Δυο θηλιές στη Βικτώρια: τα όρια της δυτικής ψυχοθεραπείας

Όταν η παθογένεια αρχίζει καταφανώς να μοιράζει ευθύνες. Και οι ευθύνες αρχίζουν να βαραίνουν το ζυγό των πολιτικών επιλογών και όχι των εσωστρεφών συγκρούσεων. Όχι πολύ μακριά. Στη Βικτώρια, στη Νοταρά, στο λιμάνι του Πειραιά.

«Φυλακισμένος στο πλοίο, από το οποίο δεν υπάρχει διαφυγή, ο τρελός παραδίδεται στο ποτάμι με τα χιλιάδες χέρια, στη θάλασσα με τους χιλιάδες δρόμους, σε αυτή την απέραντη αβεβαιότητα, την εξωγενή στα πάντα. Είναι ένας φυλακισμένος στο ενδιάμεσο της ελευθερίας, του ανοίγματος των περασμάτων, δεμένος γερά στους ατέλειωτους δρόμους. Είναι ο κατεξοχήν Περαστικός, είναι ο ίδιος, ο φυλακισμένος του περάσματος. Και η γη στην οποία θα φτάσει είναι άγνωστη, όπως είναι, από τη στιγμή που θα αποβιβαστεί και η γη από την οποία έρχεται. Έχει την αλήθεια και την πατρίδα του μόνο σε αυτή την άγονη έκταση ανάμεσα σε δυο χώρες στις οποίες δε μπορεί να ανήκει». Μία γυναίκα πλησιάζει το παράθυρο για να πέσει. Δυο θηλιές αιωρούνται. Δύσπνοια, τρέμουλο ,εφιάλτες. Όχι πολύ μακριά. Στη Νοταρά, στη Βικτώρια, στο λιμάνι του Πειραιά.

Ενώ ο Φουκώ αναφερόταν στην κατασκευή της τρέλας από τον πολιτισμό, σε αυτόν τον τρομακτικό και παράλληλα τρομαγμένο σημαντικό Άλλο, που βαρυγκωμά στην Οδύσσεια ενός παραληρήματος μέχρις ότου βρει στεριά, η οπτική αυτή σήμερα έρχεται να αντιστραφεί. Οι πρόσφυγες, διωκόμενοι από στεριά και θάλασσα, χάνοντας παιδιά, όνειρα και κάθε δυνατή έννοια ασφάλειας, καταλήγουν στο απροσδιόριστο άγνωστο, σε έναν προορισμό, που απομακρύνεται όλο και παραπάνω από διπλούς φράχτες, φασιστικά χτυπήματα, καπνογόνα, αισχροκέρδεια, χλωρίνη στο ψωμί και εμπρησμό στα δυο τούβλα κάτω από τα οποία θα μπορούσαν να κοιμηθούν για ένα βράδυ.

Ενώ μετράμε ήδη τρεις απόπειρες αυτοκτονίας, πιθανώς και πολύ περισσοτέρων, σε συνδυασμό με την έντονη συμπτωματολογία της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες – προφανώς μετά από πόλεμο-, εκείνο που μου έρχεται στο μυαλό είναι η εικόνα ενός πατέρα, περίπου 2 χρόνια πριν, στο Σύνταγμα που ενώ είχε μόλις χάσει τα δυο του παιδιά στο Φαρμακονήσι και με το ζόρι άρθρωνε κουβέντα, οι δημοσιογράφοι πίεζαν να ρωτήσουν να μάθουν κι’ άλλα, κι’ άλλα. Και ενώ, ανοίγοντας το manual του πώς να αντιμετωπίσεις το τραύμα, βρίσκεις ωφέλιμες πληροφορίες ηρεμίας, χαλάρωσης και επαφής με τη φύση , ξαφνικά αναρωτιέσαι σαν μελλοντικός ψυχοθεραπευτής: πώς βρίσκεται η βόλτα στην εξοχή και η χαλάρωση, όταν με το ζόρι υπάρχει φαί και στέγη και πώς καθησυχάζεται κάποιος ο οποίος έρχεται από πόλεμο και μόλις φτάνει στην Ειδομένη βρίσκει τα σύνορα κλειστά και δεν έχει ούτε που να πάει ούτε και που να γυρίσει; Ποια είναι η απάντηση της σύγχρονης δυτικής ψυχοθεραπείας όταν τα όρια δεν είναι σαφή; Όταν η παθογένεια αρχίζει καταφανώς να μοιράζει ευθύνες; Και οι ευθύνες αρχίζουν να βαραίνουν το ζυγό των πολιτικών επιλογών και όχι των εσωστρεφών συγκρούσεων;

Μετά από μία σειρά ερευνών που έγιναν κυρίως στην Αμερική και αφορούσαν τη συνολική μετανάστευση και όχι απλά το πέρασμα πληθυσμών προερχόμενων από το Μεξικό, το Πουέρτο Ρίκο, την Ασία, την Αφρική και τη δυτική Ευρώπη, το συμπέρασμα καταλήγει στο ότι : «Η διαδικασία της μετανάστευσης είναι αδιαμφισβήτητα συνδεδεμένη με μείζονες αγχογόνους παράγοντες προσαρμογής. Τα αποτελέσματα των παραγόντων αυτών στην ψυχική υγεία είναι ποικίλα και πολύπλοκα. Όπως έχει ειπωθεί, με τη διαδικασία της μετανάστευσης έχουν συσχετιστεί το άγχος, η κατάθλιψη,η διαταραχή μετατραυματικού στρες καθώς και σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές. Ωστόσο, τα συμπτώματα αυτά δεν προκαλούνται από τη μετανάστευση καθεαυτή, αλλά κυρίως από τραυματικά γεγονότα πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την απομάκρυνση των προσφύγων από τη χώρα τους. Το τραύμα που μπορεί να προκληθεί από τις κοινωνικές συνθήκες που οδηγούν στην απόφαση για μετανάστευση, μπορεί να προκαλέσει αξέχαστη παραβίαση της ψυχής και του σώματος. Για παράδειγμα, κάποιες γυναίκες προκειμένου να πληρώσουν τους διακινητές, αναγκάζονται να υποβληθούν σε μακροχρόνια πορνεία ή αναγκαστική γέννα, ως πληρωμή μέχρι να φτάσουν στον προορισμό τους. Άλλο παράδειγμα είναι το βίωμα του πνιγμού αγαπημένων προσώπων πριν καν προλάβουν να φτάσουν στη στεριά. Αναγκασμένοι ύστερα να ζήσουν σε απειροελάχιστα τετραγωνικά μέτρα, βιώνουν την ατμόσφαιρα άγχους, φόβου απώλειας καθώς και την απειλή της παλιννόστησης, όπως αναφέρεται σε εκθέσεις που έγιναν σε άσυλα». (Foster, R. M, 2001).

Η πολιτικοποίηση των ευθυνών που δυσχεραίνουν την ψυχολογική κατάσταση των προσφύγων, καθώς και η συλλογική στόχευση για την ανατροπή τους, με κάθε δυνατό τρόπο, κρίνεται αναγκαία. Για την άρση της ψυχολογιοποίησης και της «εκμαθημένης ανικανότητας». Για την άρση των αντιφάσεων του
«εμείς είμαστε εδώ και αυτοί είναι εκεί». Γιατί αυτή τη στιγμή, είμαστε όλοι μαζί εδώ.