Το πορτρετο του Οscar Wilde: H παιδικότητα ενός σπινθηροβόλου πνεύματος.

Αυτή η γοητευτική όσο και πολύπλοκη προσωπικότητα έζησε τη ζωή της σπαταλώντας όλη της την ενέργεια στην προσπάθεια της προσωπικής της καλοπέρασης. Ο Οscar Wilde ήταν ένας δανδής όσο ζούσε, το σύμβολο της αριστοκρατικής εξυπνάδας, και επίσης, η ασυμβίβαστη φυσιογνωμία του προκαλούσε φλύκταινες στους καθωσπρεπιστές της Βικτωριανής Αγγλίας. Βικτωριανή εποχή. Μια εποχή, που έχει μείνει στο χρόνο ως ένα αξιοθαύμαστο απομεινάρι της ψευδευλάβειας και του καθωσπρεπισμού, μια εποχή - φενάκη. Τότε, που ανάμεσα σε όλα τ' άλλα ο πουριτανισμός θεωρούταν ευπρέπεια και η εναντίωση, ύβρις. Ο Wilde, ως άλλος Σωκράτης¹ ανάμεσα σε τεμπέλικα άλογα, τσιμπούσε το νωχελικό άλογο (την Αγγλία του τότε) για να το κάνει να ξυπνήσει από τον πνευματικό λήθαργο που είχε πέσει. Τώρα που το σκέφτομαι, θα του άρεσε πολύ αυτή η παρομοίωση με το έργο του Σωκράτη. Αγαπούσε τόσο πολύ την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό, που η γραφή του, συνειδητά ή ασυνείδητα (δεν ξέρω, αλήθεια), πήρε την μεγαλοπρέπεια της ελληνικής στο τέλος. Το 1878 ήρθε και στην Ελλάδα σαν ερωτευμένος ταξιδιώτης του τόπου.  Αυτός ο κορυφαίος ποιητής (γιατί αναμφίβολα είναι ποίηση η υψηλή δημιουργία) πλήρωσε το κόστος της ειλικρίνειάς του αργότερα, κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, με φυλάκιση ως ένοχος για σοδομισμό και διαφθορέας των νέων. Περίεργο, αλλά αυτή κι αν είναι, τώρα που το σκέφτομαι, μια ακόμα σύμπτωση καταδίκης με τον Αθηναίο φιλόσοφο. 

 

Μέσα από τα κείμενά του καυτηρίαζε, φιλοσοφούσε, θεωρητικολογούσε, αμφισβητούσε, προβλημάτιζε, έτερπε με την ομορφιά του λόγου του και ξύπναγε συνειδήσεις μέσα από τους μοναδικούς και αποκαλυπτικούς του αφορισμούς. Στο Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ όπως και στο θεατρικό του έργο Η Σημασία του να είσαι σοβαρός αποκαλύπτεται η βαθύτητα των προβληματισμών του, καθώς και η ικανότητα που είχε να γράφει με τον πιό εξεζητημένο και στυλιζαρισμένο ρητορικό λόγο χωρίς να χάνει την ουσία του προβλήματος.

 

"Ο αναγνώστης καλείται να εγκαταλείψει τη βάναυση λογική και να επιστρατεύσει το χίουμορ του, αν επιθυμεί να απολαύσει το εκφραστικό σφρίγος και τη σοφία των αποφθεγμάτων του Όσκαρ Ουάιλντ-ενθυμούμενος πάντα τον διάσημο αφορισμό του Ουίλλιαμ Μπλέηκ: Αυτός που φιλάει το αστείο εν πτήσει ζεί στο ξημέρωμα της αιωνιότητας."²

 

 Τα λόγια του, που σκάνε σαν μεγαλειώδη πυροτεχνήματα, ξυπνούν τις κοιμισμένες αισθήσεις μέσα από την μεγαλοστομία τους. Πομπώδης και  μεγαλοπρεπής, το μεγάλο του ταλέντο ( που το ήξερε απ'την πρώτη στιγμή πως το είχε), στάθηκε από την αρχή κιόλας των πρώτων του βημάτων ο μεγάλος του εχθρός, η αιτία για να τον μισήσουν όσοι δεν μπορούσαν να τον φτάσουν, ή, έστω να τον μιμηθούν. Και ήταν πολλοί αυτοί. Αυτά, έως εδώ, είναι λίγο έως πολύ γνωστά. Ως τώρα όμως, δεν νομίζω πως έχω περιγράψει όλη την προσωπικότητά του. Γιατί αυτά τα πιό πάνω, ναί μέν αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της προσωπικότητας του Oscar Wilde, αλλά υπήρχε και ένα άλλο, στο οποίο δεν δίνεται συνήθως μεγάλη σημασία, και αυτό μάλλον επειδή δεν είναι τόσο προκλητικό. 

