"Ένα νησί αποκλείεται από τον υπόλοιπο κόσμο πέντε μήνες το χρόνο. Μια βιβλιοθήκη κληροδοτείται από τον μεγιστάνα του νησιού, τον μεγάλο ευεργέτη, ο οποίος με ύποπτο τρόπο το έσκασε όσο ήταν ακόμα νέος και έφυγε στην Αμερική για να φτιάξει την τύχη του. Ένας δήμαρχος συνωμοτεί με την βιβλιοθηκονόμο, για να αρχίσουν να διαβάζουν οι νησιώτες βιβλία. Ένας πρώην αναρχικός έχει βρει καταφύγιο στο νησί και στην καθημερινότητα του οικογενειακού μπακάλικου. Και στη μέση οι κάτοικοι του νησιού που έχουν να αντιμετωπίσουν τον πεντάμηνο αποκλεισμό μαζί με τις επιπτώσεις του διαβάσματος. Θα μπορέσει να επιβιώσει το νησί και η βιβλιοθήκη αυτό το χειμώνα;" Διαβάσαμε το νέο μυθιστόρημα της Μαρίας Σούμπερτ "Οι αποκλεισμένοι ή το σύστημα των μυρμηγκιών" και σας συστήνουμε ανεπιφύλακτα να κάνετε το ίδιο. Ας δούμε όμως τι έχει να πει η ίδια η συγγραφέας με αφορμή το βιβλίο:
1. Οι "Αποκλεισμένοι" είναι ίσως το πιο ώριμό σου πόνημα. Ταυτόχρονα είναι και το πρώτο σου μυθιστόρημα που καταπιάνεται, πιο φανερά τουλάχιστον, με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Πώς προέκυψε η ανάγκη να μιλήσεις γι’ αυτά;
Ξεκινώντας να γράφω τους Αποκλεισμένους δεν είχα καθόλου στο νου μου οποιοδήποτε σχολιασμό της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης της χώρας, πέραν από το πρακτικό του ότι οι ήρωες ζουν στην Ελλάδα του σήμερα. Μόνο αφού τελείωσε το βιβλίο και σε μια μεταγενέστερη ανάγνωση – διόρθωση συνειδητοποίησα τη σύνδεση του φανταστικού αυτού νησιού με την χώρα. Το αποδίδω κυρίως στο ότι κάθε μου βιβλίο αντανακλά και μια προσωπική μου περίοδο. Αυτή τη φορά με χαρακτήριζε μια πιο συνειδητή πολιτικά και κοινωνικά κατάσταση και αυτό αποτυπώθηκε στους Αποκλεισμένους.
2. Τι αποτέλεσε το έναυσμα για τη συγγραφή των "Αποκλεισμένων";
Οι Αποκλεισμένοι γεννήθηκαν ένα βραδάκι –δεν θυμάμαι πότε ακριβώς- πάνω από μια μακαρονάδα και στις παρυφές μιας συζήτησης για την επιθυμία δωρεάς της προσωπικής βιβλιοθήκης του Αποστόλη Αρτινού μετά το θάνατό του. Όλο αυτό έμεινε μέσα μου κάποια χρόνια και αναδύθηκε ξαφνικά όταν βρέθηκα για τρίτη χρονιά διακοπές στην Ιθάκη.
3. Σε έχουν ρωτήσει, με αφορμή τους "Αποκλεισμένους" αν μπορεί να επιβληθεί η τέχνη στους ανθρώπους. Μήπως όμως δεν τίθεται θέμα επιβολής, αλλά εθισμού, έστω και με ‘δόλια’ τεχνάσματα στην αρχή;
Δεν μπορείς να εθιστείς σε κάτι που δεν επιθυμείς. Ο εθισμός είναι σχεδόν ταυτόσημος με την επιθυμία. Αν επιβάλλεις κάτι σε κάποιον δεν μπορεί να εθιστεί σε αυτό. Μπορεί να το κάνει καταναγκαστικά και από συνήθεια, αλλά κάπως έτσι δεν μαθαίναμε και την Ιστορία για τις πανελλήνιες; Εγώ δεν θυμάμαι ούτε μια πρόταση από εκείνο το βιβλίο πια –ούτε καν για ποιες χρονικές περιόδους μιλούσε...
