Την προηγούμενη εβδομάδα περάσαμε 4 ώρες στην Στέγη, παρακολουθώντας τα πολύπλευρα δρώμενα του Open Day που τα τελευταία χρόνια έχει γίνει παράδοση, επικεντρώνοντας σε συνθέτες του 20ου αιώνα – η ρετροσπεκτίβα του πολυγραφότατου Stockhausen δεν θα μπορούσε να λείπει. Από τους κορυφαίους μετα-σειραϊκούς συνθέτες, ο Karlheinz Stockhausen προφήτεψε την επέλαση της ηλεκτρονικής μουσικής, χρησιμοποιώντας ένα πρωτοπόρο ηλεκτροακουστικό λεξιλόγιο. Μεγαλομανής, σαν τον συμπατριώτη του Wagner, πολλές φορές συνδύαζε τα έργα του με την δραματουργία. Ήταν πάντα υπέρμαχος της ''τέλειας'' θεωρίας του ολοκληρωτικού σειραϊσμού (κατά την οποία οι 12 νότες της χρωματικής κλίμακας όχι μόνο ακούγονται από μία φορά σε κάθε σειρά, αλλά επιπλέον έχουν ίδια διάρκεια, ηχόχρωμα και ένταση), συστηματοποιώντας και επεκτείνοντας τις ήδη υπάρχουσες ιδέες της Δεύτερης Σχολής της Βιέννης σαν άλλος Bach (που αντίστοιχα εξέλιξε την φόρμα της φούγκας). Η τελειομανία του οδήγησε πολλές φορές τους ερμηνευτές των έργων του να διαμαρτύρονται για τις παράλογες απαιτήσεις του. Οι αμφιλεγόμενες απόψεις του δεν σταματούν εδώ βέβαια καθώς είχε δηλώσει πως η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους ''είναι το μεγαλύτερο έργο τέχνης που έχει υπάρξει''. Πειραματίστηκε εκτενώς με την ακουστική και τα σεμινάρια που έδωσε στο Darmstadt επηρέασαν τους συνθέτες που εργάστηκαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνθέτες που εξέφρασαν φόβο, άγχη και γενικώς ανησυχίες που πριν τον 20ο αιώνα δεν απασχολούσαν τους μουσικούς.
Τα έργα που ακούσαμε: Europa Gruss No. 72 για πνευστά: τα χάλκινα κρατάνε τον ισοκράτη, αφήνοντας την μελωδία στα ξύλινα σαν το όμποε και το σαξόφωνο. Οι μουσικοί κάνουν ετεροχρονισμένες περιστροφές γύρω απ' τον εαυτό τους, ένα συχνό φαινόμενο στα έργα του Stockhausen (η ακουστική που λέγαμε πριν) σε ένα έργο που έχει να κάνει και με την χωρική διάσταση – ο συνθέτης οργανώνει, ανεξάρτητους μεταξύ τους, ηχητικούς όγκους (blocks) στον χώρο. Η αργή κίνηση του ωστικού κύματος από την πρωτόγονη ένταση στις πέμπτες των τρομπονιών είναι έξοχο παράδειγμα του τελευταίου. Klang 5. Stunden Harmonien για σόλο φλάουτο και In Freundschaft No 46 για βιολοντσέλο: Η φλαουτίστρια χρησιμοποιεί όλες τις προηγμένες τεχνικές του οργάνου (flattern, multiphonics και glissanto) σε ένα έργο που εκφράζει μια βαθειά αποξένωση που υπερτονίζεται από εκφραστικές παύσεις και κρότους παπουτσιών (η δραματουργία που λέγαμε πριν). Το κλειστοφοβικό κομμάτι για το τσέλο ξεκινάει σαν να έχει γραφτεί κατά τον ύστερο Γερμανικό Ρομαντισμό, αλλά οι γρήγορες αλλαγές δυναμικών (ανάμεσα σε έντονες αναπνοές) και η χρήση αρμονικών το μετατρέπουν σε μια διπολική, εγκεφαλική ερώτηση – πώς εκφράζεται αυτό που δεν κατανοείται? Απάντηση δεν πήραμε καθώς ο προσαγωγέας δεν λύθηκε ποτέ στην οργισμένη κορύφωση της coda. Aus den sieben Tagen No.26: επιστροφή στον αυθορμητισμό με found objects (τασάκια, πλαστικά ποτήρια, μίξερ, ηλεκτρική οδοντόβουρτσα, μέχρι και καρέκλες), πιάνο για 2 χέρια και ανορθόδοξη χρήση δοξαριού (σε φελιζόλ και πιατίνι) μεταξύ άλλων. Ο Σατανάς κατέλαβε τα