#OscarsSoWhite είναι ένα από τα πρόσφατα most trending hashtags, που δημιουργήθηκε μετά την ανακοίνωση των υποψηφιοτήτων για τη φετινή 88η απονομή των βραβείων Όσκαρ. Ο λόγος είναι ότι για δεύτερη συνεχή χρονιά κανένας μαύρος ηθοποιός (όπως επίσης και κανένας ασιάτης ή νοτιαμερικανός) δεν είναι υποψήφιος σε καμία κατηγορία, γεγονός που προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις και τοποθετήσεις πολλών μαύρων ηθοποιών που έλαβαν πρόσκληση για τη φετινή απονομή, δηλώνοντας δημόσια ότι δεν πρόκειται να παρευρεθούν την Κυριακή σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
Μεγάλη η κουβέντα που ξεκίνησε, όπως ήταν αναμενόμενο. Βαρυσήμαντες δηλώσεις διασήμων για την αμερικανική βιομηχανία κινηματογράφου και το ρατσισμό, αλληλεγγύη από τους καλλιτεχνικούς κύκλους, ανούσιες και σπασμωδικές αντιδράσεις από την Ακαδημία, άρθρα με κοινωνικές και πολιτικές αναλύσεις, ατέρμονες συζητήσεις στις παρέες και στο τέλος να την «πληρώνει» ο Λίο (aka Leonardo di Caprio). Αν υπήρχε κάποια αξιόλογη ερμηνεία, τότε θα συμπεριλαμβανόταν στις υποψηφιότητες, είπαν πολλοί.
Λίγο πιο ψύχραιμα ανέτρεξα στην ιστορία του θεσμού, για να δω την πορεία των μαύρων ηθοποιών στο χρόνο. Η πρώτη μαύρη γυναίκα που ήταν υποψήφια για Όσκαρ (β’ γυναικείου ρόλου) και τελικά το κέρδισε ήταν η Hattie McDaniel για το ρόλο της στο Όσα παίρνει ο άνεμος το 1939. Όμως, το Όσκαρ α’ γυναικείου ρόλου απονεμήθηκε πρώτη φορά σε μαύρη γυναίκα ηθοποιό μόλις το 2001 στη Halle Berry για την ερμηνεία της στο Monster’s Ball , ενώ μεσολάβησαν κι άλλες υποψηφιότητες για πολύ καλές ερμηνείες. Στην κατηγορία των ανδρικών ρόλων, πρώτο Όσκαρ (και μάλιστα α’ ανδρικού ρόλου) σε μαύρο ηθοποιό καταγράφεται αυτό στον Sidney Poitier για την ερμηνεία του στην ταινία Lilies of the field το 1963, ενώ ο Denzel Washington (ιδιαίτερη η συμπάθειά μου, γι’ αυτό κ η αναφορά) έχει κερδίσει δυο φορές.
Συνολικά 15 φορές ο Θείος Όσκαρ έχει απονεμηθεί σε μαύρους ηθοποιούς στα 88 πλέον χρόνια του ομώνυμου θεσμού κινηματογραφικών βραβείων. Πολλές; Λίγες; Σημασία έχουν τελικά οι αριθμοί, οι στατιστικές και οι πιθανότητες; Ή η ποιότητα του κινηματογράφου και των ταινιών που παράγονται και βλέπουμε; Και αν προφανώς η απάντηση στο τελευταίο ερώτημα είναι καταφατική, τότε γιατί αναζητούμε αυτή την ποιότητα στον αμερικάνικο (χολιγουντιανής κουλτούρας) κινηματογράφο και την επιβράβευσή της στα Όσκαρ;
Μάλλον έχουμε υπερεκτιμήσει το θεσμό, όσο δε θα έπρεπε. Ακόμα κι αν συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε σε αριθμούς, καταλήγουμε σε νέο άτοπο. Στην εποχή που ο μισός πλανήτης γυρίζει ταινίες και ο άλλος μισός παίζει σε αυτές είτε εν γνώσει του είτε όχι, δεν είναι λογικό να είναι μόνο 5 οι καλύτερες ταινίες που έχουν γυριστεί σε μια χρονιά. Δε θέλω να υποτιμήσω το θεσμό με αυτή τη σκέψη, τον οποίο βέβαια ποτέ δεν εκτίμησα ιδιαίτερα, αλλά προσπαθώ να τον τοποθετήσω σε αυτό που λέμε «κινηματογραφική κουλτούρα» και δε νομίζω ότι χωράει κάπου.
