Θυμούμενοι τα δημοψηφίσματα που είδαμε προσφάτως να διεξάγονται από χώρες της Ε.Ε, οι μνήμες μας περιορίζονται σε εκείνα που έγιναν με σκoπό την ανεξαρτητοποίηση πρώτα της Σκωτίας από την Αγγλία και έπειτα της Καταλονίας από την Ισπανία. Θα ήταν όμως δείγμα ιδιάζουσας μυωπικής οράσεως να επικεντρωθούμε σε αυτά τα δύο πιο “φρέσκα” θα έλεγε κανείς δημοψηφίσματα που δίχασαν την κοινή ευρωπαϊκή γνώμη, την στιγμή που το -όχι και τόσο μακρινό- παρελθόν μας κρύβει μια σειρά δημοψηφισμάτων τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της Ευρώπης όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.
“Το δημοψήφισμα αποτελεί τμήμα της κοινής ευρωπαϊκής μας παράδοσης” όπως τόσο συχνά ακούσαμε αυτές τις μέρες. Ωστόσο κανείς νομίζω δε μπήκε στον κόπο να ορίσει σε αριθμούς και διάρκεια αυτή την μακροσκελέστατη παράδοση. Πράγματι στην Ευρώπη μπορεί κανείς να βρει στην ευρωπαϊκή μας ιστορία δημοψηφίσματα τα οποία πηγαίνουν τόσο πίσω όσο το 1972 και τα οποία για λόγους οικονομίας θα περιορίσω σε εκείνα τα οποία αφορούσαν την ευρωπαϊκή ένωση (και την χρονολογικά πρότερή της ευρωπαϊκή κοινότητα) και τις επί μέρους συνθήκες οι οποίες ακολούθησαν την Ένωση αυτή. Έτσι βλέπουμε να έχουν διεξαχθεί δημοψηφίσματα από όλες σχεδόν τις ως σήμερα χώρες-μέλη της Ε.Ε τα οποία αφορούσαν είτε την ένταξη, ένα απ' αυτά την αποχώρηση, και τα υπόλοιπα την έγκριση των ευρωπαϊκών συνθηκών, του ευρωπαϊκού συντάγματος καθώς και τη διεύρυνση της Ε.Ε με την προσχώρηση νέων κρατών μελών.
Γαλλία 3 δημοψηφίσματα (1973,1992,2005), Δανία 6 (1972,1986,1992,1993,1998,2000), Αγγλία 1 (1975 και ένα ακόμα μέχρι το 2017), Νορβηγία 2 (1972,1994), Φινλανδία 1 (1994), Σουηδία 2 (1994,2003), Ιρλανδία 9 (1972,1987,1992,1998,2001,2002,2008,2009 και 2012), Ολλανδία 1 (2005), Ισπανία 1 (2005), Λουξεμβούργο 1 (2005), Αυστρία 1 (1994), Κροατία 1 (2012) Γροινλανδία 2 ( Το 1973 με το οποίο προσχώρησαν στις Ευρωπαικές Κοινότητες και το 1984 όπου αποφάσισαν να αποχωρήσουν). Επιπλέον το 2004 με τη διεύρυνση της Ε.Ε οι χώρες: Μάλτα, Λετονία, Εσθονία, Λιθουανία, Τσεχία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία και Πολωνία αποφάσισαν με δημοψήφισμα την εισχώρησή τους στην Ε.Ε.
Κοντά στα παραπάνω οι χώρες κατά καιρούς διεξήγαγαν δημοψηφίσματα για σοβαρά εθνικά ζητήματα. Κάποια απ' τα πιο γνωστά και πρόσφατα είναι αυτό της Σκωτίας, το Σεπτέμβρη του 2014, με το οποίο επιχείρησε την ανεξαρτητοποίησή της από την ηγεμονία της Αγγλίας, όπου ο κόσμος της Σκωτίας ύστερα από μήνες τρομοκρατίας για την επιγενόμενη καταστροφή η οποία θα επακολουθείτο της ανεξαρτητοποίησης, ψήφισε “όχι” με ποσοστό 55,3% και παρέμεινε κομμάτι της υπόλοιπης ηπειρωτικής Αγγλίας. Λίγους μήνες μετά, το Νοέμβρη του 2014, η Καταλονία της Ισπανίας διεξήγαγε με τη σειρά της δημοψήφισμα ανεξαρτησίας. 80,7% των Καταλονών ψήφισαν υπέρ της δημιουργίας ανεξάρτητου κράτους από την Ισπανία. Αποτέλεσμα φυσικά το οποίο δεν αναγνώρισε η ισπανική κυβέρνηση και αντ' αυτού το κήρυξε παράνομο με απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου της χώρας.
