Η στήριξη της Εκκλησίας στο Συλλαλητήριο που προετοιμάζεται στην Αθήνα, με απόφαση της Ιεράς Συνόδου, θέτει το σημαντικό πρόβλημα της σχέσης της Εκκλησίας με το Ελληνικό Κράτος. Το ζήτημα αυτό αντιμετωπίζεται συχνά με αφηρημένους όρους, με αποτέλεσμα η συζήτηση να οδηγείται σε αδιέξοδο. Είναι χρήσιμο να δούμε ότι πρόκειται ταυτόχρονα και για υλικό και συγκεκριμένο πρόβλημα. Η Εκκλησία δεν είναι κάτι αφηρημένο και θα πρέπει να διαχωρίζεται από την πίστη και τη στάση μας απέναντι στα θεολογικά ζητήματα. Η Εκκλησία είναι και υλικός μηχανισμός. Με βάση την ανάλυση τακτικού προσωπικού δημόσιας διοίκησης του 2015[i], υπάρχουν στην Ελλάδα 9298 κληρικοί που πληρώνονται από το δημόσιο και 336 εκκλησιαστικοί υπάλληλοι, δηλαδή σύνολο 9634 δημόσιοι υπάλληλοι στην υπηρεσία της Εκκλησίας (οι γιατροί του ΕΣΥ είναι 7271). Όταν η Εκκλησία παίρνει επίσημη θέση για ένα πολιτικό ζήτημα, αυτό το προσωπικό, αυτό το παντοδύναμο σώμα επαγγελματικών στελεχών, εργάζεται για να την υλοποιήσει. Έχει βεβαίως εσωτερικές αντιφάσεις, μειοψηφίες, άτομα που διαχωρίζονται· εργάζεται ωστόσο, ως σώμα, να την υλοποιήσει. Άτομα που διαφωνούν υπάρχουν και στις εφημερίδες, μειοψηφίες υπάρχουν και στα κόμματα, κανείς ωστόσο δεν αμφισβητεί ότι ένα κόμμα εργάζεται σε μία κατεύθυνση επειδή υπάρχουν μειοψηφίες. Εργάζεται επίσης αυτό το σώμα για την υλοποίηση μιας απόφασης, με τη στήριξη των πόρων της Εκκλησίας, της Εκκλησιαστικής περιουσίας, της οποίας το πραγματικό μέγεθος επιμελώς αποκρύπτεται πίσω από χιλιάδες Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου.[ii] Αυτό λειτουργεί πολλαπλασιαστικά.
Λαμβάνοντας υπ' όψη τα παραπάνω στοιχεία, γίνεται μάλλον σαφέστερο ότι το ζήτημα της έκφρασης πολιτικής άποψης από την Εκκλησία (όχι από τους κληρικούς, από την Εκκλησία, επαναλαμβάνω), δεν είναι ζήτημα ελευθερίας του λόγου, του θρησκεύματος και της πολιτικής δραστηριότητας. Ισχύει μάλλον το αντίστροφο. Η κινητοποίηση ενός τέτοιου πανίσχυρου μηχανισμού δημιουργεί μια τεράστια ανισότητα στη δημόσια σφαίρα και κατά συνέπεια αποτελεί παθογένεια για τη δημοκρατία με καθαρά αστικούς όρους. Είναι ένας μηχανισμός που δεν μπορούν να τον ανταγωνιστούν ούτε οι διάφορες ενώσεις πολιτών ούτε καν τα ΜΜΕ. Ακόμη και ενωμένα όλα τα ΜΜΕ (που εν προκειμένω εργάζονται κι αυτά στην πλειοψηφία τους σε λάθος κατεύθυνση) διαθέτουν μικρότερη ισχύ από τον μηχανισμό της Εκκλησίας. Αρκεί να σκεφτούμε ότι οι εγγεγραμμένοι δημοσιογράφοι στην ΕΣΗΕΑ είναι γύρω στους 6000.[iii]
Συνεπώς, είμαστε τυχεροί που η Εκκλησία δεν επιμένει ότι η γη είναι επίπεδη, διότι θα μπορούσε, με αυτούς τους όρους, να πείσει ικανό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Βρισκόμαστε όμως στην ατυχή θέση η Εκκλησία να υποστηρίζει επισήμως κάτι ακόμη χειρότερο. Ότι δηλαδή απειλείται η εδαφική ακεραιότητα της χώρας, πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί με παλλαϊκές συγκεντρώσεις, όπου δίνουν τον τόνο πρώην στρατηγοί και νεοναζί νυν υπόδικοι δολοφονικών επιθέσεων. Αυτή τη στιγμή λοιπόν, 9634 υπάλληλοι του Ελληνικού κράτους πληρώνονται για να υλοποιήσουν αυτή την άποψη, έστω κι αν κάποιοι διαχωρίζονται, έστω και αν κάποιοι δεν συμμετέχουν έμπρακτα. Για οποιονδήποτε νηφάλιο παρατηρητή, αυτό είναι τρομακτικό.
