«Άδειασα και ξαναγέμισα τον ταξιδιωτικό μου σάκο. "Μόνον τα απαραίτητα", είπα. Κι ήταν αρκετά γι' αυτή τη ζωή - και για πολλές άλλες ακόμη. Βάλθηκα να τα καταγράφω ένα ένα». Γράφουμε για τα αγαπημένα μας βιβλία, για να βρούμε τι θα βάλουμε στον σάκο μας (και) αυτό το καλοκαίρι.
Η βία υπάρχει παντού. Κυριαρχεί στον φυσικό και στον ανθρώπινο κόσμο. Είναι το βασικό υλικό κατασκευής και κατεδάφισης των ανθρωπίνων κοινωνιών. Είναι επίσης η γλυκύτερη τρέλα του δυνατού και αυθαίρετου ανθρώπου. Η δύναμη, η εξουσία και η βία δεν είναι το ίδιο πράγμα. Και όμως, φαίνεται πως είναι αδύνατον να μην συγχιστούν η μία με την άλλη στο πεδίο της πολιτικής. Μιάς και η επιβολή της βούλησης απαιτεί την αρμονική εκδήλωση αυτών των ενεργειών, η ενεργός πολιτική είναι σε γενικές γραμμές συνδυαστική βία.
Η άσκοπη ή αναίτια βία σοκάρει. Γιατί η παρουσία της αμφισβητεί την ίδια την ύπαρξη του Ανθρώπου. Όμως, ιστορικά, εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως και συνέχεια. Και είναι γι' αυτόν τον λόγο απελπισμένη η στάση του ανθρωπίνου πνεύματος μπροστά στο μέλλον της Ιστορίας. Κάποτε, τα παλιά τα χρόνια, η βία εκδηλωνόταν πιο ωμά. Και οι άνθρωποι είχαν μάθει να την δέχονται έτσι. Επιβαλλόταν απροσχημάτιστα. Στην αρχαιότητα, στο μεσαίωνα, στη νεώτερη ιστορία.
Ο "Νάνος" του Πέρ Λάγκερκβιστ είναι ένα μικρό βιβλίο που κρύβει μέσα του την βαθύτητα της ανθρώπινης ψυχολογίας. Αφηγητής είναι ένας νάνος, που γράφει το προσωπικό του ημερολόγιο κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του ως δεξί χέρι ενός ηγεμόνα σε μια πόλη της Ιταλίας του 16ου αιώνα. Με έναν τόνο μυστικοπάθειας, χαιρεκακίας, κυνικής αλαζονείας και απανθρωπιάς ζωγραφίζει την πολιτική, την κοινωνία και την καθημερινότητα μιας άλλης εποχής, αυτής της Αναγέννησης. Εποχής ασταθούς και επικίνδυνης, με μεγαλείο και βαρβαρότητα συνάμα. Αν τώρα φέρουμε στο νού μας τη Φλωρεντία του Μακιαβέλλι, το Μιλάνο των Μεδίκων ή τη Ρώμη του Βοργία, θα έχουμε στήσει στη φαντασία μας το ιδανικό σκηνικό για την εκτύλιξη της ιστορίας του αφηγητή μας.
Πόλεμοι πάνε και έρχονται, συμμαχίες με φοβερούς όρκους συνάπτονται για να διαλυθούν στη συνέχεια με προδοσία μέσα σ'ένα λουτρό αίματος, υποσκάψεις στην πολιτική οδηγούν στην πλήρη ανατροπή των ισορροπιών και πολλά μυστικά αποκαλύπτονται γρήγορα ή αργά, δημιουργώντας μια επικίνδυνη ατμόσφαιρα για επιβίωση. Ο συγγραφέας θέλει να μας μεταφέρει απ'το σήμερα στο χτές, κι από κει στο μέλλον, καθώς κάποια πράγματα στις ψυχολογικές επιλογές του ανθρώπου δεν γίνονται τυχαία όταν οι περιστάσεις και τα πάθη κυριεύουν την καρδιά και το μυαλό. Όταν ο λόγος πάει στην πολιτική, μια μακιαβελλική συλλογιστική δικαιολογεί τα πάντα: τους φόνους, τις παρασπονδίες, τις ελλείψεις ηθικών ορίων και κριτηρίων γενικότερα.
Στάζει φαρμάκι απ'το στόμα του νάνου. Είναι πραγματικά διαβολικός. Αυτό βύζαξε, κακία και καταστροφή. Ο ίδιος είναι σχετικά ανίκανος να βλάψει σωματικά κάποιον, γιατί δεν έχει φυσική δύναμη. Μέσα του όμως τον πνίγει η Απόλυτη βούληση για το Κακό. Μια ολέθρια κατάρα για αφανισμό προς όλους.
Όποιος δεν ακούει τη φωνή του νάνου που αντηχεί μέσα στις σελίδες της Ιστορίας, δεν ξέρει ούτε τι είναι ο Άνθρωπος ούτε η Ιστορία. Πόσα εκατομμύρια ανθρώπων έχουν αφανιστεί από τη ματαιοδοξία και την κακία, την απληστία και την αρρώστια της εξουσίας; Αμέτρητα. Ο νάνος είναι το φερέφωνο των αιώνων αίματος που μας στοιχειώνουν.
Σκοτάδι στην ψυχή του. Πυκνότερο απ'το αίμα των αθώων, βαθύτερο απ'τις απέραντες αβύσσους των νεκρών. Σκοτάδι στα απύθμενα λαγούμια της ψυχής μας. Που δεν μεταπλάθεται, δεν περιγράφεται, δεν αποκαλύπτεται ποτέ. Όλοι μας κρύβουμε έναν "νάνο" μέσα μας: αφανής, με σκοτεινό βλέμμα και αποκρουστικός, καιροφυλακτεί μες στις σκιές για εξολοθρεύσει. Προσπαθεί ορισμένες φορές να εκδηλωθεί όσο πιο καταστροφικά, ηροστράτεια μπορεί. Μισεί τους αδύναμους, αδιαφορεί για τους διαφορετικούς, και χλευάζει αγνοώντας ταυτόχρονα τους πνευματικά προικισμένους γιατί είναι ωμός και απάνθρωπος. Μια φοβερή κακία ακαταμάχητης ισχύος.
Ένας συγγραφέας τιμάται με το βραβείο Νόμπελ για την υψηλή ποιότητα του συνολικού έργου του. Ο Lagerkvist εν πολλοίς τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1951 για τον "Νάνο". Είναι ένα βιβλίο που συμπυκνώνει τα πιο βαθειά θέματα της ψυχικής κατάστασης του Ανθρώπου. Είναι το αγαπημένο μου βιβλίο όχι γιατί ταυτίζομαι και δικαιολογώ τον νάνο, αλλά γιατί κατάφερε να με κερδίσει αποκαλύπτοντάς μου μια ερεβώδη πλευρά του αθέατου εαυτού μου.
