Της AlexandraSchwartz, για το NewYorker
http://www.newyorker.com/books/page-turner/patrick-modianos-postwar
Η επιτροπή που είναι επιφορτισμένη με την απονομή του βραβείου Νόμπελ αρέσκεται στο να στέφει τους νικητές της με δηλώσεις που συχνά μπορεί να φαίνονται τόσο ακατανόητες όσο και η επιλογή του ίδιου του νικητή. Η επιτροπή συχνά αγγίζει ποιητικές χορδές, ως αφιέρωμα στα επιτεύγματα του συγγραφέα που τιμά× εμείς, οι απλοί αναγνώστες, εντρυφούμε στις ανακοινώσεις της σαν προσκυνητές που έχουν πάει να συμβουλευτούν το μαντείο των Δελφώνκαι φεύγουν από κει με κάτι χαλασμένα fortunecookies. Ο J. M. G. LeClezio, ο Γάλλος συγγραφέας που κέρδισε το 2008, εγκωμιάστηκε ως «συγγραφέας των νέων αναχωρήσεων, της ποιητικής περιπέτειας και της αισθησιακής έκστασης, εξερευνητής μιας ανθρωπότητας πέρα και κάτω από τον βασιλεύοντα πολιτισμό»× ο J. M. Coetzee, νικητής του 2003, «απεικονίζει σε αναρίθμητες μορφές την εκπληκτική ανάμειξη των αουτσάιντερ»× ο HaroldPinter, ο οποίος κέρδισε το 2005, παρομοίως «αποκαλύπτει τον γκρεμό κάτω από την καθημερινή μωρολογία και πιέζει προς την είσοδο στα κλειστά δωμάτια της καταπίεσης». (Ήταν μία ανακούφιση να μάθουμε, πέρυσι, ότι η Alice Munro ήταν απλώς μία «αυθεντία του σύγχρονου διηγήματος»).
Φέτος, το βραβείο πήγε στο Γάλλο συγγραφέα Patrick Modiano, «για την τέχνη της μνήμης με την οποία ανακαλεί το πιο φευγαλέο ανθρώπινο πεπρωμένο και αποκαλύπτει τον ζωντανό κόσμο της Κατοχής». Ο Modiano που είναι 69 ετών και εκδίδει σταθερά μυθιστορήματα από το 1968 (το τελευταίο του, “Pour Que Tu Ne Te Perdes Pas Dansle Quartier”, βγήκε μόλις την προηγούμενη βδομάδα), είναι διάσημος στη Γαλλία, αλλά πρακτικά κανένας εδώ δεν έχει ακούσει ποτέ γι αυτόν. Η πανεπιστημιακή εφημερίδα του Yale (Yale University Press) εκδίδεται με μία σειρά από τρία διηγήματά του, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του έργου του παραμένει αμετάφραστο στα αγγλικά.
Ποιος είναι ο συγγραφέας και ποια είναι τα φευγαλέα ανθρώπινα πεπρωμένα που ανακάλεσε; O Modiano γεννήθηκε κοντά στο Παρίσι τον Ιούλιο του 1945, από Φλαμανδή μητέρα και πατέρα από μία εβραϊκή οικογένεια με ρίζες στη Θεσσαλονίκη. Ξεκίνησε τις σπουδές του στο Lycee Henri-IV, στο κορυφαίο προπαρασκευαστικό σχολείο στη Γαλλία, αλλά η επίσημη εκπαίδευσή του έληξε στα δεκαεπτά. Τα πέντε χρόνια που ακολούθησαν το απολυτήριό του ήταν «ο μυθιστορηματικός μου κινητήρας», είπε ο Modiano στο Γαλλικό περιοδικό Les Inrockuptibles το 2012. Αποξενωμένος από την οικογένειά του, περιπλανιώταν γύρω από το Παρίσι, πουλώντας βιβλία για να βγάλει χρήματα× έμαθε να αντιγράφει το γραφικό χαρακτήρα διάσημων συγγραφέων, όπως του Paul Valery και τουAlain Robbe-Grillet και πλαστογραφούσε αφιερώσεις στα εσώφυλλα. «Ήταν μια περίεργη, χαοτική περίοδος» είπε ο Modiano. Ο καταστροφικός πόλεμος της Αλγερίας, που διήρκησε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας, είχε μόλις τελειώσει. Ήταν για τον Modiano«μία περίοδος παράξενων συναντήσεων με ηλικιωμένους, που ενστάλαξε μέσα μου την αίσθηση ενός μόνιμου κινδύνου».
