Ό,τι δεν έχει σταθεροποιηθεί δεν είναι τίποτα.
Ότι έχει σταθεροποιηθεί είναι νεκρό.
Valéry
«Ο μινιμαλισμός είχε έναν σύμμαχο: την επανάληψη· τώρα έχει έναν εχθρό: την επανάληψη», αυτή ήταν η πρώτη δήλωση του Παύλου, υπονοώντας ότι εκεί εντοπιζόταν η ουσία ενός κειμένου για τη συναυλία των Terry και Gyan Riley που παρακολουθήσαμε στον ίδιο χώρο μεν, καθισμένοι δε σε απόσταση, εάν έγραφε ο Παύλος ένα τέτοιο κείμενο, όμως τέτοιο κείμενο μέχρι τώρα δεν έγραψε κι εδώ που τα λέμε δεν είχε ούτε και τότε πρόθεση να το γράψει, πόσο μάλλον τώρα πούχουν περάσει κάτι μήνες και τα πράγματα έχουν αλλάξει τόσο απότομα, επιτρέποντας έτσι σε οποιονδήποτε έχει γνώση της ρήσης του να αποφύγει την αναζήτηση σημείου εκκίνησης, παρέχοντας την ίδια στιγμή υλικό, αφενός μέσω της επανάληψης, αφετέρου λόγω της έμφασης στη μουσικολογική πλευρά της συναυλίας, γύρω από την οποία και κινήθηκε η σύντομη συζήτηση που είχαμε μετά τη λήξη της, έξω από την αίθουσα εκδηλώσεων του λεγόμενου φιλολογικού συλλόγου Παρνασσός στην πλατεία Καρύτση, κατά την πρώτη σχετικά κρύα βραδιά του σύντομου χειμώνα που επιτέλους ξεκινούσε και που φτάνει τώρα στο τέλος του.
Οι Rileys, 84 και 42 ετών, βγήκαν στη σκηνή χαρούμενοι. Ο γιος Gyan ήταν απλά ντυμένος, ενώ ο πατέρας Terry, τον οποίο η συνοδός μου ξεδιάντροπα χαρακτήρισε γεροχίπη, φορούσε μαύρα ρούχα κι έναν ογκώδη μπερέ παραλλαγής, με το μούσι του πλεγμένο σε μακρύ κοτσιδάκι. Το κοτσιδάκι, ο μπερές και το πεφωτισμένο ύφος παρέπεμπαν πράγματι σε πιο ξέγνοιαστες εποχές, στις αγνότερες σχέσεις με τη φύση και τον κόσμο της δεκαετίας του '60 κατά την οποία μεσουράνησε ο Baba O'Riley· μα τα λιτά μαύρα ρούχα έσπαγαν αυτή την εντύπωση, και άλλωστε δεν έχουμε πια '80s, '90s ή '00s, για την ακρίβεια δεν έχουμε πλέον καν '10s, οι προτεραιότητες έχουν αλλάξει και το “Kill all hippies” έχει παλιώσει περισσότερο από τους ίδιους τους χίπις – ως περιεχόμενο και όχι ως κομμάτι, παραμένει κομματάρα. Επιπλέον αδυνατώ να αποσυνδέσω τους Persian surgery dervishes από τις Plastic surgery disasters, μα αγνοώ τη σημασία αυτής της επίμονης συσχέτισης. Μπορούμε άραγε ακόμη να κρίνουμε τους γεροχίπηδες με τα σημερινά κριτήρια, να τους κατηγορούμε για αφέλεια, προοδευτισμό και απλοϊκή φυσιολατρία;
