Στην άκρη του βατήρα - Συνέντευξη με την Μαρία Γοργία

*κείμενο-ερωτήσεις: Εύη Νούλα

**φωτογραφίες: Γιάννης Μισουρίδης
Το Μπαγκλαντές αυτόν τον καιρό φιλοξενεί μια παράσταση κάπως επικίνδυνη. Η Ομάδα Χορού Αμάλγαμα μας μεταφέρει όλους στην άκρη του βατήρα, εκεί όπου όλα αμφισβητούνται και που η αναμέτρηση με τον εαυτό μας είναι αναπόφευκτη.

https://www.youtube.com/watch?v=Rh-YPUlMC5M

Το έργο περιστρέφεται γύρω από το υπαρξιακό μπλοκάρισμα που βιώνει η σημερινή γυναίκα και ευρύτερα ο σημερινός άνθρωπος, ο οποίος ζώντας, αποφασίζοντας, αλληλεπιδρώντας σε μια κοινωνία ταυτόχρονα ατομοκεντρική και μαζοποιημένη φτάνει συχνά σε ενα αδιέξοδο.

Έτσι όταν τα ερωτήματα συσσωρεύονται και όταν τα λόγια και οι πράξεις δεν εχουν αυτοκαθορισμένο σκοπό άρα ούτε και ουσία , αλλά είναι μια προσπάθεια ανταπόκρισης απλά σε αυτό που η κοινωνία θεωρεί ''καλό και σωστό'', τότε είναι που προκύπτει η σύγχυση. Σε εκείνο ακριβώς το σημείο που προσπαθούμε να νιώσουμε αληθινοί υιοθετώντας σταλμένα θέλω και υπακούοντας σε εξωτερικά πρέπει. Την ευθύνη δηλαδή για αυτή την σύγχυση την επωμίζεται τόσο η κοινωνία όσο και το άτομο καθώς οι προβληματικές αλληλοτροφοδοτούνται.

Θεωρώντας λοιπόν τις ανησυχίες του γυναικείου νου ως αφορμή για την πλοκή του έργου, ανακύπτει το ερώτημα κατά πόσο η γυναίκα απολαμβάνει την πραγματική της ελευθερία από τα κοινωνικά στερεότυπα μιας  πατριαρχικής κοινωνίας που ακόμει τείνει να την αντιμετωπίζει εργαλειακά και επιφανειακά.

Η Μαρία Γοργία, χορογράφος, εμπνεύστρια και σκηνοθέτρια της παράστασης μας απαντά:

“Σε αυτή σας την ερώτηση θα απαντήσω με τη φωνή του Μπαντιού που με εκφράζει απόλυτα, παρόλο που είναι η φωνή ενός άνδρα. Παραθέτω λοιπόν τα δικά του λόγια και το μόνο που έχω να προσθέσω ενημερωτικά και μόνο, είναι η τελευταία σκηνή στο έργο μου “Κρυμμένη στους ελαιώνες” (Φεστιβάλ Αθηνών 2012), όπου η σύγχρονη γυναίκα εμφανίζεται ως ένα πλάσμα με πολλά κεφάλια-μπαλόνια, (από τα οποία αργότερα αποκαλύπτονται φυσιογνωμίες γνωστών ελληνίδων του δημόσιου βίου του σήμερα), ένα καπιταλιστικό τέρας, που απλά έχει πάρει την εξουσία από τα ανδρικά χέρια. Λέει λοιπόν ο Μπαντιού:
"Όλη η φεμινιστική εξέγερση από το τέλος του 19ου αιώνα συμπυκνώνεται σ’ένα σημείο. Μια γυναίκα μπορεί και οφείλει να υπάρχει χωρίς να εξαρτάται από έναν άνδρα. Μια γυναίκα μπορεί και οφείλει να είναι ένα αυτόνομο ον και όχι το αποτέλεσμα της ανδρικής μεσολάβησης. Στον κόσμο που έρχεται και προετοιμάζεται, το κορίτσι μπορεί να αποφασίσει να είναι εργάτρια ή αγρότισσα, καθηγήτρια ή μηχανικός, αστυνόμος ή στρατιωτικός ή ακόμη και πρόεδρος της δημοκρατίας. Μπορεί να ζει με έναν άνδρα εκτός γάμου, να έχει έναν εραστή, πολλούς εραστές, κανένα εραστή, μπορεί να παντρευτεί και μετά να χωρίσει, μπορεί να ζει μόνη χωρίς να φέρει το βάναυσο, παραδοσιακό όνομα «γεροντοκόρη», μπορεί να έχει παιδιά χωρίς σύζυγο ή να έχει παιδιά με μια άλλη γυναίκα. Μπορεί να κάνει έκτρωση. Το καταραμένο όνομα «κορίτσι-μητέρα» εξαφανίζεται, τώρα λέγεται ανύπαντρη μητέρα, που τώρα ξεπεράστηκε από κάτι πιο ουδέτερο, τη μονογονεϊκή οικογένεια. Επιπλέον, μια μονογονεϊκή οικογένεια μπορεί να έχει τη μορφή ενός πατέρα με παιδιά, χωρίς καμιά γυναίκα. Και κανείς δεν μιλά πια για τον γιο-πατέρα, όπως θα μιλούσε για το κορίτσι-μητέρα. Και η φιγούρα της γεροντοκόρης μπορεί να γίνει τώρα εκείνη της ανεξάρτητης γυναίκας. Ναι, ναι, ξέρω, υπάρχουν ισχυρές αντιστάσεις σε όλα αυτά. Ακόμη δεν νικήθηκαν. Σε πολλά μέρη, ακόμη και σε ευρωπαϊκές χώρες, δημοκρατικές, δεν είναι παντού αποδεκτό. Μια μεγάλη πίεση εξασκείται σήμερα πάνω στη γυναίκα σε δυο κατευθύνσεις. Η πρώτη κατεύθυνση στοχεύει να ενώσει όλες τις γυναίκες, να θέσει τις γυναίκες κάτω από τη δύναμη του Ενός. Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά τη μητρότητα. Ο σύγχρονος καπιταλισμός ζητά από τις γυναίκες να πάρουν πάνω τους τη νέα μορφή του Ενός, δηλαδή του καταναλωτικού και ανταγωνιστικού ατομικισμού. Αυτός είναι και ο λόγος που υπάρχει σήμερα ένας φεμινισμός αστικός και κυριαρχικός. Αυτός ο φεμινισμός δεν διεκδικεί τη δημιουργία ενός άλλου κόσμου. Διεκδικεί την παράδοση του κόσμου όπως είναι στην εξουσία των γυναικών. Αυτός ο φεμινισμός απαιτεί οι γυναίκες να γίνουν δικαστές, στρατηγοί, τραπεζίτες, συνδικαλιστές, βουλευτές, υπουργοί και πρόεδροι. Ακόμη και για εκείνες –και θα είναι πολλές- που δεν θα είναι τίποτε από όλα αυτά, αυτή θα είναι η νόρμα της ισότητας των γυναικών και των κοινωνικών τους αξιών. Σε αυτή την κατεύθυνση οι γυναίκες θεωρούνται ένας εφεδρικός στρατός του καπιταλισμού που θριαμβεύει. Η σύγχρονη γυναίκα θα είναι το έμβλημα του νέου Ατομικισμού που οικοδομείται πάνω στα ερείπια του ονόματος του πατρός. Η γυναίκα –Ένα, ελεύθερη, σκληρή, αγωνίστρια, ζευγαρώνει αναζητώντας αμοιβαία πλεονεκτήματα. Ο έρως αποκτά τη μορφή συμβολαίου. Ο έρωτας είναι μια υπόθεση μεταξύ άλλων. Κατά βάθος, η ιδέα που τείνει να επιβάλει ο καπιταλισμός είναι ότι οι γυναίκες δεν μπορούν απλώς να κάνουν ό,τι και οι άνδρες, αλλά και ότι στις συνθήκες του καπιταλισμού μπορούν να το κάνουν καλύτερα από τους άνδρες." - Alain Badiou (αποσπάσματα από το λόγο του στο documantaire "Τόποι Ζωής Τόποι Ιδεών: Φεμινισμός")