 

Ίσως με όλα αυτά να αποκομίσατε την άποψη πως ο Wilde δεν ήταν παρά μια ηχηρή ύπαρξη που προκαλούσε. Για πολύ καιρό πολλοί τον έβλεπαν έτσι. Αυτή όμως δεν είναι η αλήθεια. Γιατί ο άνθρωπος είναι μια πολύπλοκη ύπαρξη που έχει τα δικά του προσωπικά κρησφύγετα, καταφεύγοντας συχνά εκεί, παίρνοντας κουράγιο και  ψυχική  δύναμη. Και αυτό, για να αντέξει και να συνεχίσει το έργο του. Όλοι καταφεύγουμε αργά ή γρήγορα σε δυνατές συγκινήσεις μέσα στην καρδιά και τις αναμνήσεις μας. Μπορεί να είναι η μουσική, τα ταξίδια, οι παρέες, τα αθλήματα, το οτιδήποτε. Ο Wilde λοιπόν είχε ως δικό του καταφύγιο την παιδικότητά του. Πράγματι, ήταν ένας μεγάλος λογοτέχνης με παιδική καρδιά και ευαισθησίες. Αυτός ο εμπνευσμένος συγγραφέας, που:

 

"Ίσως να διέθετε την πληρέστερη κλασική παιδεία από όλες τις μεγάλες προσωπικότητες της αγγλο-ιρλανδικής παράδοσης ."³

 

έκρυβε με μεγάλη στοργή μέσα του ένα αξιαγάπητο μικρό παιδί. Ο λόγος που γράφω αυτό το κείμενο είναι πως ξαναδιάβασα μετά από πολύ καιρό τα παραμύθια του. Από τον εκδοτικό οίκο Γράμματα έχουν εκδοθεί όλα τα παραμύθια του στα ελληνικά, δηλαδή από τις δύο συλλογές που έβγαλε, The Happy Prince and Other Tales και Α House of Pomegranates. Θυμόμουν πως παλιά μου είχαν κάνει πολύ καλή εντύπωση, αλλα δεν θυμόμουν πως ήταν   τ ό σ ο   ό μ ο ρ φ α. Και θέλησα να μοιραστώ τις εντυπώσεις μου από αυτά.

 

Συνήθως όταν γίνεται λόγος για παραμύθια απ'τους μεγάλους, μια σκωπτικότητα είναι διάχυτη στη συζήτηση. Κατά κάποιον τρόπο θεωρούνται κατώτερα των διανοητικών δυνατοτήτων των σκεπτόμενων ανθρώπων, και γι'αυτό αντιμετωπίζονται με μία αδικαιολόγητη ελαφρότητα. Λέμε για τα ψέματα πως είναι "παραμύθια", και για τον ψεύτη πως είναι "παραμυθάς". Ενώ θα έπρεπε να αναλογιζόμαστε τη συμβολή των παραμυθιών στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των ανθρώπων, τα αντιλαμβανόμαστε επιδερμικά και απλοϊκά. Το οτι είναι απλά δεν σημαίνει πως είναι και απλοϊκά. Έχει μεγάλη διαφορά. Έλεγε ο Τόλκιν χαρακτηριστικά σε μία διάλεξή του για τα παραμύθια:

 

" Eίναι, λοιπόν, οι γονείς και οι κηδεμόνες εκείνοι που έχουν κατατάξει τα παραμύθια στα Juvenilia (παιδικές ενασχολήσεις).Και 

αυτό αποτελεί ένα μικρό δείγμα της παραποίησης των αξιών που συντελείται."⁴

 

