Το κόστος της ημιμάθειας
Ίσως δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο στον διάλογο από την ημιμάθεια. Είναι ένας καταστροφικός ύφαλος που γίνεται με δυσκολία αντιληπτός, και τότε μόνο, όταν πλησιάσουμε τόσο κοντά που δεν μπορούμε πλέον να τον αποφύγουμε. Ο ημιμαθής συνήθως είναι εκδηλωτικός, σίγουρος, επίμονος, εγωκεντρικός, πεισματάρης και γεμάτος αδιέξοδα. Αδιέξοδα για τον συνομιλητή, για τη συζήτηση, αλλά και για τον ίδιο, έστω κι αν το αγνοεί. Διότι η συζήτηση αποσκοπεί στην περαιτέρω αναζήτηση ενός θέματος, όχι στην προσωπική επιβεβαίωση των λεγομένων ή τον πειθαναγκασμό των συμβαλλομένων σε αυτή. Αυτά βέβαια από φιλοσοφική σκοπιά, που ζητούμενο είναι η εύρεση της αλήθειας ή των αληθειών, και όχι από ρητορική-επικοινωνιακή σκοπιά.
Είναι μια συνεχής πικρή διαπίστωση η ασυνεννοησία μας με τους άλλους. Είτε φταίμε εμείς είτε οι άλλοι, είναι γεγονός πως δεν έχουν το ίδιο νόημα οι λέξεις που λέμε. Η ''Δημοκρατία'' έχει δέκα εκατομμύρια διαφορετικά πρόσωπα. Και γιατί να μην έχει, θα μου πείτε. Σύμφωνοι, αρκεί να μπορούμε να συνεννοηθούμε. Να μην αφήνουμε τον υποκειμενικό μας σχετικισμό να υπερισχύει, γιατί τότε τίποτα δεν έχει σημασία, αφού όλα ισχύουν. Τότε δεν υπάρχει διάκριση ποιοτήτων.
Είχα μια πολιτική συζήτηση πρόσφατα για την δημοκρατία. Εγώ ανέφερα ιστορικά παραδείγματα δημοκρατικής διακυβέρνησης από την αρχαιότητα, και ήθελα κατόπιν μέσω του Μεσαίωνα να φτάσω στα νεότερα και σύγχρονα με εμάς χρόνια. Ο συνομιλητής μου όμως ενοχλήθηκε απ'τον όρο "Δημοκρατία των Αθηνών". Αναγκάστηκα λοιπόν να του εξηγήσω πως δεν αναφέρομαι σε μία θεωρητική και μελλοντική κοινωνική ισότητα με αφηρημένα χαρακτηριστικά πολιτικής θεωρίας, αλλά σε ένα ιστορικό φαινόμενο με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά , και βεβαίως, σε αντιπαραβολή με άλλα σύγχρονα πολιτειολογικά είδη. Αυτά της Λακεδαίμονος ας πούμε και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Διευκρίνισα στον φίλο μου πως δεν είναι ούτε δίκαιο ούτε επιστημονικά ορθό να χαρακτηρίζουμε με μεταγενέστερα και απόλυτα κρίτηρια το παρελθόν, ούτε να υπεργενικεύουμε χάριν της συζήτησης. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν για την εποχή της και τον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου μια επαναστατική πολιτική εξέλιξη. Και, σημειωτέον, δεν ξύπνησαν μια μέρα διαυγείς οι Αθηναίοι απ'τα κρεβάτια τους με τα νομοθετήματα και τις αλλαγές μέσα στο κεφάλι τους. Χρειάστηκαν δεκαετίες δοκιμών και αλλαγών, επιτυχημένων και αποτυχημένων. Σήμερα κρίνεται ξεπερασμένη, περιορισμένης σημασίας, άδικη. Ίσως να ήταν. Θέλω όμως να παρατηρήσω πως ένα γεγονός, μια κατάσταση ή μια πράξη είναι καινοτόμος όχι με γνώμονα το μακρινό μέλλον ( εμείς κρίνουμε με ασφάλεια και αποστασιοποιημένοι ), αλλά σε σύγκριση με το παρελθόν και το άμεσο παρόν. Κάτω από αυτή τη ρεαλιστική πολιτική οπτική, εμείς είμαστε πίσω,ενώ αυτοί είναι μπροστά. Εμείς, με τα τόσα τεχνολογικά επιτεύγματα που λιβανίζουμε την εποχή μας, "προοδεύουμε" οριζοντίως και αυτοκαταστρεφόμαστε καθέτως.
Η ζωή τα φέρνει έτσι καθώς φαίνεται τα πράγματα, ώστε να μας εγκλωβίζει σε ανεπιθύμητες καταστάσεις για να δει τα αντανακλαστικά μας. Μια μέρα που πήρα τον καφέ μου από την καφετέρια που σηνήθως πηγαίνω, γνώρισα έναν φασίστα, αρκετά ''ψηλά'' στην ιεραρχία θα έλεγα. Δηλαδή όχι έναν ανεγκέφαλο κρετίνο μπαχαλάκια, αλλά έναν μαζεμένο και ομιλητικό μεσήλικα. Φυσικά, δεν το ξεφούρνισε με το "καλημέρα σας!", αλλά με τρόπο και σταδιακά εκδήλωνε τον θαυμασμό του για τον Παπαδόπουλο, τον Μεταξά, την "πειθαρχία και την αδιαφθορά" των πραξικοπηματιών. Φαινόταν συμπαθής, όχι ένας βίαιος άνθρωπος. Σε αντιδιαστολή όμως με τα φιλικά λόγια του, η φαντασία μου οργίαζε, και μπροστά μου έστεκε αυτός μέσα σε ένα θολό εφιάλτη, με στρατιωτική παραλλαγή και οργισμένα μάτια να δίνει εντολές μίσους και φανατισμού σε υπάκουα μηρυκαστικά. Ήταν ο ενορχηστρωτής μιας συμφωνίας καταστροφής, με το πρωϊνό του καλοβαλμένο μούτρο παραμορφωμένο απ'την υστερία.