όργανα των ερμηνευτών, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τα πάντα (Less is more) – τα ραδιοκύματα της κονσόλας δημιουργούν ένα απόκοσμο κλίμα. Tierkreis No. 41½: Βαρύτονος και άρπα κοιτάνε σε διαφορετικές κατευθύνσεις, με τον πρώτο να απαγγέλει κατά καιρούς και την δεύτερη να συνοδεύει πότε με ατονικά ξεσπάσματα και πότε σαν κρουστό. Kinntanz 10 ex 53 για τούμπα, κρουστά και συνθεσάϊζερ: βαθύ background απ' τα πλήκτρα, πρωτόγνωρη ενεργητικότητα της τούμπας και θορυβώδης επιβλητικότητα με το gong (τον συμβολισμό με το υψωμένο χέρι δεν τον έπιασα). Spiral No. 27 για ραδιόφωνο βραχέων κυμάτων: Είναι φανταστικό πώς το pc του σολίστα μας μεταφέρει στον υποθαλάσσιο(;) πνευματικό κόσμο της μετά θάνατον ζωής – ρομποτικά παιχνίδια εφάμιλλα με αυτά του Merzbow συμμετέχουν στο ηλεκτρονικό soundtrack ενός χαλασμένου κομπρεσέρ. It, Halt, Japan, Intensity: Το σύνολο 6daEXIt ακολουθεί τους διαισθητικούς αυτοσχεδιασμούς της Portsmouth Sinfonia και τις συνδυαστικές πρακτικές του fluxus – δεν είναι απαραίτητο να ξέρεις μουσική για να παίξεις μαζί τους. Οι παρτιτούρες είναι στημένες στο αναλόγιο του μαέστρου, ακόμα κι αν αυτός δεν υπάρχει. Καί εδώ τυχαία μαγειρικά σκεύη, αναποδογυρισμένα πιατίνια και καλώδια ήχου συνθέτουν μια αλλόκοτη εκτέλεση στα όρια του performance, που συμπληρώνεται από soundscapes, ένα πομπώδες κόρνο και ένα κοντραμπάσο που δεν έχει καμία διάθεση να κρατήσει τον ρυθμό. Μέσα απ' την δική τους οπτική, τα μέλη του συνόλου διασκευάζουν Stockhausen ή απλά διασκευάζουν την διαδραστικότητα των μυαλών τους. Hymnen No. 22: Όταν συνηθήσει το μάτι στο σκοτάδι βλέπεις τα φώτα της άδειας μεγάλης σκηνής να φωτίζουν το απόλυτο τίποτα. Ή μήπως φωτίζουν τον ήχο; Οι καρέκλες περιμετρικά της σκηνής σε καλούν να επιλέξεις πού θα κάτσεις, για να ελέγξεις μία ακόμα φορά την διαφορετική ακουστική από τα 4 τεράστια ηχεία. Αποκλειστικά ηλεκτρονικό αυτό το έργο, αναδεικνύει την στιγμιαία φόρμα εξωκοσμικών εμπειριών. Ένας κομματιασμένος διαλογισμός που προκαλεί εξουθενωτική σύγχυση. Ζαλίζεσαι, παραπατάς και ανεβαίνουν οι παλμοί σου από την δύναμη του ήχου, μέχρι που ακούς μια fast-forward Carmen ανάμεσα στις περίπλοκες χρονικές δομές και τους στοιχειωμένους ψαλμούς. Τόσο το συγκεκριμένο περιβάλλον, όσο και η συγκεκριμένη σύνθεση προσφέρουν άπλετη τροφή για σκέψη. Άλλωστε το διαστημόπλοιο είναι έτοιμο να φύγει. Μέσα στο ασανσέρ ακουγόταν το Licht-Ruf No.67.
Αντί επιλόγου παραθέτω ένα quote του συνθέτη που νομίζω πως έχει μεγάλη σημασία για τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό: "Ένας ήχος που προκύπτει από έναν συγκεκριμένο τρόπο δόμησης δεν έχει εφαρμογή εκτός της συγκεκριμένης σύνθεσης για την οποία προορίζεται. Για αυτό τον λόγο, το ίδιο ''προετοιμασμένο'' στοιχείο , ο ίδιος ήχος ή το ίδιο ''αντικείμενο'' δεν μπορούν ποτέ να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικές συνθέσεις και όλοι οι ήχοι που έχουν δημιουργηθεί σύμφωνα με το δομικό πρότυπο μιας σύνθεσης καταστρέφονται μόλις η σύνθεση ολοκληρωθεί".
*Οι φωτογραφίες είναι του Κωσταντίνου Τσακμάζ, άλλες δουλειές του οποίου υπάρχουν εδώ.