Τα παραμύθια του Oscar Wilde δεν είναι τόσο για μικρά παιδιά, αλλά για παιδικές ψυχές, από οκτώ ως ογδόντα χρονών, όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο ίδιος. Μέσα από τις ιστορίες αυτές, όπως ο Εγωιστής Γίγαντας, ο Ψαράς και η ψυχή του και ο Πιστός φίλος βλέπουμε την περιπέτεια και το δράμα της ζωής, την χαρά και την απογοήτευση των προσδοκιών, καθώς και τον ανθρώπινο πόνο να ξεσπάει σαν παράπονο κατά των εκμεταλλευτών. Συχνά το τέλος δεν είναι ευχάριστο. Ή, μάλλον, είναι γλυκόπικρο, με τεράστιες μεταβολές και άδικες μεταπτώσεις. Εδώ ο άνθρωπος φτάνει στις αβύσσους της ψυχής του και λέει ένα θαρραλέο αινιγματικό τραγούδι. Δεν υπάρχει κάπου στο τέλος η φράση "Και ζήσανε αυτοί καλά, κι εμείς καλύτερα". Αυτά υπάρχουν σε άλλα παραμύθια. Εδώ συνήθως υπάρχει θάνατος στο τέλος. Η ζωή έχει θύματα. Βλέπουμε όμως πως αυτά τα θύματα υπερνικούν και πατούν κάτω τον Θάνατο μέσω ενός θαύματος.Της Αγάπης. Αυτή γίνεται το τελευταίο τραγούδι, μαζί με τη Συμπόνοια, την Κατανόηση και τον Οίκτο. Και ο ήρωας καταλαβαίνει την αξία της ζωής μέσω του πόνου, που όμως δεν τον καθηλώνει στον βούρκο της παραίτησης, αλλά αποζητά την αθανασία με το να δώσει την ευτυχία σε όσους αξίζουν να ζούν μαζί της.

 

 

Ο εγωϊστής γίγαντας είναι μια τόσο όμορφη ιστορία! Ήταν κάποτε ένας γίγαντας που είχε έναν τεράστιο κήπο έξω απ'το κάστρο του. Τα παιδιά ήθελαν να παίξουν σε αυτόν, καθώς ήταν ολάνθιστος και γεμάτος με όμορφα δέντρα και πουλάκια.Τα δέντρα καλούσαν τα παιδάκια:"Eλάτε να παίξετε μαζί μας χαρούμενα παιδάκια!". Ο γίγαντας όμως τα έδιωχνε άγρια γιατί δεν ήθελε κανείς να πατάει χωρίς την άδειά του εκεί, και έχτισε ένα τείχος για να μην μπορούν να μπαίνουν. Έτσι όμως η άνοιξη δεν ήρθε στο κάστρο του, ο χειμώνας ρήμαζε με την αγριότητά του τον κήπο, και το χιόνι έριξε το βαρύ του πέπλο πάνω στα δέντρα και τα λουλούδια.Ο χειμώνας, ο άγριος άνεμος και το χαλάζι έλεγαν:"Θαυμάσιο μέρος. Να μείνουμε εδώ για πάντα!". Και μια μέρα απ'τις πολλές που αναρωτιόταν ο γίγαντας γιατί δεν ερχόταν επιτέλους η άνοιξη στον κήπο του, είδε να ανθίζουν και να χαίρονται τα δέντρα, και τα πουλιά να κελαηδούν καθώς τα παιδιά βρήκαν ένα μέρος κενό στη μάντρα που έχτισε ο γίγαντας και έπαιζαν κλεφτά στον κήπο. Μόνο σε μια γωνιά ήταν ακόμα χειμώνας, επειδή ένα παιδί ήταν πολύ μικροκαμωμένο και δεν μπορούσε να ανέβει πάνω στο δέντρο για να παίξει.  Όταν κατάλαβε ο γίγαντας τί συνέβη, είπε: "Tι εγωϊστής που ήμουν! Τώρα καταλαβαίνω γιατί δεν ερχόταν εδώ η Άνοιξη.Θα ανεβάσω το αγοράκι στο δέντρο κι έπειτα θα γκρεμίσω τη μάντρα, και ο κήπος μου θα μείνει για πάντα παιχνιδότοπος για τα παιδιά."Αυτός κατέβηκε στον κήπο αθόρυβα,και όταν είδαν τον γίγαντα να έρχεται, τα παιδιά έφυγαν τρέχοντας απ'το φόβο τους και τότε πήγε στο δέντρο με το μικρό παιδάκι,που έκλαιγε γοερά, το σήκωσε και το έβαλε να παίξει πάνω του.Αυτό τον αγκάλιασε και τον φίλησε. Τα παιδιά, βλέποντας τί έγινε, κατάλαβαν πως ο γίγαντας δεν ήταν πιά κακός και μπήκαν να παίξουν, φέρνοντας με τα βήματα τους την άνοιξη. Τότε ο γίγαντας πήρε ένα τεράστιο τσεκούρι και γκρέμισε τη μάντρα, λέγοντας πως είναι πλέον δικός τους ο κήπος για να τον χαίρονται.