Από την άλλη έχει μια τάση μεσσιανισμού το να θέλεις να ‘σώσεις’ τους άλλους. Θέλει πολύ δουλειά για να καταλάβεις πως όχι απλώς δεν μπορείς να το κάνεις, αλλά δεν είναι ο ρόλος σου να το κάνεις.
Μπορείς όμως να πείσεις και να εκπαιδεύσεις. Μπορείς να προτείνεις σεβόμενος πάντα την διαφορετικότητα του άλλου και την πιθανή διαφορετική αφετηρία του.
4. Η καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί τελικά να αλλάξει τον κόσμο; Ειδικά σε μια χώρα όπου διαβάζει η συντριπτική μειοψηφία του πληθυσμού και αυτή συχνά βιβλία επιεικώς αμφιβόλου αισθητικής και καλλιτεχνικής αξίας, όπως παρατηρεί και ένας χαρακτήρας των "αποκλεισμένων", μήπως είναι ουτοπικό να πιστεύουμε πως τα βιβλία μπορούν όντως να αφυπνίσουν τον μέσο Έλληνα;
Δεν υπάρχει κακή και καλή λογοτεχνία. Υπάρχει λογοτεχνία και από εκεί κι έπειτα προσωπικές απόψεις. Έμαθα μετά από αρκετά χρόνια πως αυτό που για εμένα είναι καλό, για κάποιον άλλο μπορεί να είναι ψευτοκουλτουριάρικο ή αυτό που για εμένα είναι δεύτερο, για κάποιον άλλο να μιλάει στην ψυχή του.
Η τέχνη γενικότερα επιτρέπει στον άνθρωπο να ονειρεύεται και να ταξιδεύει. Και όσο ονειρεύεσαι, ελπίζεις, είσαι δημιουργικός, άρα κάνεις νέα πράγματα. Αυτό από μόνο του δεν είναι αλλαγή;
5. Το χιούμορ είναι βασικό συστατικό στοιχείο της γραφής σου, το οποίο όμως εδώ το χρησιμοποιείς πολύ διαφορετικά απ’ ότι συνήθως, προσεκτικά, με το σταγονόμετρο, σε κομβικά σημεία, πράγμα που το κάνει να ξεχωρίζει ακόμη περισσότερο. Αυτό υπαγορεύτηκε από το συγκεκριμένο βιβλίο ή απλώς είναι ένα ακόμη σημάδι εξέλιξης της Σούμπερτ ως συγγραφέως;
Το χιούμορ φαίνεται πως είναι κομμάτι της προσωπικότητάς μου. Ως τέτοιο ενυπάρχει σε οτιδήποτε προέρχεται από εμένα, άρα και στα βιβλία μου. Η βασική διαφορά είναι πως στους Αποκλεισμένους –και πιστεύω και στην "Συμμορία της Τήλας" προηγουμένως- δεν ένιωθα την ανάγκη να πείσω κάποιον πως έχω χιούμορ. Εμφανίζεται όπως και στην καθημερινότητά μου –αναπάντεχα και χωρίς τυμπανοκρουσίες. Αυτό που έχω μάθει με τα χρόνια, είναι να νιώθω την ίδια σιγουριά σε ότι κάνω χωρίς να επιστρατεύω το χιούμορ για σύμμαχο.
6. Αξιοπρόσεκτη στη γραφή σου είναι η ανάπτυξη των χαρακτήρων. Ξέρεις εκ των προτέρων την εξέλιξη της ιστορίας ή αυτή εκκινώντας από την αρχική ιδέα αλλάζει διυλιζόμενη από την προσωπικότητα των ηρώων;
Για να είμαι ειλικρινής ελάχιστα πράγματα ξέρω εκ των προτέρων. Έχω κάποια βασικά στοιχεία, αλλά τόσο οι ήρωες, όσο και η πλοκή εξελίσσονται από ένα σημείο κι έπειτα μονάχοι τους. Συχνά εκπλήσσομαι το ίδιο με έναν τρίτο αναγνώστη ξαναδιαβάζοντας ένα χειρόγραφο. Τις περισσότερες φορές μάλιστα δυσκολεύομαι να πιστέψω πως το έχω πράγματι γράψει εγώ, ακριβώς γιατί έχει πάρει έναν δικό του δρόμο.
