Ο καημένος ο Νικολό Μακιαβέλλι. Θεωρείται εδώ και τόσους αιώνες το κατακάθι της ανθρώπινης σκέψης. Ένα ύπουλο, σκοτεινό, δόλιο και προδοτικό πλάσμα, χωρίς ψυχή και αρετή. Όσοι υβριστικοί χαρακτηρισμοί κι αν επιστρατευθούν από τα λεξικά για να περιγράψουν το μίσος μερικών για τον Μακιαβέλλι, θα είναι ελλειπείς μπροστά στην καταφρόνια και την αηδία που αισθάνονται κάποιοι ακούγοντας το όνομά του. Το όνομά του είναι συνώνυμο της πολιτικής υπονόμευσης, της συνωμοτικής μηχανορραφίας, της κυνικής σκληρότητας. Και πολλά άλλα. Ο λεγόμενος "μακιαβελισμός".
Αν κάποιος ασχοληθεί πιό σοβαρά από την φήμη των χαρακτηρισμών, που τις περισσότερες φορές είναι γεννημένοι από την άγνοια, τον φόβο και τον φθόνο, και διαβάσει και στοχαστεί πάνω στις αποτιμήσεις του Μακιαβέλλι για την Πολιτική, την Ιστορία, την διακυβέρνηση και την Ψυχολογία την εξουσίας, θα δεί οτι μπροστά του στέκεται ένας απ'τους μεγαλύτερους θεωρητικούς γνώστες των ανθρωπίνων πραγμάτων. Δεν είναι μόνο "Ο Ηγεμόνας". Αυτό είναι το πασίγνωστο έργο που όλοι ξέρουν, και μέσα του αποθησαυρίζει τα ιστορικά συμβάντα της αρχαιότητας και της εποχής του, σχολιάζοντάς τα κατάλληλα για έναν εξουσιαστή (αλλά και εξουσιαζόμενο). Στο ίδιο ύψος απαιτήσεων, γνώσεων και αναλύσεων στέκουν οι "Διατριβές για τον Τίτο Λίβιο", το "Περί Πολέμου", "η Φλωρεντινή Ιστορία" και, για τον γράφοντα, "Η ζωή του Καστρούτσο Καστρακάνι από τη Λούκα"- έργο το οποίο δίνει ανάγλυφα την διήγηση της ζωής του ιστορικού προσώπου που βρίσκεται πλησιέστερα πρός το υπόδειγμα του "Ηγεμόνα".
Έχω την εντύπωση πως η εικόνα που σχηματίζουμε για τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι εν μέρει αποστερημένη απ΄την ζωτικότητα του περιβάλλοντος και της ζωής τους. Πολλές φορές σκεφτόμαστε με δυσκολία την καθημερινότητά τους, λές και αυτοί δεν ζούσαν στον κόσμο, αλλά κλεισμένοι μέσα σε έναν στενό χώρο που επαναλάμβαναν σχολαστικά και με ευλάβεια τις ίδιες κουραστικές κινήσεις. Σκεφτόμαστε πόσο βαρετή καθημερινότητα είχαν, και πώς οι συνθήκες στερούσαν κάθε δημιουργική ενασχόληση. Δεν μπορούμε να διανοηθούμε πώς θα περνούσε ευχάριστα τον χρόνο του ένας Φλωρεντινός του 16ου αιώνα.
Το βιβλίο του Νικολό Καππόνι "Μακιαβέλλι: Ποιός ήταν πραγματικά ο αμφιλεγόμενος συγγραφέας του Ηγεμόνα", που μεταφράστηκε στα ελληνικά τον Φεβρουάριο του 2014 από τις εκδόσεις Πατάκη, είναι ένα ωραίο, καλογραμμένο και αναλυτικό βιβλίο για την ζωή του Μακιαβέλλι. Η γλαφυρή διήγηση διατρέχει όλο το β' μισό του 15ου αιώνα και φτάνει μέχρι το β' μισό του 16ου. Η βαρύτητα δίνεται στην προσωπική πορεία του Μακιαβέλλι όχι μόνο στην πολιτική, αλλά γενικότερα στην κοινωνία, την οικογενειακή του ζωή και τη διπλωματική του πορεία. Ευτυχώς, λίγη είναι η έκταση που παίρνουν τα σχόλια του συγγραφέα για τα γνωστά έργα του φλωρεντινού στοχαστή. Ωστόσο, είναι σχόλια με παρατηρητικότητα και αποκαλυπτικότητα, εφ όσον ο λόγος βαρύνει όταν συγκρίνονται με την προσωπικότητα του συγγραφέα και τις περιστάσεις της ζωής του .
