Κενοσπουδία για πομπές, δράματα πάνω στη σκηνή, κοπάδια και συναγελάσματα, λογχίσματα σε κορμιά, κοκκαλάκια σε σκυλάκια, μπουκιές σε δεξαμενές ψαριών, ταλαιπωρίες φορτωμένων μυρμηγκιών, ποντικάκια που τρέχουν φοβισμένα, νευρόσπαστα που χειρονομούν.Πρέπει λοιπόν να στέκεσαι [απέναντι σε] αυτά με ευμένεια και χωρίς αλαζονεία, να προσέχεις όμως πως ο καθένας αξίζει τόσο, όσο τα πράγματα που τον απασχολούν.
Μάρκος Αυρήλιος, Εις Εαυτόν, (γ) [7,3], μετάφραση Γ. Σεφέρης
Tι κι αν ο Χρόνος καταπίνει όλα τα γήινα και τα καταδικάζει στον μηδενισμό; Η φήμη που συνοδεύει τον ενάρετο άνθρωπο μένει για εκατοντάδες χρόνια ασφαλισμένη από αυτόν και τη μοίρα του. Για χιλιάδες μάλλον. Και καθώς δεν εξοντώνεται, φωνάζει δυνατά μέσα στο σκοτάδι που χωρίζει τους ανθρώπους απ' το παρελθόν και το μέλλον.
Ακούτε την φωνή που μουρμουρίζει ενάρετα απ'τον αρχαίο κόσμο; Τι φτάνει σε μας και πόσο την ακούμε; Ο γερό-Μάρκος κάτι λέει.
Ουσιαστικά μαζί με τον Μάρκο Αυρήλιο πεθαίνει και η ευτυχισμένη ανάπαυλα της ρωμαϊκής εποχής. Η Pax Romana διαλύεται στα χέρια των διαδόχων του. Κόμμοδος, Σεπτἰμιος Σεβήρος, Καρακάλλας. Ο ένας μετά τον άλλον φαυλοποιούν και βρωμίζουν ξανά, μετά από 100 χρόνια τον αυτοκρατορικό θεσμό και τους πολίτες.
Από τότε που ανέβηκε στον θρόνο ο Γάλβας, ένας ελπιδοφόρος αέρας αλλαγής φύσηξε για την τρομοκρατημένη απ'τους τυράννους αυτοκρατορία. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν ξανά να μιλήσουν κάπως ελεύθερα χωρίς να φοβούνται βασανιστήρια, βιασμούς, εξορίες, διαμελισμούς. Έμπαινε πάλι σε σωστή γραμμή το καράβι, από καλό καπετάνιο. Και οι διάδοχοί του, ο Τραϊανός, ο Αδριανός, ο Αντωνίνος ο Ευσεβής, και τελευταίος μιας σειράς λαμπρής ο Μάρκος Αυρήλιος, δημιουργούν μια ιδανική σχεδόν διακυβέρνηση για τους ανθρώπους (βλ. το "Ρώμης εγκώμιον" του Αιλίου Αριστείδη). Και έχει πολύ μεγάλη σημασία το οτι αυτοί δεν ήταν κληρονομικοί διάδοχοι, αλλά υιοθετήθηκαν από τους αυτοκράτορες για να τους διαδεχτούν, και αυτό μετά από συνεχείς επιβεβαιώσεις και αποδείξεις του συνετού, ευηθούς και ακέραιου χαρακτήρα τους. Αλλά και η ίδια η Σύγκλητος τους αναγόρευε, αναγνωρίζοντας την αξία τους και νομιμοποιώντας με αυτή την πράξη της την εξουσία τους.
Τι έχει μείνει απ'τον ίδιο τον Μάρκο Αυρήλιο; Τα "Εις Εαυτόν", δηλαδή οι μοίχειες εξομολογήσεις απ'τα βάθη της καρδιάς του, οι τοποθετήσεις του σε αιώνια ζητήματα και προβλήματα. Τα οποία αποτελούν το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της στωικής ηθικής σκέψης. Χωρίς να διεκδικεί τον τίτλο του μεγαλύτερου στωικού σοφού της αρχαιότητας -ούτε καν ο μεγαλύτερος ρωμαίος δεν ήταν-, η αφεντιά του απέπνεε και αποπνέει ακόμα και μετά από 1800 χρόνια μια μεγαλοπρέπεια και αρχοντιά καθολική, που παραξενεύει ακόμα και τον πιο άσχετο αναγνώστη που τον έχει ακουστά. Και το μεγάλο ερώτημα επαναλαμβάνεται σταθερά: Πώς γίνεται αυτό ο πράος και ήπιος χαρακτήρας να άφησε για διάδοχο ένα τέτοιο τέρας όπως ο Κόμμοδος;! Κι όμως. Η φύση του πατέρα έπνιξε το καθήκον του συνετού αυτοκράτορα; Ο ευσυνείδητος Ρωμαίος έκανε πίσω μπροστά στην αδυναμία του για τον γιό του;
Κανείς δεν ξέρει, αλλά είναι αρκετά πιθανόν να πίστευε πως ακόμα και ο Κόμμοδος μπορούσε να αλλάξει προς το καλύτερο. Τελικά, ίσως η Ρώμη έπεσε στα χέρια του χειρότερου αυτοκράτορα της ιστορίας της επειδή ο καλύτερός της σκέφτηκε και ενήργησε με στωική πραότητα απέναντι σε ένα κάθαρμα με σκοτεινό μέλλον. Ο Μάρκος μάλλον έπεσε θύμα της φιλοσοφικής του στάσης.