7. Μετανάστες, ομοφυλόφιλοι, τοξικομανείς, πρώην φυλακισμένοι, όπως κάποιοι εκ των ηρώων των "αποκλεισμένων", υφίστανται τεράστια βία. Πώς μπορεί να αλλάξει αυτό;
Το κοινωνικό στίγμα δεν αλλάζει εύκολα, όσο η ανάγκη αλλαγής δεν γίνεται μέρος της κουλτούρας και της εκπαίδευσής μας. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να μάθουμε από μικρή ακόμα ηλικία –την αποδοχή στη διαφορετικότητα, αλλά και το δικαίωμα στη δεύτερη ευκαιρία.
8. Πώς εξηγείς την τρομακτική άνοδο του φασισμού και πώς μπορούμε να αντισταθούμε σ’ αυτόν;
Νομίζω πως η άνοδος του φασισμού είναι κάτι που χαρακτηρίζει γενικότερα την εποχή μας. Σε όλες –ή σχεδόν όλες- τις ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει μια έντονη άνοδος στα εθνικιστικά και φασιστικά κόμματα. Όχι πως δημιουργήθηκαν τώρα, απλώς τώρα δεν ντρέπονται / φοβούνται να εκφράσουν τις συγκεκριμένες θέσεις όλο και περισσότεροι άνθρωποι. Πιστεύω πως για αυτό οφείλεται η κρίση, πολιτική, κοινωνική και οικονομική. Η μοναδική αντίσταση κατ’ εμέ είναι μέσω της παιδείας και της τέχνης.
9. Όλοι οι αξιομίσητοι με την πρώτη ματιά ήρωες του βιβλίου εξανθρωπίζονται ως ένα βαθμό, καθώς συγκεκριμένοι λόγοι οδήγησαν τον καθένα στις επιλογές του. Φτάνουν τα ενδεχομένως δύσκολα προσωπικά βιώματα του καθενός να δικαιολογήσουν τις πράξεις μας; Υπάρχει και προσωπική ευθύνη;
Πάντα υπάρχει η προσωπική ευθύνη. Κανείς δεν είναι έρμαιο των καταστάσεων και των περιστάσεων. Μεγαλύτερο παράδειγμα αποτελούν όσοι είχαν τις ίδιες προβληματικές καταβολές και όμως δεν τις άφησαν να τους απομυζήσουν. Για να αλλάξει όμως κάτι, πρέπει να καταλάβουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνει. Δεν πιστεύω στους κακούς ανθρώπους, αλλά στους ανθρώπους που στερούνται βασικών συναισθηματικών αγαθών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Πάντα όμως φέροντες την προσωπική τους ευθύνη για όποιες επιλογές.
10. Εκτός από τη συγγραφή μυθιστορημάτων και τη συγγραφή και μετάφραση παραμυθιών ασχολείσαι και με τη δραματοθεραπεία. Πώς λειτουργεί αυτή η διαδικασία για το θεραπευόμενο αλλά και το θεραπευτή;
Η δραματοθεραπεία έχει έναν μαγικό τρόπο να συνδέει την τέχνη και τη δημιουργικότητα με τη θεραπευτική διαδικασία, τόσο για το θεραπευόμενο όσο και για το θεραπευτή. Ως δραματοθεραπεύτρια εκπλήσσομαι και εγώ κάθε φορά από τη διαδικασία, αλλά κι όσα προκύπτουν μέσα σε αυτήν.
11. Τέλος, μιας και είσαι και φανατική αναγνώστρια, πρότεινέ μας ένα βιβλίο για το καλοκαίρι.
Συνδυάζοντάς το με την αίσθηση της ζέστης και της σκόνης, θα προτείνω ένα βιβλίο που δεν ταιριάζει με το ανάγνωσμα της παραλίας, αλλά θεωρώ πως είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει: το Πέδρο Πάραμο, του Χουάν Ρούλφο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Το μυθιστόρημα της Μαρίας Σούμπερτ "Οι αποκλεισμένοι ή το σύστημα των μυρμηγκιών" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις "Κριτική".
Τη συνέντευξη για λογαριασμό του Kaboom πήρε ο Μάριος Κατρίτσης.