Συνεχίζοντας την ερεύνα στα ρηχά ακόμη της μνήμης μας, θυμόμαστε τα δημοψηφίσματα που διεξήγαγε η Ιρλανδία, πρωτοστάτρια των δημοψηφισμάτων στην Ευρώπη. Το πιο πρόσφατο έγινε το Μάιο του 2015, με το οποίο η χώρα αναγνώρισε το δικαίωμα των ομοφυλόφιλων ζευγαριών στο γάμο. Λίγο πριν, και συγκεκριμένα το 2012 η Ιρλανδία κλήθηκε να απαντήσει στο ερώτημα αποδοχής του Δημοσιονομικού Συμφώνου της Ε.Ε, ώστε να αποδεχθεί πακέτο οικονομικής βοήθειας ύψους 85 δισεκατομμυρίων ευρώ από την Ε.Ε προς επίλυση της οικονομικής ύφεσης που πλήττει τη χώρα. Μερικά χρόνια ακόμα πιο πίσω η Ιρλανδία προκάλεσε ιδιαίτερη ταραχή στην Ε.Ε όταν το 2008 απέρριψε με δημοψήφισμα την υπογραφή της Συνθήκης της Λισαβώνας. Χρειάστηκε να επαναληφθεί το δημοψήφισμα τον Οκτώβρη του 2009 για να βγει θετικό αποτέλεσμα και ύστερα μάλιστα από την παραχώρηση νομικών εγγυήσεων σχετικά με την παιδεία, την φορολογία, την ουδετερότητα της χώρας κ.α. από την Ε.Ε, εγγυήσεις τις οποίες η Ε.Ε δε δίστασε να δώσει καθότι το “όχι” της Ιρλανδίας εμπόδιζε την εφαρμογή της συνθήκης και στα υπόλοιπα κράτη-μέλη.
Την τακτική της επανάληψης του δημοψηφίσματος μέχρι να φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν την είδαμε όμως για πρώτη φορά στην Ιρλανδία. Το 1992 ο λαός της Δανίας τάχθηκε κατά της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Ύστερα από την υπόσχεση της Ε.Ε να εξαιρεθεί η Δανία από την ΟΝΕ, το δημοψήφισμα επαναλήφθηκε το 1993, όταν και επέφερε το ποθητό “ναι”. Στη Γαλλία το 2005 οι πολίτες τάχθηκαν κατά της επικύρωσης του Ευρωπαϊκού Συντάγματος και ανάλογη πορεία ακολούθησε το 2006 ο λαός της Ολλανδίας. Με σκοπό λοιπόν να αποφευχθεί αυτό το ρίσκο, η Συνθήκη της Λισαβώνας που ήρθε να αντικαταστήσει το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα το 2009 πέρασε από τα περισσότερα ευρωπαϊκά κοινοβούλια απευθείας χωρίς να ζητήσουν πρώτα τη γνώμη του κυρίαρχου λαού, με εξαίρεση, μονάχα την Ιρλανδία.
Παρατήρηση: η Ελλάδα δε βρίσκεται πουθενά μέσα στην παραπάνω λίστα. Ο λαός της Ελλάδας φαίνεται πως δεν κρίθηκε μέχρι σήμερα ικανός να αποφασίσει την αποδοχή ή μη καθοριστικών διεθνών συμφωνιών. Πέρα από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος το 1974, όταν και αποφασίστηκε η κατάργηση της βασιλείας, η Ελλάδα δεν έχει απευθύνει ποτέ ξανά απευθείας ερώτημα στον λαό της, παρά το γεγονός ότι είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για κρίσιμα εθνικά ζητήματα. Η 5η Ιουλίου του 2015 θα είναι επομένως η πρώτη φορά που ο λαός θα αποφασίσει την αποδοχή ή μη ευρωπαϊκής πρότασης.
Η Ε.Ε δεν έχει μέχρι σήμερα θεσμοθετήσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, γι΄ αυτό το λόγο επαφίεται στη συνταγματική ευχέρεια του κάθε κράτους της το αν θα διεξάγει δημοψήφισμα και με ποιους όρους. Καθότι τον τελευταίο καιρό ακούμε πολλούς εκτός αλλά κυρίως εντός της χώρας να μιλάνε περί αντισυνταγματικότητας του εν λόγω δημοψηφίσματος και να στηρίζουν τα λεγόμενά τους όχι σε απτά επιχειρήματα αλλά σε μια τρομολαγνεία δίχως αύριο, αναρωτιέμαι, για ποιον ακριβώς λόγο όλοι υπόλοιποι οι λαοί έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν για το μέλλον της χώρας τους και εμείς όχι. Τα ιστορικά δεδομένα δε λανθάνουν και οι ρηχές και επιλεκτικές μνήμες καλό θα ήταν να πάνε λίγο παραπίσω. Ούτως ή άλλως, δε θα πάνε και πολύ μακριά.
