Όλοι μας ξέρουμε πώς είναι ένα τοξικό διαδικτυακό κείμενο. Το ίδιο προδίδει τον εαυτό του. Κάποιοι όροι, εκφράσεις και τοποθετήσεις μέσα του μας κινούν την υποψία για την εγκυρότητά του, θέτοντας αμέσως σε αμφισβήτηση το περιεχόμενό του. Κείμενα που δεν διασταυρώνουν τις πηγές τους, ή, ακόμα χειρότερα, μέσα σε ένα πλαίσιο προσωπικών σχολιασμών του ανώνυμου- πολλές φορές – συντάκτη του, παρερμηνεύουν και διαστρεβλώνουν υπαρκτές τοποθετήσεις άλλων. Τραβάνε απ’ τα μαλλιά τις δηλώσεις και το παρουσιάζουν ως“Aποκαλυπτικό!”, “Συγκλονιστικό! ”, “Απίστευτο!”. Μόνο και μόνο το γεγονός πως επικαλούνται - δηλαδή τι επικαλούνται, προϋποθέτουν - τον θαυμασμό του αναγνώστη από τόσο νωρίς, πριν καν ξεκινήσει η ανάγνωση, είναι αρκετό για να ενταχθεί στην κατηγορία των τοξικών.
Έπεσε τυχαία μπροστά μου ένα κείμενο για την Αρχαία Σπάρτη που έχει τον τίτλο «Αποκάλυψη! Να γιατί οι Σπαρτιάτες ήταν ανίκητοι!». Αν το αναζητήσουμε θα μας βγει από πολλά διαφορετικά σάιτ, πανομοιότυπο. Η ουσία του κειμένου είναι πως κάποιος Αμερικάνος επιστήμονας με το όνομα Lyle Borst έκανε έρευνες το 1961 στη Σπάρτη και πήρε δείγματα από αρχαιολόγους που, εξετάζοντάς τα, ανακάλυψε πως γινόταν ήδη απ’ το 650 π.Χ. παραγωγή ατσαλιού. Αυτό, σύμφωνα με το κείμενο, αποδεικνύει την ευκολία αντιμετώπισης των εχθρών των Σπαρτιατών, που με ευκολία, σαν να κόβουν βούτυρο, έκοβαν τις ασπίδες των Περσών και τους κομμάτιαζαν. Και το ατσάλι, σύμφωνα με το κείμενο, έκανε ανίκητους τους Σπαρτιάτες. Θα μπορούσε κάποιος να παρομοιάσει το ατσάλι με σημερινά δεδομένα σαν μια ατομική βόμβα. Αυτά ισχυρίζεται το κείμενο.
Κι όμως, η Σπάρτη έχασε πολλές φορές. Μερικές μάλιστα με εξευτελιστικό τρόπο. Τα όσα ισχυρίζεται το κείμενο περί “ανίκητης” Σπάρτης είναι παραμύθια. Από αυτά που λέμε και στο τέλος τα πιστεύουμε. Γιατί θέλουμε την νοσταλγία και το μεγαλείο που εμπεριέχουν. Οι Σπαρτιάτες δεν ήταν ανίκητοι έτσι όπως θέλει να μας πείσει το κείμενο με παραπληροφορίες. Ήταν κάτι άλλο όμως. Επίμονοι και φιλόδοξοι. Δεν το έβαζαν κάτω.
Ο Πελοποννησιακός πόλεμος είναι μια αλυσίδα ηττών για τους Λακεδαιμόνιους και τους Αθηναίους. Ωστόσο, αν σκεφτούμε πως ξέσπασε λοιμός στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του πολέμου, πέθανε το 1/3 του πληθυσμού της και ο εγκέφαλος πίσω από το όλο σχέδιο, ο Περικλής, που ήταν η κεφαλή της πολιτικής των Αθηνών, τότε μπορούμε να πούμε πως ήταν εξαιρετικά άτυχη. Ενώ η Σπάρτη δεν ήταν. Ίσα- ίσα που έκανε και συμμαχία με τον Πέρση βασιλιά κατά της Αθήνας. Οι Πέρσες χρηματοδοτούσαν συστηματικά τους Λακεδαιμόνιους κατά των Αθηναίων μόλις 60 χρόνια μετά τα Μηδικά. Αφάνταστη ανατροπή των ισορροπιών και των στάσεων. Αν οι Σπαρτιάτες είχαν αυτή την «ατομική βόμβα», πολύ απλά, γιατί δεν την πυροδότησαν; Τι περίμεναν; Τα όπλα δεν κερδίζουν από μόνα τους τους πολέμους. Από πίσω χρειάζεται η οργάνωση και η πειθαρχία. Ικανότητες που είχαν και με το παραπάνω οι Σπαρτιάτες. Είχαν την πιο πειθαρχημένη βαριά οπλιτική φάλαγγα στην Ελλάδα. Περιζήτητοι μισθοφόροι και σκληροτράχηλοι πολεμιστές. Μας το λέει και ο Ξενοφώντας στην Κύρου Ανάβαση.