Η διάγνωση , σ' αυτό το σημείο, είναι η εξής. Η γυναίκα ξεχνά να εισακουστεί. Η κοινωνία λειτουργεί όχι ως χώρος πειραματισμού για τον εαυτό της αλλά ως ένας κόλαφος για την νοητική και την ψυχική της απελευθέρωση. Zωσμένη από στερεότυπα που της υποδεικνύουν ένα ρόλο, οι επιλόγες της είναι μια διαστρεβλωμένη αποτύπωση των κοινωνικών επιταγών ή των ελευθεριών που υπηρετούν πιο ανώδυνα και φαινομενικά ισότιμα την αποτελεσματικότητα και την λαιμαργία του καπιταλισμού. Η γυναίκα , “στην άκρη του βατήρα”, ανησυχεί για το φαίνεσθαι , τρέφεται από τον ναρκισσισμό της και εγκλωβίζεται από το ανικανοποίητο.Το ατελές συναίσθημα συνειρμικά συνδέεται με μια πρόταση του Μπέκετ , από τον οποίο το έργο έχει έντονες επιρροές. Ο ίδιος, στο "Τέλος του παιχνιδιού”, γράφει πως "...το τέλος βρίσκεται μέσα στην αρχή και ωστόσο συνεχίζουμε”. Αυτή η εκδοχή για μένα φαίνεται κάπως πικρή και μοιρολατρική, αν όχι ντετερμινιστική. Η Μ. Γοργία μας δίνει την δική της εκδοχή πάνω σε αυτή σκέψη:

“Θα πρέπει να θυμηθούμε πως ο Μπέκετ έζησε και συμμετείχε ενεργά στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά έζησε και τις εμπειρίες του Άουσβιτς. Η τέχνη του θεωρείται μια από τις κλασσικές περιπτώσεις της Τέχνης μετά το Άουσβιτς. Υπάρχει μια έντονη επίδραση πάνω στον Μπέκετ του πολιτικού συμβάντος του Άουσβιτς, ως σημαίνον της κτηνωδίας του φασισμού και εθνικοσοσιαλισμού,και αυτό αντανακλάται στα έργα του έντονα. Ναι, υπάρχει η πικρία, η αποδοκιμασία, ο χλευασμός, το θραύσμα, το ημιτελές, το ανολοκλήρωτο, αλλά όλα αυτά εναντιώνονται στην “απόλυτη γνώση” του φασισμού και της περιόδου του 30-40 που με την τεχνογνωσία της και την άνθιση του καπιταλισμού δημιούργησαν έναν κυρίαρχο ορθολογισμό και μια αίσθηση κατοχής της “Απόλυτης Αλήθειας”. Βέβαια, “το τέλος βρίσκεται στην αρχή” είναι μια πρόταση που γεννιέται στην ανθρώπινη σκέψη πολλούς αιώνες πριν τον Μπέκετ. Για μένα, αυτή η σκέψη έχει κάτι αισιόδοξο, αλλά η έννοια της αισιοδοξίας βρίσκεται μόνο σε μια φιλοσοφική προσέγγιση και μέσα από μια διαδικασία θεωρητικοποίησης και συναισθηματικής αποφόρτισης.”