Ο γλυκός παππούς που είχε ανακινήσει αυτές τις σκέψεις αποτελεί ζωντανό μνημείο της μουσικής του 20ού αιώνα, από αυτά που σιγά σιγά εκλείπουν. Η μουσική που τον έκανε γνωστό είναι εξαιρετικά συνεκτική, για την ακρίβεια ο τεράστιος βαθμός εσωτερικής συνοχής είναι ταυτόχρονα κεντρικό της χαρακτηριστικό και βασική παράμετρος της απόλαυσης που προσφέρει, αντλώντας εν μέρει από υπερεπαναληπτικές παραδοσιακές τελετουργικές μουσικές. Το πρώτο μείζον έργο του In C [1964] (πρώτη ηχογράφηση / εναλλακτική [Mali]) είναι η σύνθεση που τοποθέτησε τον μινιμαλισμό στο επίκεντρο της πρωτοποριακής μουσικής, έστω κι αν είχε προηγηθεί ο La Monte Young με τα drones και τους ακριβείς συγκερασμούς του. Πρόκειται για 53 μουσικές φράσεις, που παίζονται με τη σειρά από ένα μη προσδιορισμένο σύνολο μουσικών, με τον καθένα να επαναλαμβάνει την κάθε φράση όσες φορές θέλει, περνώντας κατόπιν στην επόμενη. Όταν όλοι περάσουν από όλες τις φράσεις, το κομμάτι ολοκληρώνεται. Την ιδέα για το hyper-ostinato των ογδόων στο πιάνο την έδωσε στον Riley ο φίλος του Steve Reich, και συνυφαίνεται με το δικό του στυλ εμμονικής επανάληψης. Το In C ούτε λίγο ούτε πολύ εγκαινιάζει, ή μάλλον αποκρυσταλλώνει με παραδειγματικό τρόπο, μια συνθετική διαδικασία τελείως διαφορετική απ' ό,τι είχε προηγηθεί. Το δεύτερο πολύ σημαντικό πρώιμο έργο του Riley είναι το A rainbow in curved air [1969], που επηρέασε έντονα την πειραματική ροκ και τα παρακλάδια της, και στο οποίο κατατίθενται όλα τα στοιχεία που θα συνδεθούν εφεξής με τη μουσική του: υπερκινητικά organs, overdubs και tapes, ινδικές επιρροές (υπήρξε, όπως και άλλοι, μαθητής του Pandit Pran Nath), ένα ιδιαίτερο είδος ψυχεδέλειας. (Να σημειωθεί πως στο Rainbow είχε κάνει παραγωγή ο David Behrman, που εκτός από συνθέτης ο ίδιος και φίλος των Lucier και Ashley που ακούγαμε τις προάλλες, ήταν και ανιψιός του μεγάλου Heifetz.) Στο πίσω μέρος της θήκης του βινυλίου, το Rainbow είχε ένα ποίημα του Riley, το οποίο μεταφράζω παρακάτω, προς επίρρωση της αναφοράς στις πιο ξέγνοιαστες εποχές. Ο μινιμαλισμός του επεκτείνει διάφορα στοιχεία της τζαζ, από τις κυκλικές δομές μέχρι τα overdubs που εισήγαγε ο Bill Evans στο Conversations with myself, όντας ταυτόχρονα σημαντικά επηρεασμένος από την ινδική μουσική.
