οργασμική κορύφωση, τη θέωση -και κατά τη γνώμη μας θα την επιτύχει.
«[...]διότι ο Θεός είναι μία απέραντη ηδονή και ένας ατέρμων έρως, και τίποτε, μα τίποτε άλλο...»
Το Κaboom βρέθηκε στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσων και συνομίλησε με τους συντελεστές της παράστασης, Μπάμπη Γαλιατσάτο και Κατερίνα Μαούτσου:
Μπαίνοντας στο χώρο ξαφνιαζόμαστε από την οδηγία γυναίκες και άνδρες θεατές να κάτσουν χωριστά, σε αντικριστές θέσεις, με τη σκηνή να βρίσκεται στη μέση... Πείτε μας για τη λειτουργία αυτού του ευρήματος. Έχετε παρατηρήσει διαφορά στην πρόσληψη του ερωτικού λόγου;
Έχουμε μία τελείως διαφορετική αίσθηση γιατί ο ένας επικοινωνεί κυρίως με τους άνδρες και ο άλλος με τις γυνάικες και εξοικειώνεται περισσότερο με το ακροατήριό του, σχετικά με το ποια ομάδα θεατών διεγείρεται περισσότερο από την αφήγηση και ποια με την εικόνα.
Ενώ λοιπόν είμαστε δύο ηθοποιοί, οι άνδρες βλέπουν διαρκώς ένα χορό γυναικών με γυναίκα κορυφαία και ταυτόχρονα οι γυναίκες βλέπουν έναν χορό ανδρών με άνδρα κορυφαίο.
Είναι και ζητούμενο οι μεν να παρατηρούν τους δε, ο πόθος που αναδύεται απ' το εργό αντανακλάται άμεσα απέναντι, υπάρχει ένας διάλογος μεταξύ του κοινού, ένα παιχνίδι με τα βλέμματα και στη μέση μία ελεγεία για τον έρωτα.
Πώς μεταποιείται ένα τόσο ογκώδες μυθιστόρημα σε θεατρικό κειμενο;
Διαβάσαμε το μυθιστόρημα, το κλείσαμε και αναρωτηθήκαμε “τι μας έμεινε από 'δω;” Κρατήσαμε την ερωτική ιστορία δύο ηρώων και γύρω απ' αυτήν χτίσαμε το υπόλοιπο έργο. Ανάμεσα στις συναντήσεις τους εμπλέκονται φυσικά και άλλα πρόσωπα, το μυθιστόρημα αριθμεί συνολικά περί τα 52 -αναγκαστήκαμε να παραλείψουμε πχ. το alter ego του Εμπειρίκου, τον Ανδρέα Σπερχή. Κρατήσαμε όμως κομμάτια που μάς αρέσουν ως λόγος, όπως κομμάτια με κοινωνικές-φιλοσοφικές αναφορές. Σε άλλα σημεία στη διασκευή μας αποδίδουμε τα λόγια ενός προσώπου που έχει μείνει εκτός σε ένα άλλο, που εντάξαμε στην παράσταση...
Εκεί δεν συνίσταται και ο βαθμός δυσκολίας ερμηνευτικά; Πέρα απ' τα πρόσωπα που ακούμε, εσείς υφίσταστε πάνω στη σκηνή αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις.
Τα πρόσωπα που ακούγονται είναι αυτά που δεν εμφανίζονται. Νομίζω πως αυτό που βλέπουμε έιναι ένα φωτογραφικό άλμπουμ του “Μεγάλου Ανατολικού”. Υπάρχει μία ιδιαίτερα κινηματογραφική λειτουργία στη γραφή του Εμπειρίκου. Εικόνες που ξεπηδάνε η μία μετά την άλλη. Παίρναμε το κέντρο των χαρακτήρων και αντί να φοράμε ένα κοστούμι για να γίνουμε ο ρόλος, το κοστούμι είναι η σωματικότητά μας.
Τι πραγματεύεται τελικά το έργο; Στα 90' λεπτά της παράστασης θίγεται σειρά από θεμελιώδη ζητήματα: ο έρωτας, η ανθρώπινη φύση, η ηθική, η θρησκεία, η επανάσταση...
Νομίζω ότι κεντρικός άξονας είναι ο έρωτας σε όλες του τις εκφάνσεις, οι άπειρες πιθανότητές του και η συνύφανσή του με την ύπαρξή μας.