Κατά τους Ελληνοπερσικούς πολέμους, ο εξόριστος βασιλιάς της Σπάρτης Δημάρατος είχε καταφύγει στον Ξέρξη, και, μιλώντας μεταξύ τους, στην ερώτηση του Ξέρξη πόσοι είναι αυτοί οι Σπαρτιάτες που έπιασαν κάτι στενά στις Θερμοπύλες, ο Δημάρατος του είπε πως δεν έχει σημασία πόσοι είναι, και του εξήγησε για ποιόν λόγο είναι οι καλύτεροι στη μάχη και γιατί θα πέσουν μέχρις ενός : « ἐλεύθεροι γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροι εἰσί: ἔπεστι γάρ σφι δεσπότης νόμος, τὸν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἢ οἱ σοὶ σε ». (Ηρόδοτος, Βιβλίο VII, 104).Αυτοί δηλαδή είναι και δεν είναι ελεύθεροι, γιατί έχουν ένα δεσπότη -αφέντη, τον Νόμο, τον οποίον τον τρέμουν πολύ περισσότερο απ’όσο τρέμουν οι δούλοι σου εσένα. Και νόμος των Λακεδαιμονίων σήμαινε τον ολοκληρωτικό αφανισμό και την αυτοθυσία -αλλά με αντάλλαγμα το αιώνιο κλέος! Η ιδέα του Νόμου του Λυκούργου δέσποζε, και όχι η υπεροχή του ατσαλιού.
Η μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. ήταν μια άνευ προηγουμένου ήττα για τους Σπαρτιάτες. Οι Θηβαίοι με τον Επαμεινώνδα εφάρμοσαν για πρώτη φορά την τακτική της λοξής φάλαγγας και σκότωσαν πολλούς Σπαρτιάτες,και ανάμεσα στους νεκρούς βρισκόταν ο βασιλιάς Κλεόμβροτος. Το ήθος της Σπάρτης όμως δεν φαίνεται τόσο σε αυτή την ήττα που επέβαλλε ο Επαμεινώνδας και αφάνισε για πάντα τη στρατιωτική της υπεροχή, αλλά στον τρόπο που δέχθηκαν οι Σπαρτιάτες το γεγονός: “O αγγελιοφόρος που έφερνε το μήνυμα της καταστροφής στη Λακεδαίμονα έφτασε εκεί την τελευταία μέρα των Γυμνοπαιδιών ( αθλητικοί αγώνες), την ώρα που ο χορός των ανδρών βρισκόταν στο θέατρο. Μ’ όλη την οδύνη, ωστόσο, που προκάλεσε στους εφόρους η είδηση της καταστροφής- οδύνη, νομίζω, αναπόφευκτη- δεν απομάκρυναν τον χορό, αλλά τον άφησαν να διαγωνιστεί. Ανακοίνωσαν βέβαια τα ονόματα των νεκρών στις οικογένειές τους, προειδοποίησαν όμως τις γυναίκες να μην σύρουν φωνή, παρά να υποφέρουν τον χαμό τους σιωπηλά. Την άλλη μέρα, όσοι είχαν χάσει συγγενείς τους θεάθηκαν να κυκλοφορούν στους δημόσιους χώρους λάμποντας από χαρά· από εκείνους, αντίθετα, που είχαν ειδοποιηθεί ότι οι δικοί τους ζούσαν, λίγοι φανερώθηκαν- και τούτοι όμως περιφέρονταν σκυθρωποί και ταπεινωμένοι”(Ξενοφώντος Ελληνικά,6, ΙV). Αυτά μας παραδίδει ο Ξενοφώντας, την συνεπή στάση των ανθρώπων που είχαν γαλουχηθεί στην ιδέα του ένδοξου θανάτου στη μάχη, την υπεράσπιση του πολιτεύματος της Σπάρτης και την ενδεχόμενη ηρωοποίηση, την υπέρτατη διάκριση του πολεμιστή. Η Σπάρτη συνειδητά καλλιεργούσε μια εικόνα απομονωμένου κόσμου, αγνώστου, μυστηριώδους και σκληροτράχηλου. Η ξενηλασία απαγόρευε στους ξένους να μένουν για πολύ στη Σπάρτη για να μη μάθουν τα μυστικά της αγωγής τους, όπως επίσης απαγορευόταν στους Σπαρτιάτες να φεύγουν από την πόλη για να μην διαφθαρούν από τις συνήθειες ξένων (Πλούταρχος, Βίος Λυκούργου,27).
