«Άκουσε προσεχτικά! Είσαι ο τελευταίος. Όλα τέλειωσαν. Η οργάνωση δεν υπάρχει πια. Είναι όλοι είτε νεκροί είτε στη φυλακή.»
Κάπως έτσι αρχίζει και τελειώνει η αριστουργηματική αντιαποικιοκρατική ταινία Η μάχη του Αλγερίου του Ιταλού Τζίλο Ποντεκόρβο, που αποτελεί σημείο αναφοράς για τον πολιτικό κινηματογράφο. Το ιταλοαλγερινής παραγωγής φιλμ αναφέρεται στην αλγερινή επανάσταση του 1954 κατά των Γάλλων αποικιοκρατών και είναι βασισμένο στο βιβλίο του Σααντί Γιασίφ Αναμνήσεις από τη μάχη του Αλγερίου.
Είναι ένα φιλμ ασπρόμαυρο, γυρισμένο σε φυσικό χώρο, στα στενοσόκακα της Κάσμπα (αλγερινό φρούριο). Το FLN (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) καλεί τους Αλγερινούς σε ξεσηκωμό, ενώ προβάλλονται πλάνα από το πολυσύχναστο κέντρο του Αλγερίου. Ο ανταρτοπόλεμος ξεκινά όταν το FLN σκοτώνει μερικούς αστυνομικούς. Ο αρχηγός της αστυνομίας, έπειτα, απαντά στην πράξη αυτή με μια βόμβα σε αραβική γειτονιά που την ταράσσει συθέμελα, αφήνοντας πίσω πλήθος νεκρών αμάχων. Τρεις γυναίκες καμικάζι του FLN τοποθετούν εκρηκτικά σε δύο καφέ και στα γραφεία της Air France, όπου βρίσκουν τον θάνατο εκατοντάδες Γάλλων. Διακόσιες χιλιάδες Γάλλοι στρατιώτες καταφτάνουν, ισοπεδώνοντας με τη δράση τους ολόκληρες αραβικές συνοικίες.
Η μάχη του Αλγερίου ανήκει στο είδος του ντοκιμαντέρ, καθώς ο Ποντεκόρβο χρησιμοποίησε ερασιτέχνες Άραβες ηθοποιούς και έναν μόνο επαγγελματία, τον Ζαν Μαρτίν, διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο τον κλασικό χαρακτήρα του φιλμ. Η ταινία ήταν απαγορευμένη στη Γαλλία μέχρι το 1971, αφού έριχνε φως στις βιαιότητες του γαλλικού στρατού.
Η επιβλητική μουσική του Έννιο Μορικόνε δένει αρμονικά με τις εικόνες του εξεγερμένου και εξοργισμένου πλήθους που διψά για ανεξαρτησία, με τα χαλασμάτα και τα νεκρά σώματα, παντρεύοντας τα στρατιωτικά εμβατήρια με την τζαζ του '50.
Ο Ποντεκόρβο συνηθίζει να χρησιμοποιεί στις ταινίες του τους φυσικούς χώρους των γεγονότων. Πρόκειται για μια ιστορία αληθινή, ιδωμένη από την πλευρά εξατομικευμένων ηρώων. Αν και η ματιά είναι υποκειμενική, η αντικειμενικότητα της ιστορίας δεν χάνεται, χωρίς, όμως, η αντικειμενικότητα αυτή να εμποδίζει τον Ποντεκόρβο να εκφράσει την άποψή του.
Έναν πόλεμο εξιστορεί η ταινία αυτή που ακόμα και στις μέρες μας δεν αφήνει την Γαλλία να ησυχάσει. Για τους Γάλλους η Αλγερία δεν ήταν μια οποιαδήποτε αποικία. Η παρουσία τους στη χώρα ήταν ιδιαιτέρως έντονη και οι συναισθηματικοί δεσμοί που είχαν αναπτυχθεί ισχυροί, θεωρούσαν την Αλγερία κομμάτι τους, συνέχεια του γαλλικού κράτους.
Αρκετοί γηγενείς είχαν αποκτήσει δικαιώματα ίσα με αυτά των Γάλλων πολιτών, όπως το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, ενώ η πολιτική ζωή της χώρας κάθε άλλο παρά ήρεμη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Από την άλλη πλευρά, οι διακρίσεις μεταξύ των κατοίκων είχαν έντονο ταξικό πρόσημο, στην ύπαιθρο οι Γάλλοι αυθαιρετούσαν έναντι των Αλγερινών και η αστυνομική επιτηρήση είχε πλέον καταστεί καθημερινότητα. Έως το 1945 ίσχυε για τον αραβικό και μουσουλμανικό πληθυσμό ο Κώδικας των ιθαγενών ο οποίος προέβλεπε σωματικές ποινές, εκτοπισμούς, καταναγκαστική εργασία κ.λπ.
Το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει τις αποικιακές δυνάμεις της Ευρώπης εξουθενωμένες και ανίκανες πια να διατηρήσουν τις αποικίες τους. Το αίτημα της αυτοδιάθεσης των λαών ριζοσπαστικοποιεί και παρασύρει τις αποικίες στον αγώνα προς την ανεξαρτησία.