Μέσα σε αυτή την προσπάθεια προσδιορισμού της ύπαρξης που είναι ταυτόχρονα εύφορη αλλά και ατέρμονη άρα ποτέ ικανοποιητική, η τέχνη είναι ένας δρόμος για μια εσωτερική διείσδυση και την σωτηρία από την αφάνεια της προσωπικότητας. Στην παράσταση αυτή δίνεται ένα μικρό δείγμα αυτής της δυνατότητας. Ο θεατής δεν παρακολουθεί μόνο αλλά αρχίζει να εμπλέκεται. Δεν είναι αόρατος αλλά είναι μέρος ενεργό της παραστασης, των σκηνικών .Σαστίζει στο άγνωστο άγγιγμα διαπίστωνοντας ότι στο συνυπάρχειν ακροβατεί εξίσου αφού κατακλύζεται από μια φοβικότητα για τον παράξενο “άλλον” .
Η Μ. Γοργία από την πλευρά της δημιουργού σχολιάζει ως εξής:
“ Η διάδραση με το κοινό έχει σαφώς τα παραπάνω νοήματα ( να εντείνει το ενδιαφέρον αλλά και να ξεμπλοκάρει τον θεατή απέναντί στο άγνωστο άγγιγμα) αλλά για εμένα υπάρχει ακόμα ένα στοιχείο που είναι το κυριότερο και το πιο ενδιαφέρον: είναι η μαγεία της αμηχανίας του θεατή που θέλει να αναδείξει περισσότερο παρά τα παραπάνω στοιχεία.Η έκθεση του και η ενέργεια που παράγει αυτή η έκθεση. Είναι αυτό το περίεργο πάντρεμα του “φυσικού” με το επιτηδευμένο, της δουλεμένης performance με το prima vista performing ,αν θέλετε...”

To Αμάλγαμα έτσι, με μιά θαρραλέα παράσταση μας θέτει ερωτήματα ερεθιστικά και προβληματισμους κοινούς αλλά ταυτόχρονα που πραγματεύονται το αξιώτερο ζήτημα: την γυναικεία ολοκλήρωση ,την ανθρώπινη ενδελέχεια (εν + τέλος +έχω ).
Για καλή τύχη των εσωτερικά περιπλανώμενων – και όχι μόνο- η ομάδα σύμφωνα με την Μ. Γοργία σκοπεύει να συνεχίσει με το έργο “στην άκρη του βατήρα” με τουρνέ σε μέρη της Ελλάδας και στοχεύει να κάνει βήματα και προς το εξωτερικό. Στην Αθήνα οι παραστάσεις ήδη έχουν πάρει παράταση λόγω της μεγάλης ζήτησης και θα συνεχίσουν να παίζουν κάθε Τετάρτη και Παρασκευή από τις 18 Μαρτίου μέχρι τις 3 Απρίλη και μετά το Πάσχα πιθανως. Με τη νέα σεζόν το Αμάλγαμα θα ξεκινήσει πρόβες για το επόμενο του έργο, αλλά ακόμα τίποτα περισσότερο δεν μπορεί να πει επ'αυτού.

--------------------------------------

info: "στην άκρη του βατήρα", στον χώρο παραστατικών τεχνών Μπαγκλαντές. Τελευταίες παραστάσεις 25 & 28 Μαρτίου και 1 & 3 Απριλίου, ώρα έναρξης 21.15.

Σύλληψη - χορογραφία - σκηνοθεσία - σκηνογραφία: Μαρία Γοργία

Ερμηνεία: Σάνια Στριμπάκου

Συμμετέχει: Τίμος Ζέχας

Κείμενα: Σάμιουελ Μπέκετ, Χάινερ Μύλλερ, Μαρία Γοργία, Σάνια Στριμπάκου, Κωστής Σταφυλάκης

Βοηθός χορογράφου: Μυρτώ Δελημιχάλη

Επιμέλεια ήχου: Γιάννης Μισουρίδης

Φωτισμοί: Γιάννης Μισουρίδης

Φωτογραφία: Γιάννης Μισουρίδης