Ασφαλώς και έχουν βραβευτεί εξαιρετικές ταινίες κατά καιρούς, όπως και ερμηνείες, αλλά η μη υποψηφιότητα ή η μη βράβευση δε σημαίνει κατ’ ανάγκη κάτι πέρα από το γεγονός αυτό καθεαυτό. Τη σκέψη αυτή ενισχύει το γεγονός ότι
ταινίες όπως το «Citizen Kane», το «Saving Private Ryan» και το «The pianist» ενώ είχαν προταθεί για Όσκαρ καλύτερης ταινίας, τελικά το έχασαν από την «Κοιλάδα της Κατάρας», το «Shakespeare in love» και το «Chicago» αντίστοιχα.
Λίγα χρόνια μετά, το 2010, το «The Hurt Locker», (αντι)πολεμική ταινία που διαδραματίζεται στο Ιράκ, σαρώνει κυριολεκτικά τα βραβεία και ξεσηκώνει κοινό και κριτικούς, αποσπώντας την προσοχή από το γεγονός ότι η ίδια η Αμερική έκανε τον πόλεμο στο Ιράκ και προωθώντας την ιδέα της ειρήνης μέσα από τις επιλογές των ταινιών που βραβεύονται. Πλέον προφανές ποια κινηματογραφική κουλτούρα και πολιτικοποίηση προωθεί η Ακαδημία ανά τις δεκαετίες.
Πολλοί μαύροι ηθοποιοί δήλωσαν φέτος ότι δε θα παρευρεθούν στην 88η απονομή σε ένδειξη διαμαρτυρίας, επειδή κανένας μαύρος ηθοποιός δεν είναι υποψήφιος για δεύτερη συνεχή χρονιά σε καμία κατηγορία. Επομένως, γι’ αυτούς σημαίνει κάτι παραπάνω, από εμένα που απαξιώνω το θεσμό και από εσένα που ίσως θεωρείς πως αν υπήρχε κάποια αξιόλογη ερμηνεία, θα είχε προταθεί.
Πλέον πρόκειται περισσότερο για ένα θεσμό κοινωνικής αναγνώρισης παρά καλλιτεχνικής καταξίωσης. Και μια φυλετική ομάδα που έχει διωχθεί και περιθωριοποιηθεί συστηματικά αποτιμά διαφορετικά την έννοια της κοινωνικής αναγνώρισης που μπορεί να εκφράζεται είτε σαν πρόσκληση σε μια απονομή είτε σαν υποψηφιότητα είτε σαν απονομή βραβείου. Προσωπικά δεν προβληματίστηκα ιδιαίτερα αν συμφωνώ ή διαφωνώ με το να μην παρευρεθούν στην τελετή. Αυτό που είναι το πιο ανησυχητικό όλων είναι ότι το έτος 2016 έχει προκύψει ένα ακόμα ζήτημα ρατσισμού και εξακολουθούμε να περιθωριοποιούμε και να περιθωριοποιούμαστε.
Ηθελημένα ή ενδόμυχα στερεοτυπικά η αντιμετώπιση των μαύρων ή γενικά των φυλετικών ομάδων που διαφέρουν από τη δική μας στο δρόμο, στο λεωφορείο, στη γειτονιά δεν είναι εντελώς απενοχοποιημένη και ισότιμη. Δεν ξέρω τι θα έκαναν οι άνθρωποι που παρατηρώ γύρω μου αν έβλεπαν το Morgan Freeman ή το Barack Obama να κάθεται δίπλα τους στο λεωφορείο. Ίσως όμως να μην τους αναγνώριζαν κ αυτούς και να τους κοιτούσαν το ίδιο απαξιωτικά. Δεν έχουν άδικο να αισθάνονται έτσι οι ηθοποιοί που ανέδειξαν αυτή τη φορά το ζήτημα, αλλά είναι πολύς ο δρόμος που πρέπει να διανυθεί και δεν ξέρω αν περνά μέσα από το Dolby Theatre.
#OscarsSoWhite λοιπόν και το Όσκαρ στο Λίο!