Τα χρόνια πέρασαν και ο γίγαντας γερνούσε παίζοντας με τα παιδιά." Έχω πολλά όμορφα λουλούδια. Όμως τα παιδιά είναι τα πιό όμορφα λουλούδια." Δεν έβρισκε όμως μέσα σε όλα αυτά εκείνο το παιδάκι που ανέβασε τότε στο δέντρο και που το αγαπούσε πολύ επειδή τον είχε αγκαλιάσει και φιλήσει. Ρωτούσε συνεχώς τα παιδιά γιατί δεν ερχόταν, και αυτά του έλεγαν πως δεν ήξεραν ποιό είναι και πως έφυγε. "Πείτε του να έρθει να παίξει. Θέλω πολύ να το ξαναδώ ".Τα χρόνια όμως περνούσαν και αυτός γερνούσε χωρίς να δεί το παιδάκι. Και μια μέρα χειμωνιάτικη, έτσι όπως ήταν γερασμένος και αναπαυόταν στην πολυθρόνα μέσα στο κάστρο του, βλέπει με θαυμασμό πως σε μια γωνιά του κήπου είχε ανθίσει το δέντρο και πως χρύσιζε από τη λάμψη του ήλιου, μόνο του μέσα στο καταχείμωνο. Στη ρίζα του καθόταν το αγοράκι που είχε αγαπήσει. Γεμάτος χαρά κατέβηκε στον κήπο,και έφτασε γρήγορα κοντά του. 

Και όταν το έφτασε,το πρόσωπό του κοκκίνισε απ'την οργή και είπε:"Ποιός τόλμησε να σε πληγώσει;".Γιατί στις παλάμες των χεριών του παιδιού υπήρχαν τα σημάδια από δυο καρφιά, και σημάδια από δυο καρφιά είχαν και τα ποδαράκια του."Ποιός τόλμησε να σε πληγώσει;",φώναξε ο γίγαντας."Πές μου για να παρω το μεγάλο σπαθί μου και να τον σκοτώσω."

"Όχι!" απάντησε το παιδί "Γιατί αυτές είναι οι πληγές της αγάπης".

"Ποιός είσαι;" ρώτησε ο γίγαντας, και τον πλημμύρισε ένα αλλόκοτο δέος και γονάτισε μπροστά στο παιδάκι. Και το παιδάκι χαμογέλασε στο γίγαντα και του είπε :"Mε άφησες κάποτε να παίξω στον κήπο σου, απόψε θα 'ρθεις μαζί μου στο δικό μου κήπο, που είναι ο παράδεισος."

Κι όταν τα παιδιά έτρεξαν στον κήπο εκείνο το απόγευμα,βρήκαν το γίγαντα νεκρό κάτω απ'το δέντρο, σκεπασμένον ολόκληρο με κατάλευκα μπουμπούκια.

 

Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία του Εγωϊστή γίγαντα. Ο γίγαντας στο τέλος πεθαίνει μέσα στη γαλήνη της αγάπης. Γιατί το καλό που έκανε κάποτε του έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσει την ευτυχία. Αυτό το παραμύθι αφήνει μια γλυκόπικρη αίσθηση. Λυπάσαι μεν για τον θάνατο του καλού γίγαντα, αλλά ευχαριστιέσαι για τον τρόπο που βρήκε την αγάπη- και, δυστυχώς, και τον θάνατο. Τα παραμύθια αυτά ωστόσο δεν είναι απλοϊκά γραμμένες ιστορίες, αλλά αντιπροσωπευτικά λογοτεχνικά έργα της εμπνευσής του. Ορισμένες φορές θυμίζουν περισσότερο μυθιστόρημα παρά παραμύθι, όπως στην ιστορία Ο Ψαράς και η ψυχή του. Ο καλός φιλός του Oscar Wilde, Andre Gide , λογοτέχνης και νομπελίστας, έχει γράψει ένα βιβλίο - προσωπική βιογραφία για τον Όσκαρ Ουάιλντ. Ανάμεσα στις ανέκδοτες και καθημερινές όμορφες ιστορίες σχολιάζει τον τρόπο που έγραφε και σκεφτόταν ο Wilde, και για τα παραμύθια του σχολιάζει:

 