Σαν «Τα παιδιά του Μεσονυχτίου» του Rushdie οι Ευρωπαίοι που γεννήθηκαν το 1945 μοιράστηκαν μια ορισμένη αφετηριακή κατάσταση. Ξέφυγαν από την απειλή, αλλά όχι από το μίασμα του πολέμου. Γεννήθηκαν στην ελευθερία, αλλά συνελήφθησαν στην αναταραχή× μεγάλωσαν κοιτώντας πάνω από τους ώμους τους. Το 1969, ο Anselm Kiefer, ο οποίος έχει γεννηθεί δύο μήνες πριν τον Modiano, δημοσίευσε το «Occupations», μία σειρά από φωτογραφίες που τον δείχνουν να ποζάρει σε τοποθεσίες στην Ιταλία, την Ελβετία και τη Γαλλία με το χέρι του σηκωμένο σε ένα άηχο “Sieg Heil” (Σ.τ.Μ. ναζιστικός χαιρετισμός). Ο Kiefer, ένας Γερμανός, επισκεπόταν τις σκηνές του εγκλήματος με την περιβολή του εγκληματία. Ήθελε, όπως το έθεσε, όχι να ανακαλύψει «αν είμαι Ναζί, αλλά αν θα είχα γίνει». Το πρώτο μυθιστόρημα του Modiano, που εκδόθηκε ένα χρόνο πριν το «Occupations», περιλαμβάνει ένα παρόμοιο είδος προβολής στο μόλις αποφευχθέν παρελθόν. Τοποθετημένο στο 1942 σε ένα φαντασμαγορικό Παρίσι (Προυστ, Φρόυντ, Χίτλερ και Ντέυφους, όλοι κάνουν μία εμφάνιση), λέγεται “La Place de l’Etoile” – μία αναφορά στη ροτόντα στην κορυφή του Champs Elysees που περιβάλλει το Arcde Triomphe, αλλά επίσης και στο κίτρινο αστέρι που αναγκάστηκαν να φορούν οι εβραίοι κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Το “La Place de l’Etoile” εμφανίστηκε σε μία στιγμή που ο δογματικός πυρήνας της Γαλλικής μεταπολεμικής ταυτότητας –«ο μύθος της Γαλλίας ως ένα ένθος αγωνιστών», όπως η Γαλλίδα συγγραφέας Clemence Boulouqueμου το έθεσε όταν την κάλεσα για να συζητήσουμε τη νίκη του Modiano– είχε αρχίσει να καταρρέει. (Το βιβλίο εκδόθηκε τον Μάιο του 1968, τον ίδιο μήνα που άρχισαν οι διάσημες φοιτητικές διαδηλώσεις στο Παρίσι× ο Στρατηγός Ντε Γκολ, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ζωντανό σύμβολο του γαλλικού ηρωισμού κατά τη διάρκεια του πολέμου, κατέφυγε σε μία στρατιωτική βάση στη Γερμανία περιμένοντας να ξεθυμάνει η ένταση). Ο Modiano ήξερε όλη τη φρικτή αλήθεια από πρώτο χέρι. Ο πατέρας του είχε αρνηθεί να φορέσει το αστέρι και δεν παραδόθηκε όταν οι Εβραίοι του Παρισιού συνελήφθησαν για απέλαση σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πέρασε τον πόλεμο αναπτύσσοντας δραστηριότητα στη μαύρη αγορά και κάνοντας παρέα με την Γκεστάπο που ήταν τοποθετημένη στην οδό