Ο Μακιαβέλλι ήταν ένας άνθρωπος με τις συνήθειες της εποχής. Του άρεσε να συνομιλεί με φίλους και γνωστούς για τα πολιτικά και τα ιστορικά ζητήματα, αλλά δεν έμενε μόνο εκεί. Η στερεότυπη φλωρεντινή ιδιοσυγκρασία του εκδηλωνόταν στους κύκλους του, το χιούμορ του ήταν καυστικό και έξυπνο, η ζωή του ψιλοάστατη και σκανδαλώδης. Γενικότερα όσον αφορά τα υπηρεσιακά του καθήκοντα ήταν ευσυνείδητος και εργατικός, ωστόσο στις αναφορές του προς την Φλωρεντία αμελής και ξεχασιάρης. Αυτό το τελευταίο του το είχαν επισημάνει οι φίλοι του, καθώς διέβλεπαν πως αυτή η αμέλεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί άνετα ως μομφή εναντίον του. Στα προσωπικά του, ναί μεν ήταν οικογενειάρχης και ενδιαφερόταν για την ανατροφή των παιδιών του, από την άλλη, δεν είχε κανένα πρόβλημα να απατά τη γυναίκα του με άλλες πιό ενδιαφέρουσες "κυρίες". Ήταν πολύ γνωστή η σχέση του με μια πόρνη ονόματι "La Riccia", που του στάθηκε στις δύσκολες ώρες μια υπομονετική συνοδοιπόρος.
Μέσα απ'το βιβλίο του Καππόνι ξεδιπλώνεται η ζωντανή φιγούρα ενός πραγματικού ανθρώπου: Όχι η μανία του αναγνώστη για να καταλάβει το "διαβολικό" μυαλό του συγγραφέα του "Ηγεμόνα", αλλά περισσότερο η κατανόηση για τις επιλογές και τις αστάθειες ενός χαρακτήρα που έγραψε τον "Αρχιδιάβολο Μπελφαγκόρ" και τον "Μανδραγόρα". Κείμενα δηλαδή με προσωπικές σκέψεις που καυτηριάζουν την κοινωνία και τις συνήθειές της, αυτοσαρκάζονται πάνω στην αδυναμία του Νικολό να τιθασεύσει τον γεροντοέρωτά του, και με μιά μεγάλη δόση αλήθειας ,που επειδή λέγεται φάτσα κάρτα επισύρει την μήνιν.
Είτε ιδιόρρυθμο ψώνιο είτε αποτυχημένος σε πολλές ενέργειές του, πάντοτε ο θρύλος θα συντηρεί την εικόνα που δεν του αξίζει. Ο Μακιαβέλλι θα παραμείνει ένα όνομα επονείδιστο και σκοτεινό, κι ας μην ξέρουν πολλά πράγματα για το έργο του ή την ζωή του αυτοί που τον σχολιάζουν. Ο διαβολικός Μακιαβέλλι, ο "Old Nick" που λένε οι Άγγλοι (αυτό είναι ένα παρατσούκλι του Διαβόλου). Τα στερεότυπα νικούν την πραγματικότητα και τη λογική γιατί λένε πολλά δίχως να χρειάζονται τεκμηρίωση. Ή είσαι υπέρ ή είσαι κατά. Ο Μακιαβέλλι ήταν πολλά πράγματα: Διπλωμάτης, ιστορικός, θεατρικός συγγραφέας, πολιτικός ουτοπιστής, επιτυχημένος, αποτυχημένος, γκομενιάρης, αυτάρεσκος, ιδιόρρυθμος, καλλιεργημένος, σκληρός πραγματιστής και ρομαντικός πατριώτης. Όχι όμως ένας διάβολος κρυμμένος στις εφτά κολάσεις.
Ενώ υπάρχουν πολλές διαφωτιστικές μελέτες στα Ελληνικά για τον τρόπο σκέψης του Νικολό, έλειπε ένα καλό βιβλίο για την βίο και την πολιτεία του. Ο Καππόνι νομίζω πως πετυχαίνει τον στόχο του: Έλκει χωρίς να σέρνει, γοητεύει χωρίς εμμονές, αναλύει χωρίς να κουράζει. Και, προπάντων, σκιαγραφεί λογοτεχνικά την προσωπογραφία του, χωρίς κουραστικές συνεχείς παραπομπές και μακρόσυρτες παρεμβολές. Όποιος επιθυμεί να διαβάσει ένα βιβλίο με ιστορικό υπόβαθρο, δραματικές μεταβολές και λογοτεχνικές περιγραφές, μπορεί να σκεφτεί σοβαρά την αγορά του.