" Mέσα στα πιό χαριτωμένα παραμύθια του ανακατεύεται πάρα πολλή φιλολογία. Όσο κι αν είναι βέβαια χαρίεντα, νιώθει κανένας την κατεργασία. Η επιζήτηση του εξαιρετικού και του καλογραμμένου κρύβουν μέσα τους την ομορφιά της αρχικής συλλήψεως. Νιώθει κανένας, νιώθει διαρκώς, τα τρία στάδια της κατασκευής των: Tην αρχική ιδέα, βαθιά, ωραία και απλή, και με ασφαλή απήχηση. Αλλ' από 'δώ και πέρα τα χαρίσματά των σταματούν. Η ανάπτυξη των διαφόρων των μερών γίνεται με τρόπο πολύ προσποιητό, δεν αλληλοεφαρμόζονται καλά. Κι όταν κατόπιν ο Γουάιλντ εργάζεται τις φράσεις του και καταγίνεται όλο και να δώσει πιό ανάγλυφα και να κάνει χτυπητή την κύριαν εντύπωση, τα παραφορτώνει μ'ένα πλήθος περιττό μικροευρήματα, ευχάριστα είτε παράδοξα, όπου η συγκίνηση ωστόσο σταματάει, έτσι ώστε η λαμπράδα της μορφής, το φεγγοβόλο της επιφάνειας να κάνουν να χάνεται κι από τα μάτια κι από το μυαλό η κεντρική βαθύτατη συγκίνηση."⁵

 

Ίσως να ήταν κάπως υπερβολικός στην κριτική του ο Ζίντ, γιατί δεν είναι σε όλα τα παραμύθια έτσι. Αλλά μερικά είναι όντως ιδιαίτερα επεξεργασμένα.

 

Αυτή την παραμυθιτική στάση απέναντι στα φαινόμενα και τους ανθρώπους την έχει ο Wilde και σε άλλα έργα του.Αφού βίωσε την εξαθλίωση και τον πόνο, στο De Profundis, τις προσωπικές του εξομολογήσεις από τον καιρό που ήταν φυλακισμένος, βλέπουμε να σκέφτεται πολύ φιλοσοφημένα και ποιητικά για την ζωή, τα βασάνα, τον πόνο, τις δοκιμασίες και τον κόσμο. Γιατί, όπως λέει: 

 

"Οι φτωχοί άνθρωποι είναι πιό σοφοί, πιό συμπονετικοί, πιό ευγενικοί και πιό ευαίσθητοι από μας. Στα μάτια τα δικά τους, η φυλακή είναι μια τραγωδία στη ζωή του ανθρώπου, ένα χτύπημα της μοίρας, μια άτυχη στιγμή, κάτι που προκαλεί τη συμπάθεια των συνανθρώπων. Όταν μιλάνε για κάποιον κατάδικο, λένε απλώς πως "έχει μπλεξίματα". Χρησιμοποιούν πάντα αυτή τη φράση, που μέσα της κρύβει την τέλεια σοφία της αγάπης. Οι άνθρωποι του δικού μας κύκλου έχουν διαφορετική αντίληψη για το θέμα.Σύμφωνα με τα δικά τους πιστεύω, όποιος βρεθεί στη φυλακή βγαίνει αυτομάτως στο περιθώριο[...]Η παρουσία μας μιαίνει τις χαρές των άλλων. Δεν είμαστε ευπρόσδεκτοι όταν επιστρέφουμε στην κοινωνία. Δεν μας επιτρέπεται να αντικρύσουμε ξανά το φώς το φεγγαριού."⁶

 

Και κάπου αλλού διαβάζουμε :

 

"H θέση του Χριστού είναι αναμφίβολα ανάμεσα στους ποιητές. Η όλη του σύλληψη για την ανθρωπότητα γεννηθήκε απευθείας μέσα απ'τη φαντασία και μόνο με τη βοήθειά της μπορεί να γίνει κατανοητή. Ό,τι ήταν ο Θεός για τον πανθεϊστή ήταν ο άνθρωπος γι' αυτόν. Ήταν ο πρώτος που ένιωσε τις διαφορετικές φυλές σαν μια ενότητα."⁷

 

Γράφει ο Π. Κανελλόπουλος για τον Wilde:

 

"Aφού είχε πολύ αμαρτήσει, βαρύτατα αμαρτήσει και ως πνεύμα και ως ιδιωτικό άτομο, ο άνθρωπος αυτός, που δεν ήταν βέβαια ούτε αυτός μεγάλος, αφήκε τη φωνή του, την ώρα της τιμωρίας, να υψωθεί καθαρή μέσ' από τα βάθη της νικημένης αμαρτίας, de profundis. Ένας δυνατός αρτίστας με μια σπασμένη καρδιά και μ'έναν εκκεντρικό τύπο φανταχτερής εξυπνάδας, αποφάσισε να γίνει ένα πνεύμα καθολικό, φιλοσοφικό, θρησκευτικό. Ήταν, όμως, αργά, πολύ αργά. Και πέθανε- συμβολικός και ο θάνατος αυτός- τη στιγμή ακριβώς που χάραζε ο αιώνας."⁸