Την 1η Νοεμβρίου 1954, το FLN (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) καλεί τον κόσμο σε ξεσηκωμό. Και ένας αιματηρός πόλεμος, και για τις δύο πλευρές, αρχίζει. Ένας πόλεμος μεταξύ αυτών που ζητούσαν την ανεξαρτησία της χώρας και μεταξύ εκείνων που πάλευαν για μια Αλγερία «γαλλική». Το αντάρτικο κίνημα ξεσπά και συνεχώς θεριεύει. Αρχικά, η κατάσταση αντιμετωπίστηκε με τη λήψη μέτρων αποκατάστασης της δημόσιας τάξης. Αργότερα, το 1956, τετρακόσιοι χιλιάδες Γάλλοι στρατιώτες φτάνουν στην Αλγερία, προσπαθώντας να καταπνίξουν την επανάσταση. Εκτεταμένη ήταν η χρήση από την πλευρά του γαλλικού στρατού βομβών τύπου ναπάλμ, τα βασανιστήρια και οι συλλήψεις Αλγερινών έδιναν κι έπαιρναν, ενώ η προπαγάνδα και η κατασκοπεία αποτελούσαν πια συνήθη πρακτική.
Η μάχη του Αλγερίου διεξήχθη υπό τις εντολές του στρατηγού Μασσύ. Ο γαλλικός στρατός στην προσπάθειά του να αποσπάσει πληροφορίες, προχώρησε σε εκτεταμένη χρήση βασανιστηρίων και σε άσκηση μαζικής ψυχολογικής βίας κατά του πληθυσμού της Αλγερίας. Σημαντικός αριθμός Γάλλων καταδίκαζε τις παραπάνω πρακτικές, ενώ ταυτόχρονα υπήρχαν ομάδες που τάσσονταν υπέρ της συμφωνίας με την Αλγερία και άλλες που υποστήριζαν ενεργά τους επαναστάτες.
Η Αλγερινή κοινή γνώμη ήταν αρκετά διχασμένη. Δεν ήταν λίγοι οι Αλγερινοί η οποίοι τάχθηκαν υπέρ μιας «γαλλικής» Αλγερίας. Ταυτόχρονα, τo κίνημα για την ανεξαρτησία δεν ήταν ενωμένο. Το FLN είχε αναπτύξει σχέσεις ανταγωνιστικές με το ΜΝΑ (Εθνικό Αλγερινό Κίνημα) το οποίο χαρακτήριζαν κοινωνικές και προοδευτικές απόψεις, ενώ οι Αλγερινοί Άραβες και οι Αλγερινοί Καβύλοι βρέθηκαν αντιμέτωποι.
Το 1958, ο Ντε Γκωλ αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της Γαλλίας και ψηφίζεται νέο σύνταγμα το οποίο προβλέπει υπερεξουσίες για τον Πρόεδρο της χώρας. Όταν ο Ντε Γκωλ άρχισε να τάσσεται σταδιακά υπέρ της αυτοδιάθεσης του λαού της Αλγερίας, βρέθηκε αντιμέτωπος με τους οργανωμένους Γάλλους εθνικιστές στην OAS (Οργάνωση Μυστικός Στρατός). Η ΟΑS αντιδρά με μια δυναμική εξέγερση στο Αλγέρι, αποπειράται τη διάπραξη πραξικοπήματος και προσπαθεί αποτυχημένα να δολοφονήσει τον Ντε Γκωλ.
Ο αιματηρός και εξαντλητικός αυτός πόλεμος λήγει με την υπογραφή των Συμφωνιών του Εβιάν με τις οποίες αναγνωρίζεται η Αλγερία ως ανεξάρτητο πλέον κράτος. Την 1η Ιουλίου 1962, ο αλγερινός λαός, ύστερα από χρόνια αγώνων, αποφασίζει με δημοψήφισμα την ανεξαρτησία του και την 3η Ιουλίου 1962, η χώρα αναγνωρίζεται επίσημα. Οι Γάλλοι της Αλγερίας («πιε-νουαρ») εξαναγκάζονται σε επαναπατρισμό ακολουθούμενοι από Άραβες που είχαν συνεργαστεί μαζί τους.
«Αν θέλουν ανεξαρτησία οι μπουνιούλ (ρατσιστικός χαρακτηρισμός για τους Αλγερινούς) να την αποκτήσουν, αλλά εκεί, στη χώρα τους. Να φύγουν από εδώ, να ξεβρομίσει ο τόπος». Ο μέσος Γάλλος δεν πίστευε τα όσα ακούγονταν για τις απάνθρωπες πολεμικές μεθόδους που χρησιμοποιούσε ο γαλλικός στρατός. Τους Αλγερινούς ο μέσος Γάλλος δεν τους ήθελε στη χώρα του, τους φοβόταν. Μόλις οι πιε-νουάρ και οι μπουνιούλ άρχισαν να κατακλύζουν τη Μασσαλία, την Τουλούζη, το Παρίσι, ο μέσος Γάλλος αισθάνθηκε απειλή, απειλή από μια κουλτούρα ξενική, διαφορετική, απειλή από μια ταυτότητα άλλη που δεν χωρούσε στην εθνική ταυτότητα του Γάλλου πολίτη.
Πηγές
''Η μάχη του Αλγερίου: κριτική του Βασίλη Ραφαηλίδη'', το Βήμα
''Η Μάχη του Αλγερίου'' (La Battaglia Di Algeri, 1966), Redflecteur, Arte Povera
''France remembers the Algerian War, 50 years on''
''France, the United States and the Algerian War'', Irwin M. Wall
''Στην Αλγερία συνεχίζονται οι σφαγές'', Ιστορικό Λεύκωμα 1962, Καθημερινή (1997)
''The Algerian War 1954-62'', Martin Windrow
''The Victory Without Laurels: The French Military Tragedy in Algeria (1954-1962)''
''Ο πόλεμος της Αλγερίας'', Άννα Καρακατσούλη, Καθημερινή
''Ο αγώνας της Αλγερίας για ανεξαρτησία'', TVXS
''Έγκλημα και μνήμη'', Ντιντιέ Ντενένξ, Πρόλογος, Ριχάρδος Σ. Σωμερίτης