Στην ταινία "Gladiator"(2000) o Mάρκος Αυρήλιος παρουσιάζεται ως ένας ευγενής ηλικιωμένος σοφός. Ένας στωικός σοφός για την ακρίβεια, που γράφει στις ελεύθερες απ'τον πόλεμο και την εξάντληση ώρες τις σκέψεις του σε λακωνικά ελληνικά, μεστά νοημάτων και αφοριστικά στη διατύπωσή τους. Λες και είναι 80 χρονών, η σεβάσμια πατρική του φιγούρα υποβάλλει τον σεβασμό και την αγάπη στους στρατιώτες του. Κι όμως, στην πραγματικότητα πέθανε μόλις 59 ετών. Τον έτρωγαν αργά και σταθερά τα δεινά του πολέμου και οι αυτοκρατορικές ευθύνες. Η πανούκλα -και όχι ο Κόμμοδος- τον αποτελείωσε κοντά στη σημερινή Βιέννη.
Δεν ξέρουμε αν το πορτρέτο που έχουν φιλοτεχνήσει οι άλλοι γι'αυτόν είναι ένα πιστό αντίγραφο της πραγματικότητας, ούτε και μπορούμε με κλειστά τα μάτια να εμπιστευθούμε την περιγραφή που ο ίδιος δίνει στα "Εις Εαυτόν". Γενικά, πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί στις κρίσεις μας απέναντι σε κάτι που δεν ξέρουμε προσωπικά και εις βάθος. Όμως, η σταθερή στάση όλων των αιώνων να διατηρεί σε ένα βάθρο αρετής με υπερυψωμένο επίπεδο την μνήμη του και να τροφοδοτεί την αρετή του, οδηγούν στη σκέψη πως δεν μπορεί να απείχε πολύ απ'αυτό που περιγράφεται. Το "Gladiator " σίγουρα τον εξυμνεί με μια ευχάριστα υπερβολική δόση θαυμασμού.
Ο Κόμμοδος έγινε αυτοκράτορας (180 μ.Χ.) και λίγο καιρό αφότου ανέβηκε στον θρόνο άρχισε να δείχνει τον σκληρό εαυτό του. Η φιλυποψία του απέναντι σε μελλοντικούς συνωμότες και διεκδικητές του θρόνου φώλιασε μέσα στην καρδιά του ,δηλητηριάζοντας τις σχέσεις του με τα έμπιστα πρόσωπά του. Τις "απαιτούμενες " προγραφές και εκτελέσεις συνόδευε η σκληρή και αδιάλλακτη στάση του για τους προδότες. Μαζί με τον ψυχικό κατήφορο πήγαινε και η αρρώστια του πνεύματος. Η μεγαλομανία του τον έφτασε στο σημείο να πιστεύει πως είναι η μετενσάρκωση του Ηρακλή, και, θεωρώντας πως έπρεπε να αποδείξει τον ισχυρισμό του μπροστά σε όλους, έβγαινε στο Κολοσσέο και διέταζε να αμολύσουν στην αρένα άγρια θηρία για να τα σκοτώνει. Ύστερα από μια μεγάλη φωτιά στη Ρώμη το 191 σκέφτηκε πως το καλύτερο που είχε να κάνει για να σώσει την κατάσταση είναι να της δώσει καινούργιο όνομα. Και έτσι της ἐδωσε το δικό του! Colonia Lucia Annia Commodiana. Το τέλος του Κόμμοδου ήταν να στραγγαλιστεί μέσα στο λουτρό του την ώρα που έκανε μπάνιο, από έναν σωματώδη μονομάχο, τον Νάρκισσο. Ήταν 31 Δεκεμβρίου του 192 μ.Χ.