Lauriston. Η Boulouque, η οποία είναι σήμερα μεταδιδακτορική υποψήφια στις Εβραϊκές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πεννσυλβάνια (UPENN) μου είπε ότι τα τριαντα-τόσα μυθιστορήματα του Modiano επιστρέφουν ξανά και ξανά στα ίδια θέματα: την έλξη του παρελθόντος, την απειλή της εξαφάνισης, το θόλωμα των ηθικών ορίων, την «σκοτεινή πλευρά της ψυχής». Ο Modiano, μου είπε, πιστεύει ότι «ο συγγραφέας έχει ηθικό καθήκον να καταγράφει τα ίχνη των ανθρώπων που έχουν εκλείψει, των ανθρώπων που τους ανάγκασαν να εξαφανιστούν». Δε θα έχει διαφύγει της επιτροπής του Νόμπελ ότι η νίκη του Modianoέρχεται σε μία εποχή που ο αντισημιτισμός στη Γαλλία βρίσκεται σε άνοδο, όπως και το ποσοστό της μετανάστευσης Γάλλων Εβραίων στο Ισραήλ. Ο φόβος ότι οι Γάλλοι Εβραίοι δεν είναι ασφαλείς στην ίδια τους τη γη, ότι η Γαλλική εβραϊκή κουλτούρα μπορεί να εξαφανιστεί, είναι για ακόμη μία φορά εμφανής και πραγματική.
Η Boulouque έγραψε μία διατριβή πάνω στον Modiano, και αυτός ακολούθως τη βοήθησε να εκδόσει το πρώτο της βιβλίο. Τον θεωρεί ως τον μεγαλύτερο εν ζωή Γαλλο συγγραφέα. «Χοροπηδάω πάνω κάτω ασταμάτητα» είπε. «Έκλαιγα από χαρά».
Οι αντιδράσεις στη Γαλλία, επίσης, είναι εξαιρετικά εορταστικές. Η χώρα δεν είναι ξένη προς το Νόμπελ, o Modiano είναι ο δέκατος πέμπτος νικητής του, αλλά μετά τη νίκη του Le Clezio το 2008 η πιθανότητα κάποιου άλλου Νόμπελ τόσο σύντομα φαινόταν μία μακρινή προοπτική. Στυλιστικά, ο Modiano είναι σίγουρα Γάλλος. Σε ένα e-mail η Josyane Savigneau, από τη Le Monde, αποκάλεσε το γράψιμό του «λεπτεπίλεπτο, ευφυές, συγκρατημένο» και εγκωμίασε τον ίδιο ως διακριτικό και γενναιόδωρο, αποκομμένο από τη λογοτεχνική του διασημότητα. «Δεν δημιουργεί συμφωνίες ή όπερες», έγραψε, «αλλά είναι ένας εξαιρετικός πιανίστας».
Παρόλα αυτά, όσο ευτυχής κι αν ήταν που είδε το Νόμπελ να πηγαίνει στον Modiano, η Savigneau έγραψε ότι ήταν «αγανακτισμένη, όπως πάντα, που τους είδε να ξεχνάνε τον Roth». Δίκαιο θα ήταν να πούμε ότι δεν είναι και η μόνη. Συγχαρητήρια στον Patrick Modiano, και στους μεταφραστές που σύντομα θα μπορούν να απασχολούνται επικερδώς μεταφράζοντας πολλά από τα έργα του στα αγγλικά. Αλλά, όπως λεέι και το ρητό στο Newark (Σ.τ.Μ. η πόλη καταγωγής του Philip Roth, στο New Jersey), του χρόνου στη Στοκχόλμη.
(μετάφραση: Εύα Πλιάκου)