Το έργο όταν πρωτοπαρουσιάστηκε αλλά ακόμα και αφού εκδόθηκε, μετά το θάνατο του Εμπειρίκου, θεωρήθηκε σκάνδαλο από μεγάλο κομμάτι του λογοτεχνικού κατεστημένου. Σήμερα, μετά την αφομοίωση της σεξουαλικής απελευθέρωσης του '60-'70 απ' τη μία, αλλά και με εμφανή νεοσυντηρητικά αντανακλαστικά στην κοινωνία απ' την άλλη, συνεχίζει να συνιστά σκάνδαλο;
Αυτό είναι πολύ προσωπικό για τον καθένα, έχει να κάνει με την εστίαση. Πάντως σημεία του δημιουργούν ένα σοκ. Μέχρι και σ' εμάς τους ίδιους που το αναπαριστούμε και έχουμε συνηθίσει αυτή τη γλώσσα και το περιεχόμενο.
Πόσο μπορείς να διαχειριστείς την αιμομιξία; Ακόμα και ως ιδέα. Ο Εμπειρίκος βέβαια ποτέ δε λέει “κάντε το”, δεν προτρέπει άμεσα. Λέει απλά ότι η φαντασία είναι άπειρη, το μυαλό αδάμαστο, ας το δεχτούμε.
Και δεν είναι αυτό το τέλος του μυθιστορήματος, εμείς διαλέξαμε αυτή την κορύφωση, τη συνειδητοποίηση αυτού που λέμε στο τέλος ανεβασμένοι ότι “Τα πάντα είναι θεός”, δεν πρέπει να ενοχοποιούμε τίποτα. Αυτό είναι 20 κεφάλαια πριν το τέλος, το μυθιστόρημα τελειώνει με άλλο τρόπο.
Στο “Μεγάλο Ανατολικό” ο Εμπειρίκος κάνει παράλληλα μία πολύ σκληρή κριτική στο χριστιανισμό, αλλά και στο σοσιαλισμό.
Αυτό είναι το θέμα. Πώς ο πολιτισμός συγκρούεται με τη φύση. Πώς η ηθική αναχαιτίζει το ένστικτο. Είναι εντυπωσιακό, έχει μία εμμονή με το χριστιανισμό ο Εμπειρίκος που διατρέχει ολόκληρο το μυθιστόρημα, σε σημείο να χρησιμοποιεί μία εκκλησιαστική γλώσσα την οποία μετατρέπει βέβαια σε ερωτική γλώσσα, σαν να διαβάζεις ψαλμούς.
Ο Εμπειρίκος έχει γενικά μία εκλεπτυσμένη αρχαΐζουσα γλώσσα... Ακόμα ένα εμπόδιο, μία πρόκληση για τη θεατρική διασκευή;
Φανταστείτε κι εμείς, αφού διαβάσαμε δεκάδες κεφάλαια, συνειδητοποιήσαμε ότι μόνο οι αφηγήσεις είναι στην καθαρεύουσα -οι διάλογοι είναι στη δημοτική! Πάντως, εκτός από τη χρήση της καθαρεύουσας είναι και λεξιπλάστης, η γλώσσα του είναι ιδιάζουσα -δουλεύοντας το κείμενο είχαμε φτιάξει μέχρι και λεξικό!Ήταν ένα μεγάλο στοίχημα της παράστασης κατά πόσο κάποιος θα μπορούσε να την παρακολουθήσει όντως ως ρέοντα προφορικό λόγο. Αλλά έχει μία ιδαιίτερη μουσικότητα, έναν εσωτερικό ρυθμό, μια ιδιαίτερη ηδονή αυτή η γλώσσα. Πέρα από την ηδονή που υπάρχει στο περιεχόμενο, υπάρχει εδώ και μια ηδονή στη μορφή.
*στην πραγματοποίηση της συνέντευξης συνεργάστηκε η Ρούλα Φίλη.
**φωτογραφίες: https://www.flickr.com/photos/polychorosket/sets
***πληροφορίες παράστασης:
διασκευή, σκηνοθεσία, ερμηνεία: Μπάμπης Γαλιατσάτος, Κατερίνα Μαούτσου | βοηθός σκηνοθέτη: Έμη Πανουργιά | σκηνικά – κοστούμια: Μπάμπης Γαλιατσάτος, Κατερίνα Μαούτσου | φωτισμοί: Αποστόλης Τσατσάκος | ηχογραφήσεις – επιμέλεια ηχογραφήσεων: Γιωργής Τσουρής | ακούγονται οι φωνές των: Ελένης Βεργέτη, Λευτέρη Γαλιατσάτου, Ακύλλα Καραζήση, Θεανώς Μεταξά, Ηρώς-Ελένης Μπέζου, Έμης Πανουργιά, Άλκηστις Πουλοπούλου, Μαρίας Σκουλά, Γιωργή Τσουρή, Νικόλα Χανακούλα | διάρκεια: 90 λεπτά
Πολυχώρος Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, Κύπρου 91Α & Σικίνου 35Α, 11361, Κυψέλη
τηλ. 2130040496 | http://polychorosket.gr/ | https://www.facebook.com/kentron.el
