του Πιερ Κλαστρ *
Σε αντιδιαστολή με τον Σολζενίτσιν [Soljénitsyne], ο Μαρτσένκο [Martchenko] δεν είναι συγγραφέας ούτε ποιητής. Είναι ένας σοβιετικός εργάτης που τίποτα, εκτός από τα τυχαία της ζωής, δεν τον προόριζε να σπάσει τον κύκλο της καθημερινής ύπαρξης του ρωσικού προλεταριάτου: βότκα, τηλεόραση, σύστημα D, συστηματικά καλλιεργούμενη από τους κυρίους του κράτους αποκτήνωση. Του συνέβη όμως κάτι που παραλίγο να τον σκοτώσει, που ίσως τον σκοτώσει, και που σε κάθε περίπτωση τον σημάδεψε για πάντα: πέρασε από τα στρατόπεδα, από το 1960 μέχρι το 1968.[1] Εκεί δεν έγινε ούτε συνένοχος ούτε υπηρέτης των αρχηγών, διαμαρτυρήθηκε πάντα, ηρωικά. Χάρη σε άλλα τυχαία γεγονότα μπορούμε να γνωρίσουμε τη μαρτυρία του. Τι να πούμε; Επαναλαμβάνουμε, επαναλαμβανόμαστε. Τόσο το χειρότερο, όμως. Αυτό που διηγείται ο Μαρτσένκο είναι ότι εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες και γυναίκες δολοφονούνται καθημερινά τώρα, στα στρατόπεδα επανεκπαίδευσης διά της εργασίας, στην πατρίδα του σοσιαλισμού. Μα, θα πουν κάποιοι, όλα τούτα τα γνωρίζαμε ήδη. Αυτό νομίζουν. Η μαρτυρία του Μαρτσένκο δεν είναι η μαρτυρία ενός αντιρρησία, είναι η μαρτυρία ενός ταπεινού θαμώνα των σοβιετικών στρατοπέδων και φυλακών, η μαρτυρία ενός απλού χρήστη της φρίκης και του αποτρόπαιου. Είναι θύμα, και μιλά για τους δημίους. Ποιοι είναι οι δήμιοι; Μπάτσοι, δεσμοφύλακες, βασανιστές, αρχηγοί: το προσωπικό ενός σοσιαλιστικού θεσμού. Πώς να γίνει πιστευτό; Όλο αυτό το απαίσιο οπλοστάσιο που θα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι είναι βγαλμένο από μια περιγραφή του γερμανικού ναζισμού. Όμως η αλήθεια είναι αυτή: πρόκειται για τους ψυχρούς λειτουργούς του σοβιετικού κράτους. Γι’ αυτό τον λόγο, διερωτόμαστε: τι είναι αυτή η κοινωνία που ιδρύθηκε ξεκινώντας από ένα πρόταγμα απελευθέρωσης του ανθρώπου και καταλήγει σε μια καταπίεση συγκρίσιμη μόνο με τη φασιστική; Ο Μαρτσένκο δεν επιχειρεί μια κοινωνιολογία και μια ιστορία της ΕΣΣΔ. Περιγράφει μόνο τις επιπτώσεις αυτής της κοινωνιολογίας και αυτής της ιστορίας, δείχνει ότι, με την κατάκτηση της εξουσίας από τους μπολσεβίκους, ο ρωσικός λαός κέρδισε έναν ψευτοσοσιαλισμό και συνάμα μια πολύ πραγματική βαρβαρότητα: η νέα τάξη των γραφειοκρατών ασκεί την εξουσία της με ανελέητο τρόπο πάνω στην κοινωνία, ενάντια στην κοινωνία. Αν κάποιος δεν είναι με την πλευρά της εξουσίας, τότε μόνο δύο στάσεις είναι δυνατές: είτε η υποδούλωση είτε η τρέλα και ο θάνατος. Διότι η άρνηση είναι το σύμπτωμα μιας ανωμαλίας (αυτός που αρνείται είναι έξω από τις νόρμες), η οποία πρέπει να θεραπευτεί στις ψυχιατρικές κλινικές. Όμως για τον πρώτο τυχόντα, για τους πολίτες βάσης όπως ο Μαρτσένκο, τα στρατόπεδα είναι υπεραρκετά: εξάλλου κάλλιστα μπορεί κανείς να τρελαθεί εκεί. Είναι αυτό που δεν συνέβη στον Μαρτσένκο· το λογικό του δεν κλονίστηκε, παρά τον τρόμο που είναι το καθημερινό ψωμί των σοβιετικών στρατοπέδων και φυλακών (αυτοακρωτηριασμοί, κανιβαλισμοί, βασανιστήρια, κ.λπ.). Διηγείται, ενίοτε όχι δίχως χιούμορ, τι μπορεί να κάνει ένα ολοκληρωτικό σύστημα, στις ημέρες μας, σε εκείνους που αρνούνται την υποδούλωση και τη συνενοχή με τους δημίους. Ο Μαρτσένκο ποτέ δεν θα κερδίσει το βραβείο Νόμπελ, ίσως βρει τον θάνατο εκεί, όμως είναι μια φωνή που πρέπει να την ακούσουμε· τραγουδά το ίδιο πένθιμο τραγούδι με τον Σολζενίτσιν.
Μετάφραση: Βίκυ Ιακώβου
* Το σύντομο αυτό κείμενο του Πιερ Κλαστρ δημοσιεύτηκε το 1975, στο αφιερωμένο στον ολοκληρωτισμό τεύχος αρ. 10-11 του περιοδικού Textures. Ο Κλαστρ αναφέρεται στο Anatole Martchenko, Mon témoignage. Les camps en U.R.S.S. après Staline, Seuil, Παρίσι, 1970. Το αφιέρωμα του περιοδικού περιλάμβανε επίσης τα άρθρα του Claude Lefort, «Soljénitsyne. Commentaire sur L’Archipel du Goulag» και του Miguel Abensour «Oser rire». Η παρούσα μετάφραση έγινε από τον τόμο M. Abensour, A. Kupiec (επιμ.), Pierre Clastres, Sens&Tonka, Παρίσι, 2011, σ. 355.
[1] Σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες, ο Μαρτσένκο καταδικάστηκε εκ νέου σε τέσσερα χρόνια «αναγκαστικής διαμονής».