Όπως λέγαμε πιο πάνω, οι Σπαρτιάτες έχασαν πολλές φορές σε μάχες, και το ατσάλι, οι ασπίδες, η γυμναστική, όλα αυτά από μόνα τους δεν κερδίζουν τις μάχες ούτε διαμορφώνουν την τροπή των πραγμάτων. Σε έναν διάλογο, ο Σωκράτης λέει πώς συμπεριφέρονται αυτοί που θέλουν να μιμηθούν τους Σπαρτιάτες: “ Kάποιοι κατακόβουν τα αφτιά τους, ζώνονται με λουριά, επιδίδονται στη γυμναστική και φορούν κοντά πανωφόρια, επειδή νομίζουν ότι τάχα με αυτά οι Λακεδαιμόνιοι υπερτερούν ανάμεσα στους Έλληνες. ”(Πλάτων, Πρωταγόρας, 28).Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα.Παρακάτω λέει πως η αγωγή διαμορφώνει τον χαρακτήρα και το ήθος, και τα μπιχλιμπίδια δεν έχουν καμια αξία.
Μια άλλη βαριά ήττα ήταν αυτή στη μάχη της Μεγαλόπολης το 331 π.Χ.. Εκεί δοκιμάστηκαν οι μακεδονικές σάρισες με την οπλιτική φάλαγγα των Σπαρτιατών. Ο Άγις Γ’ έπεσε στο πεδίο : “ἀγωνισάμενος γὰρ λαμπρῶς καὶ πολλοῖς τραύμασιν ἐναντίοις περιπεσὼν ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν εἰς τὴν Σπάρτην ἀπεκομίζετο” (Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη, 17,63). Σε κάθε περίπτωση, οι βασιλείς πέφτουν μαχόμενοι και αποφασισμένοι να μην υποχωρήσουν. Στην συγκεκριμένη, οι μεγάλες σάρισες, η πυκνή διάταξη και η αριθμητική υπεροχή των Μακεδόνων κατάφερε μετά από ώρα να διασπάσει τους βαριά φορτωμένους Σπαρτιάτες που δεν είχαν όμως μακριά δόρατα για να βάλουν από κάποια απόσταση τους εχθρούς. Και έτσι θερίστηκαν.
Ήττες φοβερές, που δεν θέλουμε να τις μαθαίνουμε γιατί δεν κολακεύουν τη φανταστική εικόνα των αήττητων Σπαρτιατών. Συνδρόματα μεγαλομανίας και αγωνιστικότητας, που κατά την γνώμη μου φτάνουν σε νοσηρό επίπεδο απ’ τη στιγμή που δεν τους αναγνωρίζουμε το δικαίωμα στην ήττα. Δεν τους το συγχωρούμε. ΣτηΣελλασία το 222 π.Χ. δόθηκε η αποφασιστική μάχη για την ελευθερία της ίδιας της Σπάρτης. Οι συνασπισμένοι Αχαιοί και Μακεδόνες, μαζί με Γαλάτες και Ιλλυριούς μισθοφόρους βάδιζαν κατά της Σπάρτης και του βασιλιά της Κλεομένη Γ’. Σε αυτή τη φοβερή μάχη – την φοβερότερη απ’ όλες – οι Σπαρτιάτες, αν και γενναιότατα μαχόμενοι, ηττήθηκαν απ’ το πλήθος των αντιπάλων, τις τακτικές πολέμου και την γεωμορφολογία του τόπου. Για πρώτη φορά μπήκε ξένος στρατός στην καρδιά της Σπάρτης. Ο βασιλιάς Κλεομένης κατάφερε να γλιτώσει και έφυγε την επομένη για την Αλεξάνδρεια (Πολύβιος, Ιστορίαι, Β’,65-70). Εκεί σκόπευε να μαζέψει στρατό σύντομα για να νικήσει και να πάρει πίσω την Σπάρτη. Έτσι τελειώνει ουσιαστικά η αυτονομία και η δύναμή της.
Δε θα κλάψουμε για τη Σπάρτη, γιατί αυτή ποτέ δεν έκλαψε για τους πληθυσμούς που υπέτασσε και καταπίεζε. Δεν κατείχε ατομικές βόμβες, ούτε κάτι αντίστοιχο. Οι υπόλοιποι Έλληνες είχαν άραγε ατσάλι, και αν ναι, ήταν καλύτερης ποιότητας και γι’ αυτό νικούσαν; Από αυτό κρινόταν νίκη ή ήττα; Τι να πεί κανείς… Η Σπάρτη είχε ηθικό, πείσμα και αποφασιστικότητα. Αυτό πρέπει να κρατήσουμε για τους Σπαρτιάτες. Ακόμα κι όταν έχαναν.