Από την εικόνα αυτή προκύπτουν τουλάχιστον δύο συμπεράσματα. Το πρώτο αφορά τη σοβαρότητα του κινδύνου που διατρέχουμε αυτή τη στιγμή να δούμε την ελληνική κοινωνία να βυθίζεται στον παραλογισμό. Τα αίτια δεν θα είναι ανεξήγητα και ψυχολογικά. Τα αίτια θα είναι κοινωνικά και πολιτικά. Αφενός, λόγω της κοινωνικής καταστροφής που έχει προηγηθεί σε μια χώρα όπου εφαρμόζεται για μια δεκαετία το σκληρότερο νεοφιλελεύθερο πείραμα σε ευρωπαϊκό έδαφος. Τί να πρωτοαναφέρει κανείς γι’ αυτό χωρίς να διακινδυνεύσει να ωραιοποιήσει την κατάσταση; Με βάση την έκθεση της ΓΣΕΕ για το 2017, η φτώχια και κοινωνικός αποκλεισμός, με τον τρόπο που υπολογίζονται, ανέβηκαν από 27,7% το 2010 σε 35,7% το 2015. Η πλήρης απασχόληση έπεσε από 79% το 2009 στο 45,3% το 2016. Η ανεργία μακράς διάρκειας παραμένει σε ποσοστό πάνω από 70% του συνόλου. Και οι συνέπειες της κρίσης γίνονται όλο και βαρύτερες, όσο κατεβαίνουμε σε χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Και τί να πούμε για τους μισθούς ή για την υπερχρέωση[iv]. Αλλά η σχέση αυτών των δεδομένων με την πολιτική δεν είναι ούτε γραμμική ούτε και μεταφυσική. Δεν έχουμε να κάνουμε με την παντοδυναμία μιας αφηρημένης ιδέας, γιατί δεν έχουμε να κάνουμε με ιδέες που συναγωνίζονται ελεύθερα από θέσεις ισοτιμίας.[v] Και από την άλλη, δεν έχουμε να κάνουμε με μια γραμμική σχέση ανάμεσα σε μια οικονομική κατάσταση και την πολιτική στροφή μιας κοινωνίας. Η στροφή της κοινωνίας υλοποιείται συγκεκριμένα, από συγκεκριμένες δυνάμεις, από συγκεκριμένα υποκείμενα. Οι άνθρωποι κάνουν την ιστορία τους. Οι άνθρωποι είναι εκείνοι που δίνουν σάρκα στον παραλογισμό. Εν προκειμένω, ένας μηχανισμός 9634 ανθρώπων είναι αυτός που υλοποιεί τη στροφή της ελληνικής κοινωνίας σε μια κατεύθυνση και όχι σε μια άλλη. Θα είναι δική τους ευθύνη. Και δική μας, που δεν διαθέτουμε αντίστοιχη δύναμη να αντιπαραθέσουμε.
Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι, για κάθε ουδέτερο παρατηρητή, η σχέση της Ελληνικής Εκκλησίας με το Ελληνικό Κράτος θα πρέπει να τεθεί σε αναδιαπραγμάτευση στο υψηλότερο επίπεδο. Η Εκκλησία δεν μπορεί και να πληρώνεται και να ομιλεί. Θα πρέπει να διαλέξει αν θα πληρώνεται ή αν θα ομιλεί. Διότι, όσο πληρώνεται και ομιλεί ταυτόχρονα, είναι μια δύναμη που στραγγαλίζει την Ελληνική Δημοκρατία. Οι ιερείς έχουν δικαίωμα στην άποψή τους, αλλά δεν μπορεί να έχουν μεγαλύτερο δικαίωμα από τον κάθε Έλληνα πολίτη. Έχουν δικαίωμα να εκφράζονται, να οργανώνονται, να συγκεντρώνονται, να παρεμβαίνουν, είτε ως άτομα είτε ως σώμα. Αλλά δεν έχουν δικαίωμα να χρηματοδοτούνται επί τούτου. Εάν οποιοσδήποτε άλλος θεσμός επενέβαινε με αυτόν τον τρόπο στη δημόσια ζωή, αν η αστυνομία, ο στρατός ή ακόμη και μια Σύνοδος Πρυτάνεων παρενέβαινε με αυτόν τον τρόπο, το πολιτικό πρόβλημα θα γινόταν αμέσως κατανοητό. Μόνο η Εκκλησία της Ελλάδος έχει αυτό το προνόμιο. Το προνόμιο αυτό πρέπει να καταργηθεί. Το πάγιο αίτημα του διαχωρισμού Εκκλησίας-Κράτους, τίθεται στο σημερινό πλαίσιο με τον πιο δραματικό τρόπο.
Σημειώσεις
[i]Διαθέσιμη ηλεκτρονικά από την «Εφημερίδα των Συντακτών»: http://www.efsyn.gr/sites/efsyn.gr/files/wysiwyg/analisi-metavolon.pdf.
[ii]Ένα αξιόπιστο σχετικό άρθρο διαβάζουμε στο «Βήμα» στις 20/02/2005: http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=164406.
[iii]Στοιχεία από τις τελευταίες εκλογές στην ΕΣΗΕΑ: http://www.documentonews.gr/article/eshea-ayta-einai-ta-apotelesmata-twn-eklogwn-twn-dhmosiografwn.
[iv]Τα στοιχεία είναι από την έκθεση του Ινστιτούτου της ΓΣΕΕ για το 2017, που είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά: https://www.inegsee.gr/ekdosi/etisia-ekthesi-2017-ine-gsee-i-elliniki-ikonomia-ke-i-apascholisi/.
[v]Βλέπε την κριτική της Nancy Fraser στον Habermas. Fraser, N 1990, «Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy», Social Text, τ. 25, τχ. 26, σ.56.