Η μουσική του Riley είναι στατική, υφαίνει κυκλικά τα μοτίβα της γύρω από ένα συχνά σταθερό τονικό κέντρο, το οποίο θεμελιώνεται σε μια μικρή μελωδική φράση. Και έχει παράλληλα αυτή την παράξενη σχέση με τον φορμαλισμό, εφόσον από τη μία αντιτάχθηκε ιστορικά στον υπερφορμαλιστικό σειραϊσμό που κυριαρχούσε εκείνη την περίοδο στην έντεχνη, πειραματική μουσική (Stockhausen, Boulez, κ.λπ.), μα από την άλλη χαρακτηρίζεται έντονα από δομικά στοιχεία επανάληψης και μορφοκεντρισμού, τα οποία όμως μπολιάζονται με μπόλικο μυστικισμό και καταρρέουν προς τα μέσα από τις αλεατορικές και δυναμικές παραμέτρους που εισάγονται. Βιώσαμε λοιπόν την παράξενη και συναρπαστική αίσθηση της ακρόασης μιας μουσικής που ακούγεται πλέον οικεία, κατανοητή και γεμάτη ομορφιά, μα που υπήρξε ρηξικέλευθη και παλαβή όταν εμφανίστηκε, παιγμένη από έναν από τους πρωτοπόρους της. Σημασία είχε βέβαια και το θερμό του πράγματος: δύο μουσικοί, πατέρας και γιος, παίζοντας κυρίως φυσικά όργανα, σε μια κλασικης αισθητικής, όμορφα φωτισμένη αίθουσα με εξαιρετική ακουστική. Το σετ τους ήταν κάπως ασύνδετο, ή ίσως φάνηκε έτσι σε όποιον περίμενε να ακούσει πιο δεδομένα πράγματα από την εξηκονταετή πορεία του Riley. Πρέπει λοιπόν να τονιστεί ότι είναι ακόμα καλλιτεχνικά κινητικός, και επίσης σε πολύ καλή παικτική κατάσταση. Πέραν αυτού, είναι ενθουσιασμένος και από αυτή τη σχετικά πρόσφατη ενασχόληση της σύμπραξης με τον γιο του: «Τίποτα απ' όσα έχω κάνει στη ζωή μου δεν μου έχει δώσει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το να αυτοσχεδιάζω σε αυτά τα κομμάτια με τον Gyan. Τίποτα απ' όσα έχω κάνει δεν μπορεί να συγκριθεί με τον διαισθητικό συγχρονισμό που μοιραστήκαμε επί σκηνής».
Ακούω πάντα τα ίδια και τα ίδια: έτσι, προσωπικά θα είχα ευχαριστηθεί ακόμα περισσότερη επιμονή σε κάποια σημεία, περισσότερη επανάληψη – ο Παύλος είχε δίκιο: ο βασικός πυλώνας του μινιμαλισμού είναι η επανάληψη, όμως η επανάληψη ποτέ δεν είναι αρκετή. Αυτό που ακούσαμε ήταν τελικά πιο κοντά στην τζαζ παρά στον μινιμαλισμό με τη στενή έννοια, αν και συχνά παίχτηκε αυτό το τόσο χαρακτηριστικό είδος ρυθμικής αντίστιξης, εν προκειμένω από τρεις φωνές: δύο χέρια πιάνου/organ και κιθάρα, που υποστηρίζονταν ενίοτε από ένα tablet synth, μια βομβώδη μελώδικα και διάφορα πετάλια για overdub και delay. Ο Terry τραγούδησε κάνα δυο κομμάτια με μια φωνή σαν γυαλόχαρτο –τραχιά, που έκανε τη δουλειά της· οι πολυρυθμίες έδιναν κι έπαιρναν, και οι κλασικές, κυκλικές μελωδίες του αναδυόντουσαν και καταβυθιζόντουσαν προτού το πάρει κανείς χαμπάρι· ύπουλες συχνότητες υπονόμευαν μέρη που θύμιζαν ρομαντικό κουαρτέτο· έπαιξε κι ένα σόλο πιάνο κομμάτι που θύμισε έντονα τον Moondog. Όπως ετέθη ωραία, η συναυλία ήταν μινιμαλιστικά μινιμαλιστική· μα οι Rileys δημιούργησαν σε κάθε περίπτωση ένα περιβάλλον βαθύ και πολυποίκιλο.
