λίγες σκέψεις με αφορμή τις φωτογραφίες της έγκλειστης Β.Σταμάτη
Ήταν Ιούλιος του 1793 στη Γαλλία. Οι επαναστάτες εισήλθαν μανιωδώς στη βασιλική του Αγ. Διονυσίου βανδαλίζοντας το ναό και ξεθάβοντας τις σωρούς των βασιλιάδων, καρατομώντας τες και ρίχνοντάς τες σε λάκκους. Το τι ήθελαν να πετύχουν ήταν ξεκάθαρο. Μια συμβολική αποκαθήλωση -μετά την πραγματική - της απεχθούς, πλέον, μοναρχίας. Η μετα-επαναστατική Γαλλία (μέχρι την άνοδο του Ναπολέοντα) βρίθει από τέτοιες ιστορίες βίας και αγριότητας. Κατά την περίοδο της τρομοκρατίας εκτελέστηκαν και δολοφονήθηκαν περίπου 40.000 Γάλλοι. Το αιματηρό γαϊτανάκι εκκαθάρισης και εκδίκησης ξεκίνησε με την εκτέλεση αρχικά εχθρών του πολιτεύματος. Στη συνέχεια όμως οι εκτελέσεις απέκτησαν για το πλήθος συμβολικό χαρακτήρα, χαρακτήρα ιδεοληπτικής εκδίκησης και εκκαθάρισης του παρελθόντος και των συμβόλων του. Οι δίκες (τα λαϊκά δικαστήρια) ήσαν εικονικές. Λίγοι γλίτωσαν την γκιλοτίνα. Ούτε και ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος.
Ονόμαζε τον εαυτό του «Αθάνατο Νομοθέτη».
‘’Με όρους της Γαλλικής Επανάστασης, είχε ανάγκη μιας πανταχού παρούσας υπερβατικής πηγής αυθεντίας η οποία δεν μπορούσε να ταυτιστεί με τη γενική θέληση ούτε του Έθνους ούτε και της ίδιας της επανάστασης...’’
Homo sacer, Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή – Giorgio Agamben - εκδ. Scripta
Η μεταφυσική αυτή αντίληψη του ίδιου ήταν σε αντιδιαστολή με το κράτους Δικαίου και έπρεπε να οικοδομηθεί. Η "θεϊκή" νομιμοποίηση που του δόθηκε να αφανίσει οποιονδήποτε θεωρούσε αντίπαλο αντέστρεψε βάρβαρα το εκκρεμές της εξουσίας.
Η απόστασή μας φυσικά από τις εποχές εκείνες είναι πολύ μεγάλη. Έρχονται όμως στιγμές που ορισμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά αναβιώνουν ανατριχιαστικά. Η διαφθορά της εξουσίας και οι περίοδοι μεγάλων κρίσεων γεννούν κοινωνική οργή και δίψα για εκδίκηση. Μια δίψα που μπορεί να εξαργυρωθεί επικίνδυνα μέσω του λαϊκισμού και της αλλοίωσης ή προσαρμογής των θεσμών και μια οργή που συχνά γίνεται αφορμή για εκδικητικές συμπεριφορές και ακρότητες προς ικανοποίηση του κοινού περί δικαίου αισθήματος.
Και εάν η αδικία είχε κάποτε εδραιωθεί μέσα από τις πρακτικές των ισχυρών, όταν αυτοί πάψουν να εξουσιάζουν και βρεθούν πλέον στην θέση του καταδίκου, καραδοκεί ο κίνδυνος να δημιουργηθεί ένας αποσταθεροποιητικός φαύλος κύκλος μέσω της νομιμοποίησης της βαρβαρότητας. Η δικαιοσύνη οφείλει να κρατήσει τις αποστάσεις που αρμόζουν, να σωφρονίζει μέσω της τιμωρίας και της φυλάκισης και όχι να εκδικείται. Οφείλει να λειτουργεί με βάση τους νόμους και όχι το συναίσθημα. Ειδικά όταν πρόκειται για οικονομικά εγκλήματα, δηλαδή όχι για περιπτώσεις κατά τις οποίες ο εγκλεισμός κρίνεται απαραίτητος, η αντιμετώπιση πρέπει να είναι πολύ προσεκτική.
Ήρθε λοιπόν ο καιρός να συζητήσουμε σοβαρά τι σωφρονιστικό σύστημα θέλουμε, τι φυλακές θέλουμε και πώς πρέπει να δρα η Δικαιοσύνη.
Οι καιροί είναι επικίνδυνοι. Και σε πολλές περιπτώσεις η δικαιολογημένη οργή του κόσμου μετουσιώνεται σε ανθρωποφαγία. Μια ανθρωποφαγία που ξεκινά από την επιλογή της Δικαιοσύνης να δείχνει το πιο άγριο και αυστηρό της πρόσωπό προς τέρψιν του λαϊκού αίσθηματος. Μία ανθρωποφαγία μεσαιωνική με παραδειγματικές τιμωρίες. Μια ανθρωποφαγία που ενισχύει τα πιο άγρια και πρωτόγονα ένστικτα και μετατρέπει τον κρατούμενο σε homo sacer, παραδομένο στα λιοντάρια της αρένας και τις ιαχές του διψασμένου για αίμα πλήθους. Μια ανθρωποφαγία που συνήθως με πρόσχημα το περί δικαίου αίσθημα εξυπηρετεί πολιτικές σκοπιμότητες.
Έτσι δημιουργείται ο σύγχρονος homo sacer που μέσω της ηθικής και λιγότερο της φυσικής του εξόντωσης καταδικάζεται στην ανυπαρξία, στην αιώνια χλεύη και στον επειδικτικό αφορισμό από την κοινωνία.
Ο λαϊκισμός της πολιτικής και ο ευτέλεια των μέσων υποδαυλίζουν σταδιακά τη διαπόμπευση και την ανάγουν μέσω της ανεπίσημης νομιμοποίησής της σε αναγκαία συνθήκη.
Να θυμόμαστε όμως και να προσέχουμε... οι αρένες είναι μεγάλες και μας χωράνε όλους...
Πηγές
[1] http://mavcor.yale.edu/conversations/essays/revolutionary-exhumations-st-denis-1793
[2] Homo sacer, Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή – Giorgio Agamben - εκδ. Scripta
* Ο Θάνος Αγγέλης είναι σκηνοθέτης - παραγωγός και διευθυντής του διαδικτυακού περιοδικού τέχνης absurdum.gr.