Σε κάποια στιγμή παρατηρεί την μπλούζα μου. Απεικόνιζε ένα λιοντάρι με ένα στέμμα πιό πάνω απ'το κεφάλι του. Είναι ένα ευρέως διαδεδομένο εραλδικό σύμβολο στη δυτική Ευρώπη που κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα συμβόλιζε τη δύναμη και την κυριαρχία των βασιλείων. Υπάρχει ακόμα σε πολλές χώρες, ανάμεσά τους στην Αγγλία και στη Σκωτία. Κάποτε είχε πολιτική σημασία, εδώ και αιώνες όμως έχει μόνο ιστορική και συμβολική. Όταν το πρόσεξε λοιπόν δεν έκρυψε τον θαυμασμό του και για τον βασιλιά, ή μάλλον, γενικά για τους βασιλιάδες. Με ρώτησε αν είμαι κι εγώ μαζί του, "βασιλικός". Ξαφνιάστηκα. Δεν κατάλαβα αν αστειεύεται ή σοβαρολογεί, και τον ρώτησα γιατί το λέει αυτό. Μου δείχνει την μπλούζα, και πάλι δεν καταλαβαίνω. Και μετά μου εξηγεί τον συλλογισμό του. Έκρυψα τα συναισθήματα πίσω από μια έκφραση άνεσης, αλλά από μέσα μου ήμουν αποσβολωμένος. Μου στεκόταν αδύνατο να κατανοήσω πώς γίνεται η σύνδεση μιας ιστορικά ξεπερασμένης μορφής βασιλείας μεσαιωνικού τύπου με τις πολιτικές θέσεις του Σήμερα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και η υιοθέτησή της στο Σήμερα.
Δεν θέλω να με περάσετε για αφελή, όμως εκείνη την ώρα το σόκ με κατέστησε. Και έτσι όπως μου έκανε την ερώτηση "αν πιστεύω στη βασιλεία" , θα έπρεπε να αντερωτήσω με σοβαρότητα: Ποιά μορφή και σε ποιά χώρα εννοείς; Την απόλυτη μοναρχία; Τη συνταγματική; Την βασιλευόμενη δημοκρατία; Στην Αγγλία, στην Ισπανία, στο Βέλγιο ή στην Ταϋλάνδη; Οι διαφορές είναι τεράστιες, μιλάμε για διαφορετικά πολιτεύματα! Με αυτή την απάντηση δε θέλω να δείξω τις βασιλικές μου προτιμήσεις, ίσα-ίσα, θέλω όμως να επισημάνω την πνευματική σύγχυση στο μυαλό του συγκεκριμένου ανθρώπου. Είχε βάλει όλες τις έννοιές με χτυπητές διαφορές μεταξύ τους στο ίδιο τσουβάλι. Είναι σα να με ρωτάει κάποιος αν μου αρέσουν τα παπούτσια με σόλα. Έτσι γενικά!
Αυτές οι δύο πραγματικές ιστορίες είναι ενδεικτικές της πολιτικής μας ασυνεννοησίας. Είναι ποτέ δυνατόν να γίνει μια συζήτηση υψηλών απαιτήσεων μεταξύ δύο ή περισσοτέρων μερών, όταν αγνοούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις- γνώσεις; Γίνεται χωρίς ιστορική γνώση παραγωγική πολιτική συζήτηση; Ή οποιαδήποτε συζήτηση που εφορμάται απ'το παρελθόν και διατρέχει τον χρόνο πρός το Σήμερα; Μάταια θα δοθεί η οποιαδήποτε θετική απάντηση, ακόμα κι αν είναι καλοπροαίρετη. Η τεκμηριωμένη γνώση του παρελθόντος-η Ιστορία είναι το στέρεο έδαφος αναφοράς. Η άγνοιά της στέκεται ολέθρια, παραπλανητική και τα βήματα είναι μετέωρα και αβέβαια.
Και μια τελευταία παρατήρηση. Αν τα πιο πάνω λεγόμενά μου ακούγονται υπερβολικά ή θεωρούνται ψεύτικα ως μυθοπλαστικές ιστορίες χωρίς πραγματική αξία αλλά μόνο διδακτική, τότε, αν και γενικά δεν το κάνω, θα πάρω όρκο για την ειλικρίνειά μου. Και γιατί θα πάρω; Γιατί είναι ο μόνος και ο τελευταίος τρόπος καθώς φαίνεται να υπερασπιστώ τις ασυνήθιστες, και, ορισμένες φορές, σουρεαλιστικές εμπειρίες μου. Που είναι όμως πέρα ως πέρα αληθινές...