Βγαίνοντας, πλησίασα τον Terry και τον παρακάλεσα να υπογράψει μια φωτογραφία. Είναι από μηχανή μιας χρήσης, τραβηγμένη βράδυ με φλας σε πυκνό σκοτάδι, κατά τη μεθυσμένη επιστροφή σε παραλία το περασμένο καλοκαίρι. Απεικονίζει κάποια αγαπημένα βράχια, που φέρνουν στον νου ύστερο Matisse ή, στην τελική, Riley. Ήταν η δεύτερη φορά που ζητούσα από κάποιον να μου υπογράψει κάτι· μια σελίδα ενός τετραδίου σε κάποιο ντουλάπι κοσμείται από την υπογραφή που της πρόσθεσε ο Christopher Lee σε κάποιες Νύχτες πρεμιέρας, περί το τόσο μακρινό πλέον έτος 2000 (δια ζώσης, ο Christopher Lee ήταν ένας τεράστιος, επιβλητικός καριόλης). Ο γερο-Terry με κοίταξε στιγμιαία σαν να προσπαθούσε να εστιάσει, και με πληροφόρησε με τυπική πραότητα ότι υπογράφει μόνο τα CD τους, τα οποία κόστιζαν 15 ευρώ, ή 20 ευρώ τα δύο. Έχοντας ήδη ακουμπήσει 25 ευρώ για τη συναυλία και ελλείψει συναγοραστή για να γλιτώσω το πεντάευρο, αποφάσισα υπέρ μιας τακτικής υποχώρησης. Ενημέρωσα σχετικά την ομήγυρη βγαίνοντας από την αίθουσα, νιώθωντας ελαφρώς απογοητευμένος από το γεγονός ότι ο 84χρονος συνθέτης της αντικουλτούρας Terry Riley προτιμάει τρία τάληρα του ευρώ από τη δημιουργία μιας πιο ευχάριστης ανάμνησης για έναν πιστό ακροατή· ο απόηχος του συμβάντος αυτού ήταν ακόμα αισθητός όταν παραγγείλαμε τις πρώτες από τις μπύρες της βραδιάς.
~
Παρακάτω το ποίημα από το A rainbow in curved air και μετάφραση.
Και τότε όλοι οι πόλεμοι τελείωσαν / Τα όπλα κάθε είδους κηρύχτηκαν παράνομα και οι μάζες πρόθυμα τα παραχώρησαν σε τεράστια χυτήρια όπου λιώθηκαν και το μέταλλο χύθηκε πίσω στη γη / Το Πεντάγωνο γύρισε στο πλάι και βάφτηκε μωβ, κίτρινο και πράσινο / Όλες οι οριοθετήσεις ακυρώθηκαν / Το σφάξιμο των ζώων απαγορεύτηκε / Όλο το Κάτω Μανχάταν έγινε λιβάδι όπου φουκαράδες από το Bowery μπόρεσαν να ζήσουν τις φαντασιώσεις τους στον ήλιο και γιατρεύτηκαν / Οι άνθρωποι κολυμπούσαν στα αστραφτερά ποτάμια κάτω από γαλάζιους ουρανούς με ραβδώσεις θυμιατού που αναδύονταν από τα νέα εργοστάσια / Η ενέργεια από διαλυμένα πυρηνικά όπλα παρείχε δωρεάν θέρμανση και φως / Η παγκόσμια υγεία αποκαταστάθηκε / Αφθονία οργανικών λαχανικών, φρούτων και σιτηρών φύτρωνε ξέφρενα στους παρατημένους αυτοκινητόδρομους / Οι εθνικές σημαίες ράβονταν μαζί σε ζωηρόχρωμες τέντες τσίρκου κάτω από τις οποίες επιτρεπόταν στους πολιτικούς να παρουσιάσουν άκακα θεατρικά παιχνίδια / Η έννοια της εργασίας λησμονήθηκε
And then all wars ended / Arms of every kind were outlawed and the masses gladly contributed them to giant foundries in which they were melted down and the metal poured back into the earth / The Pentagon was turned on its side and painted purple, yellow & green / All boundaries were dissolved / The slaughter of animals was forbidden / The whole of lower Manhattan became a meadow in which unfortunates from the Bowery were allowed to live out their fantasies in the sunshine and were cured / People swam in the sparkling rivers under blue skies streaked only with incense pouring from the new factories / The energy from dismantled nuclear weapons provided free heat and light / World health was restored / An abundance of organic vegetables, fruits and grains was growing wild along the discarded highways / National flags were sewn together into brightly colored circus tents under which politicians were allowed to perform harmless theatrical games / The concept of work was forgotten
